eISSN: 1644-4116
ISSN: 1429-8538
Psychoonkologia
Current issue Archive Manuscripts accepted About the journal Editorial board Abstracting and indexing Contact Instructions for authors Ethical standards and procedures
1/2013
vol. 17
 
Share:
Share:
Original paper

Przywiązanie a strategie przystosowania psychicznego do choroby nowotworowej w grupie kobiet z rakiem piersi

Beata Kozińska

Psychoonkologia 2013, 1: 1–9
Online publish date: 2013/10/11
Article file
Get citation
 
 

Wstęp

Celem badania była empiryczna weryfikacja za­łożenia, że przywiązanie różnicuje mechanizmy kognitywno-afektywne aktywizowane w obliczu sytuacji stresowych, takich jak choroba nowotworowa. Za mediatory z jednej strony istotne dla strategii przystosowania psychicznego do choroby no­wotworowej, a z drugiej pozostające pod wpływem typu przywiązania uznano optymizm dyspozycyjny i kontrolę ekspresji emocji.

Zgodnie z teorią przywiązania [1], typy przywią­zania działają jako wewnętrzne struktury organizujące myśli, afekty i zachowania istotne dla opanowania stresu. Struktury przywiązaniowe tworzą się poprzez generalizację sposobów regulacji emocji, uformowanych w procesie kształtowania więzi w relacji z dorosłym opiekunem [2]. Wzorce przywiązania wpływają na typ, zakres i intensywność emocji przeżywanych w obliczu stresu oraz determinują sposoby radzenia sobie ze stresem [3]. W ten sposób wyjaśnia się wielokrotnie weryfikowany empirycznie fakt, że osoby z odmiennymi typami przywiązania ujawniają różnice indywidualne w reakcjach na sytuacje zagrażające. Poznawcze modele poszczególnych typów przywiązania zawierają właściwe dla nich reguły przetwarzania, interpretowania i zniekształcania informacji kluczowych dla problemów więzi. Dodatkowo modele poznawcze obejmują reguły budowania obrazu „ja” i „inny”, a także świadome i nieświadome struktury wpływające na ekspresję emocji, zasady regulacji afektu i samoregulacji oraz mechanizmy obronne [4]. Osoby z ufnym typem przywiązania mają pozytywny, a zarazem realistyczny obraz „ja”, co sprzyja utrzymaniu równowagi emocjonalnej. W obliczu stresu jednostki te polegają na innych, ufając, że są kochane oraz warte troski i opieki [5]. W przypadku osób pozbawionych poczucia bezpieczeństwa (insecure) w relacji przywiązania nawykowe mechanizmy regulacji emocjonalnej w obliczu stresu zniekształcają obraz „ja”, który jako nierealny i nieadekwatny może dodatkowo nasilać dezadaptację emocjonalną do sytuacji stresowej [6]. Osoby ujawniające zaabsorbowany wzorzec przywiązania (preoccupied) aktywują pasywne, ruminacyjne, skoncentrowane na emocjach strategie radzenia sobie ze stresem [2, 7]. W efekcie jednostki te prezentują wysoki poziom dystresu i znaczny stopień dezadaptacji [8]. Brak wewnętrznych mechanizmów kontrolnych koniecznych do efektywnej regulacji emocji niesie ze sobą nieumiejętność zdystansowania się od przytłaczającego wewnętrznego cierpienia [9]. Z kolei wysokie wskaźniki unikania prowadzą do powstrzymywania ekspresji emocjonalnej, czemu towarzyszy wysoki poziom lęku autonomicznego wyrażany przez wskaźniki fizjologiczne. Jednostki z lękowo--unikającym (fearful) typem przywiązania dewa­luują swoje potrzeby miłości i opieki i powstrzymują się od ekspresji emocjonalnej w obliczu stresu. W obawie przed odrzuceniem ze strony bliskich ujawniają skłonność do hamowania negatywnych uczuć i aktywowania strategii „kompulsywnego polegania na sobie” (compulsive self-reliance). Z kolei osoby z odrzucająco-unikającym wzorcem przywiązania (dismissing) w obliczu sytuacji stresowej są skłonne deprecjonować źródło zagrożenia oraz in­tensyfikować dążenia do uzyskania autonomii i po­lega­nia na sobie. Obronnie wytworzony wyidealizowany obraz „ja” sprzyja zaprzeczaniu zagrożeniu i hamowaniu negatywnych uczuć, co pozwala na utrzy­manie pozornej równowagi.

