1. Rodríguez AC, Schiffman M, Herrero R, et al. Rapid clearance of human papillomavirus and implications for clinical focus on persistent infections. J Natl Cancer Inst 2008; 100(7): 513–517, doi: 10.1093/jnci/djn044.
2.
Plummer M, Schiffman M, Castle PE, et al. ALTS Group. A 2-year prospective study of human papillomavirus persistence among women with a cytological diagnosis of atypical squamous cells of undetermined significance or low-grade squamous intraepithelial lesion. J Infect Dis 2007; 195(11): 1582–1589, doi: 10.1086/516784.
3.
Schiffman M, Castle PE, Jeronimo J, et al. Human papillomavirus and cervical cancer. Lancet 2007; 370(9590): 890–907, doi: 10.1016/S0140-6736(07)61416-0.
4.
Sanjose S, de, Quint WG, Alemany L, et al. Human papillomavirus genotype attribution in invasive cervical cancer: a retrospective cross-sectional worldwide study. Lancet Oncol 2010; 11(11): 1048–1056, doi: 10.1016/S1470-2045(10)70230-8.
5.
Deshmukh AA, Suk R, Shiels MS, et al. Incidence Trends and Burden of Human Papillomavirus-Associated Cancers Among Women in the United States, 2001–2017. J Natl Cancer Inst 2021; 113(6): 792–796, doi: 10.1093/jnci/djaa128.
6.
Mork J, Lie AK, Glattre E, et al. Human papillomavirus infection as a risk factor for squamous-cell carcinoma of the head and neck. N Engl J Med 2001; 344(15): 1125–1131, doi: 10.1056/NEJM200104123441503.
7.
Serrano B, Alemany L, Tous S, et al. Potential impact of a nine-valent vaccine in human papillomavirus related cervical disease. Infect Agent Cancer 2012; 7(1): 38, doi: 10.1186/1750-9378-7-38.
8.
Bruni L, Albero G, Serrano B, et al. Human Papillomavirus and Related Diseases in Poland. ICO/IARC Information Centre on HPV and Cancer (HPV Information Centre). Summary Report 10 March 2023 [cited 29.05.2024]. Available from URL: https://hpvcentre.net/statistics/reports/POL.pdf.
9.
Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 11 kwietnia 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu programów zdrowotnych (Dz.U. 2023 poz. 916) (in Polish).
10.
Narodowy Fundusz Zdrowia. Dane o realizacji programów profilaktycznych (mammografia i cytologia) [cited 29.05.2024]. Available from URL: https://www.nfz.gov.pl/dla-pacjenta/programy-profilaktyczne/dane-o-realizacji-programow/ (in Polish).
11.
Kahn JA, Widdice LE, Ding L, et al. Substantial Decline in Vaccine-Type Human Papillomavirus (HPV) Among Vaccinated Young Women During the First 8 Years After HPV Vaccine Introduction in a Community. Clin Infect Dis 2016; 63(10): 1281–1287, doi: 10.1093/cid/ciw533.
12.
Markowitz LE, Liu G, Hariri S, et al. Prevalence of HPV After Introduction of the Vaccination Program in the United States. Pediatrics 2016; 137(3): e20151968, doi: 10.1542/peds.2015-1968.
13.
Drolet M, Bénard É, Boily MC, et al. Population-level impact and herd effects following human papillomavirus vaccination programmes: a systematic review and meta-analysis. Lancet Infect Dis 2015; 15(5): 565–580, doi: 10.1016/S1473-3099(14)71073-4.
14.
Arbyn M, Xu L, Simoens C, et al. Prophylactic vaccination against human papillomaviruses to prevent cervical cancer and its precursors. Cochrane Database Syst Rev 2018; 5(5): CD009069, doi: 10.1002/14651858.CD009069.pub3.
15.
Lei J, Ploner A, Elfström KM, et al. HPV Vaccination and the Risk of Invasive Cervical Cancer. N Engl J Med 2020; 383(14): 1340–1348, doi: 10.1056/NEJMoa1917338.
16.
Drolet M, Bénard É, Pérez N, et al. HPV Vaccination Impact Study Group. Population-level impact and herd effects following the introduction of human papillomavirus vaccination programmes: updated systematic re-view and meta-analysis. Lancet 2019; 394(10197): 497–509, doi: 10.1016/S0140-6736(19)30298-3.
17.
Ministerstwo Zdrowia. Zalecenia Ministra Zdrowia dotyczące realizacji szczepień przeciw ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV) w ramach powszechnego programu szczepień [cited 29.05.2024]. Available from URL: www.gov.pl/attachment/b8867de4-d8f9-4833-a711-0ba68c49750e (in Polish).
18.
Uchwała nr 10 Rady Ministrów z dnia 4 lutego 2020 r. w sprawie przyjęcia programu wieloletniego pn. Naro-dowa Strategia Onkologiczna na lata 2020–2030. Available from URL: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20200000189 (in Polish).
19.
Nowakowski A, Jach R, Szenborn L, et al. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej, Polskiego Towarzystwa Wakcynologii oraz Polskiego Towarzystwa Kolposkopii i Patofizjologii Szyjki Macicy w zakresie szczepień profilaktycznych przeciwko zakażeniom wirusami brodawczaka ludzkiego w Polsce. Lekarz POZ 2022; 8(3): 195–205.
20.
Centrum E-Zdrowia. Szczepienie, które chroni przed rakiem [cited 29.05.2024]. Available from URL: https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/szczepienie-ktore-chroni-przed-rakiem (in Polish).
21.
Agencja Badań Medycznych. Powszechny program szczepień przeciw HPV – przewidywane skutki zdrowotne dla populacji oraz dla systemu ochrony zdrowia w Polsce. Warszawa: Wydział Nauki i Ewaluacji, 2024 [cited 29.05.2024]. Available from URL: https://abm.gov.pl/download/1/7841/Raport-HPVPLv2.pdf (in Polish).
22.
Felsher M, Shumet M, Velicu C, et al. A systematic literature review of human papillomavirus vaccination strategies in delivery systems within national and regional immunization programs. Hum Vaccin Immunother 2024; 20(1): 2319426, doi: 10.1080/21645515.2024.2319426.
23.
Czarkowski MP, Wielgosz U. Szczepienia ochronne w Polsce w 2022 roku [cited 29.05.2024]. Available from URL: https://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2022/Sz_2022.pdf (in Polish).
24.
Ministerstwo Zdrowia. Jak wygląda realizacja programu szczepień przeciw hpv po 2,5 miesiącach jego realizacji. Szczepienia Info [cited 29.05.2024]. Available from URL: https://szczepienia.pzh.gov.pl/jak-wyglada-realizacja-programu-szczepien-przeciw-hpv-po-25-miesiacach-jego-realizacji/ (in Polish).
25.
Raport o szczepieniach przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) [cited 29.05.2024]. Available from URL: https://ezdrowie.gov.pl/portal/home/badania-i-dane/raport-o-szczepieniach-przeciwko-wirusowi-brodawczaka-ludzkiego-hpv (in Polish).
26.
National Institute of Public Health – National Institute of Hygiene Department of Epidemiology and Surveil-lance of Infectious Diseases, Granic Chief Sanitary Inspectorate – Department of Epidemic Prevention and Border Sanitary Protection. Szczepienia Ochronne w Polsce – raporty z lat 2008–2022 [cited 29.05.2024]. Ava-ilable from URL: https://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/index_p.html (in Polish).
27.
Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji, Wydział Oceny Technologii Medycznych. Profilaktyka zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) w ramach programów polityki zdrowotnej Warszawa. Raport w sprawie zalecanych technologii medycznych, działań przeprowadzanych w ramach programów polityki zdrowotnej oraz warunków realizacji tych programów polityki zdrowotnej – materiały dla Rady Przejrzystości AOTMiT. Warszawa, 2019 [cited 29.05.2024]. Available from URL: https://bipold.aotm.gov.pl/assets/files/ppz/2019/RPT/19.10.29_raport_zalec_techn_art_48aa_profilaktyka_hpv.pdf (in Polish).
28.
Ludwikowska KM, Biela M, Szenborn L. HPV vaccine acceptance and hesitancy – lessons learned during 8 years of regional HPV prophylaxis program in Wroclaw, Poland. Eur J Cancer Prev 2020; 29(4): 346–349, doi: 10.1097/CEJ.0000000000000556.
29.
Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 21 października 2021 r. w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych na 1 listopada 2021 r. Available from URL: https://www.gov.pl/web/zdrowie/obwieszczenie-ministra-zdrowia-z-dnia-21-pazdziernika-2021-r-w-sprawie-wykazu-refundowanych-lekow-srodkow-spozywczych-specjalnego-przeznaczenia-zywieniowego-oraz-wyrobow-medycznych-na-1-listopada-2021-r (in Polish).
30.