W przypadku pacjentów z rozpoznaniem choroby nowotworowej ocena skuteczności poszczególnych form zmagania się ze stresem wymaga szczególnej uwagi. W sytuacji braku możliwości wywierania faktycznego, rzeczywistego wpływu na przebieg sytuacji, w której uczestniczy chory, uzasadnione jest stosowanie strategii ukierunkowanych na obniżenie napięcia i lęku, a zwiększenie nadziei. Oznaczałoby to, że najefektywniej radzą sobie z chorobą nowotworową te osoby, które aktywnie z nią walczą, stosują strategię definiowania na nowo sensu i znaczenia choroby oraz wykorzystują zastępcze formy zaspokajania potrzeb. Nieefektywne są natomiast strategie odwołujące się do nadmiernej koncentracji na doświadczeniach chorobowych, analizowaniu choroby i strategie zorientowane na emocje. Steven Greer i wsp. [10–14], pracując z pacjentkami z nowotworem piersi, wyróżnili następujące strategie przystosowania psychicznego do choroby:

1) zaabsorbowanie lękowe (anxious preoccupation) – świadczy o niepokoju spowodowanym choro­bą, która jest spostrzegana przede wszystkim w kategoriach zdarzenia niekontrolowanego, zagrażającego, wywołującego lęk, co w konsekwencji powoduje, że każda zmiana interpretowana jest jako sygnał pogorszenia stanu zdrowia lub wznowy;

2) duch walki (fihgting spirit) – oznacza postawę aktywnego działania i spostrzegania choroby jako osobistego wyzwania. Chore oczekują prawa decyzji i wyboru w sprawach dotyczących leczenia, często poszukują tzw. terapii komplementarnej, w której mogą aktywnie uczestniczyć, np. stosują nową dietę, rozpoczynają cykl ćwiczeń fizycznych czy uczestniczą w programach pomocy psychologicznej. Pacjentki podejmują decyzję o życiu w sposób możliwe pełny, wyznaczając sobie konkretne cele. W obrębie tej strategii mieszczą się również działania polegające na unikaniu poznawczym (cognitive avoidance), wcześ­niej nazywane zaprzeczaniem (denial). Przyjmuje się, że świadome odsuwanie od siebie myśli o chorobie i odwracanie swojej uwagi od konsekwencji procesu chorobowego jest aktywną formą walki;

3) bezradność/beznadziejność (helpless-hopeless) – osoby doświadczają silnego poczucia bezsilności, zagubienia i w rezultacie ujawniają tendencję do pasywnego poddawania się chorobie. Czują się przytłoczone przez chorobę i proces leczenia oraz podejmują niewielki wysiłek w kierunku przystosowania do choroby. Mogą przedwcześnie wycofywać się z życia zawodowego i izolować od ludzi, nawet jeśli choroba i leczenie bezpośrednio tego nie wymagają;

4) pozytywne przewartościowanie, wcześniej nazywane fatalizmem czy stoicką akceptacją – oznacza taką reorganizację obrazu swojej choroby, aby przy całkowitym uznaniu jej powagi zaakcentować nadzieję i satysfakcję z przeżytego życia oraz docenić jego wartość.

Materiał i metody

Badaniami objęto 128 kobiet z rakiem piersi. Dobór osób do grupy badanej miał charakter celowy, z uwzględnieniem następujących kryteriów:

a) nowotwór piersi – rozpoznanie raka piersi po­twierdzone badaniem histopatologicznym po mastektomii. Obecnie bez hospitalizacji i leczenia (chemio- lub radioterapią). W trakcie rehabilitacji. Bez wznowy. Czas od rozpoznania choroby – od 1 do 5 lat;

b) wiek 20 do 70 lat;

c) brak wcześniejszej diagnozy złośliwej choroby nowotworowej;

d) chęć współpracy;

e) świadoma zgoda na uczestniczenie w badaniu.

Do wyznaczenia typu przywiązania wykorzystano Skalę Związku przetłumaczoną na język polski w trakcie badań własnych [15]. Skala Przystosowania Psychicznego do Choroby (Mental Adjustment to Cancer – MAC) została skonstruowana przez zespół pod kierunkiem Watson, a następnie zredukowana i zaadaptowana przez Juczyńskiego do warunków polskich. Skala Kontroli Emocjonalnej (Courtauld Emotional Control Scale) autorstwa Watson i Greera, w polskiej adaptacji Juczyńskiego, jest narzędziem samoopisu, służącym do pomiaru subiektywnej kontroli gniewu, lęku i depresji w sy­tuacjach trudnych. Do pomiaru optymizmu dyspozycyjnego wykorzystano Test Orientacji Życiowej (Life Orientation Test – LOT-R) Scheiera, Carvera, Bridgesa w adaptacji Juczyńskiego i Poprawy [14].