IQVIA. Rynek farmaceutyczny w 2024 roku [cited 29.05.2024]. Available from URL: https://www.iqvia.com/-/media/iqvia/pdfs/poland/library/infographics/2025/podsumowanie-roczne-rynku-aptek-w-polsce-2024-r.pdf (in Polish).
31.
Das JK, Salam RA, Arshad A, et al. Systematic Review and Meta-Analysis of Interventions to Improve Access and Coverage of Adolescent Immunizations. J Adolesc Health 2016; 59(4S): S40–S48, doi: 10.1016/j.jadohealth.2016.07.005.
32.
Jankowski M, Grudziąż-Sękowska J, Wrześniewska-Wal I, et al. National HPV Vaccination Program in Poland-Public Awareness, Sources of Knowledge, and Willingness to Vaccinate Children against HPV. Vaccines (Basel) 2023; 11(8): 1371, doi: 10.3390/vaccines11081371.
33.
Nguyen-Huu NH, Thilly N, Derrough T, et al. Human papillomavirus vaccination coverage, policies, and practical implementation across Europe. Vaccine 2020; 38(6): 1315–1331, doi: 10.1016/j.vaccine.2019.11.081.
34.
Eisenhauer L, Hansen BR, Pandian V. Strategies to improve human papillomavirus vaccination rates among adolescents in family practice settings in the United States: a systematic review. J Clin Nurs 2021; 30(3–4): 341–356, doi: 10.1111/jocn.15579.
35.
McLean HQ, VanWormer JJ, Chow BDW, et al. Improving Human Papillomavirus Vaccine Use in an Integrated Health System: Impact of a Provider and Staff Intervention. J Adolesc Health 2017; 61(2): 252–258, doi: 10.1016/j.jadohealth.2017.02.019.
36.
Stelmach M. We Wrocławiu niemal 4 tys. nastolatków zostanie zaszczepionych przeciwko HPV. Termedica 18.10.2022 (in Polish).
37.
Zarządzenie nr 160/2021/DSOZ Prezesa NFZ z 30 września 2021 r. w sprawie warunków zawarcia i realizacji umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej (z późn. zm.) [cited 29.05.2024]. Available from URL: https://www.nfz.gov.pl/zarzadzenia-prezesa/zarzadzenia-prezesa-nfz/zarzadzenie-nr-1602021dsoz,7420.html (in Polish).
38.
Rozporządznie Ministra Zdorwia z dnia 15 września 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej (Dz.U. 2022 poz. 1965). Available from URL: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20220001965 (in Polish).
39.
Newcomer SR, Caringi J, Jones B, et al. A Mixed-Methods Analysis of Barriers to and Facilitators of Human Papillomavirus Vaccination Among Adolescents in Montana. Public Health Rep 2020; 135(6): 842–850, doi: 10.1177/0033354920954512.
40.
Ustawa z dnia 10 grudnia 2020 r. o zawodzie farmaceuty (Dz.U. 2021 poz. 97) (in Polish).
41.
Raport Opieka Farmaceutyczna. Raport z prac zespołu ds. opieki farmaceutycznej powołanego przez Ministra Zdrowia na podstawie zarządzenia z dnia 8 lipca 2020 r. (Dz. Urz. Min. Zdr. z dnia 9 lipca 2020 r.). Available from URL: https://www.gov.pl/web/gif/raport-opieka-farmaceutyczna-kompleksowa-analiza-procesu-wdrozenia-juz-dostepny (in Polish).
42.
Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 9 października 2023 r. w sprawie wykazu szczepień ochronnych prze-prowadzanych w aptece, które mogą być w całości lub w części finansowane ze środków publicznych (Dz. Urz. Min. Zdr. 2023.93). Available from URL: https://dziennikmz.mz.gov.pl/legalact/2023/93/ (in Polish).
43.
Paul P, Fabio A. Literature review of HPV vaccine delivery strategies: considerations for school- and non-school based immunization program. Vaccine 2014; 32(3): 320–326, doi: 10.1016/j.vaccine.2013.11.070.
44.
Wang J, Ploner A, Sparén P, et al. Mode of HPV vaccination delivery and equity in vaccine uptake: a nationwide cohort study. Prev Med 2019; 120: 26–33, doi: 10.1016/j.ypmed.2018.12.014.
45.
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. PERCH – Partnership to Contrast HPV [cited 29.05.2024]. Available from URL:https://www.pzh.gov.pl/perch-partnership-to-contrast-hpv/.