Wykorzystano następujące metody statystyczne:

1) test 2;

2) test U Manna-Whitneya (Wilcoxona);

3) do oceny współzależności:

– współczynnik korelacji liniowej Pearsona (dla

N > 25),

– współczynnik korelacji rang (kolejności) Spearmana;

4) analizę regresji wielokrotnej;

5) do porównania więcej niż 2 grup między sobą co do poziomu zmiennej zależnej:

– test Kruskala-Wallisa,

test Steel-Dwass.

Wyniki

Typ przywiązania a strategie przystosowania psychicznego do choroby nowotworowej



W grupie badanej stwierdzono występowanie istotnego statystycznie związku pomiędzy typem przywiązania a preferowaniem poszczególnych strategii przystosowania psychicznego do choroby nowotworowej.

Występuje istotna statystycznie różnica w poziomie wskaźnika preferencji strategii „zaabsorbowanie lękowe”, strategii „duch walki” i strategii „pozytywne przewartościowanie” u osób z różnym typem przywiązania (tab. 1.).

Najwyższe wskaźniki preferencji strategii „zaabsorbowanie lękowe” prezentują osoby z zaabsorbowanym typem więzi. Występuje istotna statystycznie różnica w preferencji strategii „zaabsorbowanie lękowe” między osobami z zaabsorbowanym typem przywiązania a osobami z innymi typami więzi: ufnym, lękowo-unikającym i odrzucająco-unikającym (tab. 2.).

Najwyższe wskaźniki preferencji strategii „duch walki” prezentują osoby z ufnym typem więzi. Występuje istotna statystycznie różnica w preferen­cji strategii „duch walki” między osobami z ufnym typem przywiązania a osobami z typem przywiązania lękowo-unikającym i z typem zaabsorbowanym (tab. 3.). Najwyższe wskaźniki preferencji strategii „pozytywne przewartościowanie” prezentują osoby z zaabsorbowanym i z ufnym typem więzi. Najniższe wskaźniki preferencji strategii „pozytywne przewartościowanie” prezentują osoby z typem przy­wiązania lękowo-unikającym (tab. 4.).

Obliczono współczynniki korelacji między typem przywiązania a stopniem preferencji poszczególnych strategii przystosowana psychicznego do choroby nowotworowej (tab. 5.).

Istnieje ujemna korelacja pomiędzy gotowością do uruchamiania strategii „zaabsorbowanie lękowe” a typem przywiązania ufnym (r = –0,17 przy p < 0,031), lękowo-unikającym typem więzi (r = –0,56 przy p < 0,001) i odrzucająco-unikającym wzorcem przywiązania (r = –0,20 przy p < 0,015) oraz dodatnia korelacja pomiędzy gotowością do uruchamiania strategii „zaabsorbowanie lękowe” a typem przywiązania zaabsorbowanym (r = 0,61 przy p < 0,001). Ufny typ przywiązania w sposób istotny statystycznie jest związany (korelacja dodatnia) ze strategią „duch walki” (r = 0,31 przy p < 0,001), podczas gdy dla typu lękowo-unikającego zależność ta przebiega zaledwie na poziomie trendu (r = 0,15 przy p < 0,065). Dla osób z zaabsorbowanym typem przywiązania stwierdzono istotny statystycznie związek z preferencją strategii „duch walki” w postaci ujemnej ko­relacji (r = –0,27 przy p < 0,001). W odniesieniu do strategii „bezradność/beznadziejność” stwierdzono występowanie istotnego statystycznie związku z ufnym typem więzi (r = –0,19 przy p < 0,022). Wykazano, że występuje istotny statystycznie związek w postaci dodatniej korelacji pomiędzy stopniem preferencji strategii „pozytywne przewartościowanie” a ufnym typem przywiązania (r = 0,29 przy p < 0,001) i zaabsorbowanym wzorcem więzi (r = 0,57 przy p < 0,001) oraz istotny statystycznie związek w postaci korelacji ujemnej pomiędzy stopniem preferencji strategii „pozytywne przewartościowanie” a lękowo--unikającym typem przywiązania (r = –0,57 przy

p < 0,001) i odrzucająco-unikającym modelem więzi

(r = –0,15 przy p < 0,066).



Optymizm dyspozycyjny a strategie przystosowania psychicznego do choroby nowotworowej



W tabeli 6. przedstawione są współczynniki korelacji stopnia preferencji strategii przystosowania psychicznego do choroby nowotworowej i poziomu wskaźników optymizmu dyspozycyjnego. W grupie badanej stwierdzono, że im wyższy był wskaźnik optymizmu dyspozycyjnego, tym niższa wartość preferencji strategii „zaabsorbowanie lękowe” (współczynnik Pearsona r = –0,18 przy p < 0,026 i współczynnik Spearmana r = –0,23 przy p < 0,004) i tym wyższy wskaźnik preferencji strategii „pozytywne przewartościowanie” (współczynnik Pearsona r = 0,54 przy p < 0,001 i współczynnik Spearmana r = 0,56 przy p < 0,001).



Kontrola ekspresji emocji a strategie przystosowania psychicznego do choroby nowotworowej



Stwierdzono istotny statystycznie związek po­między poziomem kontroli ekspresji emocjonalnej a stopniem preferencji strategii przystosowania

psychicznego do choroby nowotworowej (tab. 7.). Kontrola ekspresji gniewu koreluje dodatnio z preferencją strategii „duch walki” (współczynnik Pearsona r = 0,20 przy p < 0,012 i współczynnik Spearmana r = 0,22 przy p < 0,006) i preferencją strategii „bezradność/beznadziejność” (współczynnik Pearsona r = 0,27 przy p < 0,001 i współczynnik Spearma­na r = 0,27 przy p < 0,001) i koreluje ujemnie z pre­ferencją strategii „zaabsorbowanie lękowe” (współczynnik Pearsona r = –0,33 przy p < 0,001 i współczynnik Spearmana r = –0,34 przy p < 0,001) i z preferencją strategii „pozytywne przewartościowanie” (współczynnik Pearsona r = –0,61 przy

p < 0,001 i współczynnik Spearmana r = –0,59 przy p < 0,001). Kontrola ekspresji depresji koreluje do­datnio z preferencją strategii „duch walki” (współczynnik Pearsona r = 0,21 przy p < 0,010 i współczynnik Spearmana r = 0,21 przy p < 0,001) i preferencją strategii „bezradność/beznadziejność” (współ­czynnik Pearsona r = 0,20 przy p < 0,0012 i współczynnik Spearmana r = 0,22 przy p < 0,005), a koreluje ujemnie z preferencją strategii „zaabsorbowanie lękowe” (współczynnik Pearsona r = –0,30 przy p < 0,001 i współczynnik Spearmana r = –0,32 przy p < 0,001) i z preferencją strategii „pozytywne przewartościowanie” (współczynnik Pearsona r = –0,56 przy p < 0,001 i współczynnik Spearmana r = –0,60 przy p < 0,001). Kontrola ekspresji lęku koreluje dodatnio z preferencją strategii „duch walki” (współczynnik Pearsona r = 0,30 przy p < 0,010 i współczynnik Spearmana r = 0,31 przy p < 0,001) i preferencją strategii „bezradność/beznadziejność” (współczynnik Pearsona r = 0,30 przy p < 0,0001 i współczynnik Spearmana r = 0,30 przy p < 0,001), a koreluje ujemnie z preferencją strategii „zaabsorbowanie lękowe” (współczynnik Pearsona r = –0,26 przy p < 0,001 i współczynnik Spearmana r = –0,29 przy p < 0,001) i z preferencją strategii „pozytywne przewartościowanie” (współczynnik Pearsona r = –0,50 przy p < 0,001 i współczynnik Spearmana r = –0,51 przy p < 0,001). Podsumowując – im wyższy wskaźnik kontroli ekspresji emocjonalnej, tym wyższe wskaźniki preferencji strategii „duch walki” i „bezradność/beznadziejność” oraz tym niższe wartości osiągają dymensje strategii „zaabsorbowanie lękowe” i „pozytywne przewartościowanie”.

Wśród osób z lękowo-unikającym typem więzi występuje istotny statystycznie związek pomiędzy zmienną zależną „zaabsorbowanie lękowe”a zmienną niezależną „kontrola ekspresji lęku” ( = –0,55 przy p < 0,001) (wartość poprawionego współczynnika determinacji wynosi 29,34). Im wyższą wartość osiąga zmienna „kontrola ekspresji lęku” u osób z lękowo-unikającym typem więzi, tym

niższe wartości w predykcji przyjmuje zmienna zależna „zaabsorbowanie lękowe”. Wśród osób z za­absor­bowanym typem więzi występuje istotny statystycznie związek pomiędzy zmienną zależną „zaabsorbowanie lękowe” a zmiennymi niezależnymi „optymizm dyspozycyjny” ( = –0,33) i „kontrola ekspresji lęku” ( = –0,38 przy p < 0,003) (wartość poprawionego współczynnika determinacji wynosi 17,72). Im wyższą wartość osiągają zmienne „kontrola ekspresji lęku” i „optymizm dyspozycyjny”, tym niższą wartość wśród osób z zaabsorbowanym typem więzi przypuszczalnie przyjmie analizowana zmienna zależna („zaabsorbowanie lękowe”) (tab. 8.).

Wśród osób z lękowo-unikającym typem przywiązania występuje istotny statystycznie związek pomiędzy zmienną zależną „duch walki” a zmienną niezależną „kontrola ekspresji depresji” ( = –0,28 przy p < 0,034). Im wyższe wartości osiąga zmienna „kontrola ekspresji depresji”, tym w predykcji niższe wartości przyjmuje zmienna zależna (strategia „duch walki”). Wśród osób z zaabsorbowanym typem przywiązania występuje istotny statystycznie związek pomiędzy zmienną zależną „duch walki” a zmiennymi niezależnymi „kontrola ekspresji depresji”

( = 0,27) i „optymizm dyspozycyjny” ( = 0,58 przy p < 0,001) (wartość poprawionego współczynnika determinacji wynosi 44,12). Zmienne te osiągnęły dodatni wskaźnik : im wyższe przyjmują wartości, tym wyższą wartość w predykcji przyjmie zależna „duch walki”. Wyższą wartość bezwzględną ma „kontrola ekspresji depresji”, co oznacza, że modyfikacja tej zmiennej w największym stopniu wpływa na wartość zmiennej zależnej (strategia „duch walki”) (tab. 9.).

Wśród osób z zaabsorbowanym typem więzi występuje istotny statystycznie związek pomiędzy zmienną zależną „bezradność/beznadziejność” a zmiennymi niezależnymi „kontrola ekspresji lęku” ( = –0,42) i „kontrola ekspresji gniewu” ( = –0,34 przy p < 0,001) (wartość poprawionego współczynnika determinacji wynosi 48,50). Im wyższe wartości osiągają te zmienne niezależne, tym w predykcji niższą wartość w grupie osób z zaabsorbowanym typem więzi przyjmuje zmienna zależna „bezradność/beznadziejność” (tab. 10.).

Stwierdzono, że w grupie badanej wśród osób z lękowo-unikającym typem przywiązania wy­­stępuje istotny statystycznie związek pomiędzy zmienną zależną „pozytywne przewartościowanie” a zmiennymi niezależnymi „kontrola ekspresji depresji” ( = 0,48) oraz „optymizm dyspozycyjny” ( = –0,27 przy p < 0,001), przy wartości poprawionego współczynnika determinacji wynoszącej 45,12. Dodatni wskaźnik  osiągnęła zmienna „optymizm dyspozycyjny”, natomiast ujemny wskaźnik  ujawniła zmienna „kontrola ekspresji depresji”. Wyższą wartość bezwzględną ma „optymizm dyspozycyjny”, co oznacza, że modyfikacja tej zmiennej niezależnej w największym stopniu wpływa na wartość zmiennej zależnej (strategia „pozytywne przewartościowanie”) w grupie osób z lękowo-unikającym typem przywiązania. Wśród osób z zaabsorbowanym typem przywiązania występuje istotny statystycznie związek pomiędzy zmienną zależną „pozytywne przewartościowanie” a zmienną niezależną „kontrola ekspresji gniewu” ( = 0,42 przy p < 0,001). Zmienna „kontrola ekspresji gniewu” osiąg­nęła w grupie osób z zaabsorbowanym typem więzi dodatni wskaźnik  – im wyższe wartości osiąga zmienna „kontrola ekspresji gniewu”, tym w predykcji niższe wartości przyjmuje zmienna zależna „pozytywne przewartościowanie” (tab. 11.).

Dyskusja

Ustalono, że w grupie badanej istnieje istotny statystycznie związek pomiędzy typami przywiązania a aktywizowanymi strategiami przystosowania psychicznego do choroby nowotworowej. Ufny typ przywiązania nasila tendencję do uruchamiania konstruktywnych strategii „duch walki” i „pozytywne przewartościowanie”, a obniża skłonność do aktywowania strategii destruktywnych, takich jak „zaabsorbowanie lękowe” i „bezradność/beznadziej­ność”. Zaabsorbowany wzorzec więzi sprzyja urucha­mianiu strategii „zaabsorbowanie lękowe” i „pozytywne przewartościowanie”, a jednocześnie obniża prawdopodobieństwo wystąpienia strategii „duch walki”. Stwierdzono, że wyższe wartości lękowo-

-unikającego i odrzucająco-unikającego typu przywiązania pozostają w związku z niższą gotowością do uruchamiania strategii „zaabsorbowanie lękowe” i „pozytywne przewartościowanie”.

Nasilona kontrola ekspresji emocjonalnej lęku u osób z lękowo-unikającym typem przywiązania zwiększa prawdopodobieństwo uruchomienia strategii „zaabsorbowanie lękowe”. Z kolei obniżenie kontroli ekspresji depresji w grupie kobiet z rakiem piersi z lękowo-unikającym typem przywiązania zwiększa szanse uruchomienia strategii „duch walki” i „pozytywne przewartościowanie”. Zaabsorbowany typ przywiązania przy obniżonej kontroli ekspresji emocjonalnej zwiększa szanse uruchomienia strategii „zaabsorbowanie lękowe” i strategii „bezradność/beznadziejność”, a zmniejsza szanse uruchomienia strategii „pozytywne przewartościowanie”.

Stwierdzono, że optymizm dyspozycyjny pozostaje w istotnym statystycznie związku z typem przywiązania u osób badanych. Ufny i zaabsorbowany typ przywiązania sprzyjają wyższym wskaźnikom optymizmu dyspozycyjnego. Wyniki takie są zgodne z założeniami teoretycznymi odnośnie do kształtowania się optymizmu w kontekście relacji przywiązania. Zgodnie z teorią Bartholomew [16] typ ufny i typ zaabsorbowany charak­teryzują się pozytywnym obrazem „inny”. Pozytywne oczekiwania wobec ludzi z otoczenia i najbliższych znaczących osób sprzyjają lepszemu funkcjonowaniu. O ile jednak w przypadku osób z ufnym typem przywiązania można oczekiwać realności w spostrzeganiu siebie i innych, o tyle wśród osób z ty­pem przywiązania zaabsorbowanym przypusz­czal­nie będziemy mieć do czynienia z tzw. hiper­opty­mizmem i nierealnym spostrzeganiem rzeczywistości. Juczyński [14] wyróżnia optymizm funkcjonalny i obronny. Optymizm funkcjonalny jest zgodny z realnymi zasobami, do jakich jednostka ma dostęp w zmaganiu z trudną sytuacją życiową. Optymizm obronny z kolei charakteryzuje się nierealistycznym nastawieniem, bez uwzględnia­nia znaczenia kontekstu sytuacyjnego. Z me­dycz­nego punktu widzenia przebieg choroby nowotworowej jest często

nieprze­widywalny, co oznacza, że zastosowane metody terapii mogą przynieść zarówno pożądane wyleczenie i wyzdrowienie, jak i niepomyślny przebieg i śmierć. W takim znaczeniu choroby nowotworowe można potraktować jako sytuacje niekontro­­lowalne [17] i wymagające (zwłaszcza na wczes­nych etapach) raczej podporządkowania i oddania kontroli lekarzom. Co więcej, choroba ta ma charakter niemodyfikowalny, nie można cofnąć jej skutków, np. utraty piersi. Jak jednak pokazują dane, również „nierealistyczny optymizm” może w przypadku np. choroby nowotworowej nieść ze sobą pozytywne konsekwencje. Potwierdza to teoria adaptacji poznawczej Taylor [18, 19], która dowodzi na podstawie badań kobiet z nowotworem gruczołu piersiowego, że ukierunkowany wysiłek poznawczy, polegający na odpowiedniej „obróbce poznawczej” zdarzenia, zmierzający do uzyskania przekonania o osobistej kontroli oraz o możliwościach lekarzy w zakresie kontrolowania procesu chorobowego, umożliwiał konfrontację z niepomyślnym losem, a u części badanych pozwalał nawet na lepsze funkcjonowanie w takich wymiarach psychologicznego funkcjonowania, jak samopoczucie emocjonalne i stopień satysfakcji życiowej, niż w czasie przed chorobą. Z uzyskanych danych wynika, że im wyższy jest wskaźnik optymizmu dyspozycyjnego, tym niższa wartość preferencji strategii „zaabsorbowanie lękowe” i tym wyższy wskaźnik preferencji strategii „pozytywne przewartościowanie”.

Na podstawie uzyskanych wyników możliwe jest sformułowanie praktycznych wskazówek do pracy psychologicznej, ze szczególnym uwzględnieniem zróżnicowania form oddziaływania psychologicznego wobec pacjentek z chorobą nowotworową ze względu na charakteryzujący je typ przywiązania. Implikacje dla opieki medycznej i psychologicznej skierowanej do pacjentek z lękowo-unikającym typem przywiązania zawierają wskazania do podjęcia takich działań, jak: nazywanie emocji i ich regulacja, nabywanie umiejętności samouspokajania, praca nad przetwarzaniem informacji (rozpoznawanie zniekształceń poznawczych, np. nieodczytywanie dobrych sygnałów i informacji otrzymywanych od osób z otoczenia). Pośrednim celem oddziaływań psychologicznych w przypadku osób z lękowo-unikającym typem więzi byłoby poszukiwanie i uzyskiwanie wsparcia od innych. W relacji terapeutycznej z pacjentkami z zaabsorbowanym typem więzi korzystna jest na­tomiast praca nad rozwojem funkcji refleksyjnego spostrze­gania własnego doświadczenia emocjonalnego i oddziaływanie bardziej racjonalne – koncentracja na aktualnych wydarzeniach, zwiększanie dystansu emocjonalnego poprzez podkreślanie znaczenia kontekstu, położenie nacisku na zrozumienie swoich reakcji. Szczególnie istotna jest tu przejrzysta struktura pomocy psychologicznej z jasno doprecyzowanymi celami i zasadami regulującymi proces pomagania.

Wnioski

1. Im wyższy poziom optymizmu dyspozycyjnego, tym niższa wartość preferencji strategii „zaabsorbowanie lękowe” i tym wyższy wskaźnik preferencji strategii „pozytywne przewartościowanie”.

2. U osób z lękowo-unikającym typem przywiązania nasilona kontrola ekspresji emocjonalnej lęku zwiększa prawdopodobieństwo uruchomienia strategii „zaabsorbowanie lękowe”, natomiast obniżenie kontroli ekspresji depresji zwiększa szanse uruchomienia strategii „duch walki” i „pozytywne przewartościowanie”. Dla osób tych korzystne jest także wzmacnianie optymistycznych przekonań, co w efekcie umożliwia obniżanie stresu fizjologicznego.

3. Zaabsorbowany typ przywiązania przy obni­żonej kontroli ekspresji emocjonalnej większa szanse uruchomienia strategii „zaabsorbowanie lękowe” i strategii „bezradność/beznadziejność”, a zmniejsza szanse uruchomienia strategii „pozytywne przewartościowanie”.

Piśmiennictwo

 1. Bowlby J. Attachment and loss. Vol. 2: Separation, anxiety and anger. Basic Books, New York 1973.

 2. Mikulincer M, Florian V, Weller A. Attachment styles, coping strategies and posttraumatic psychological distress: the impact of the Gulf War in Israel. J Pers Soc Psychol 1993; 64: 817-826.

 3. Mikulincer M, Florian V, Tolmacz R. Attachment styles and fear of personal death: a case study of affect regulation. J Pers Soc Psychol 1990; 58: 273-280.

 4. Bowlby J. Attachment and loss. Vol. 1: Attachment. Basic Books, New York 1969.

 5. Hazan C, Shaver P. Romantic love conceptualized as an attachment process. J Pers Soc Psychol 1987; 52: 511-524.

 6. Mikulincer M. Attachment working models and the sense of trust: an exploration of interaction goals and affect regulation. J Pers Soc Psychol 1998; 74: 1209-1224.

 7. Shaver PR, Hazan C. Adult romantic attachment: theory and evidence W: Advances in personal relationships. Tom 4. JAI,

Greenwich 1993; 29-70.

 8. Manne S, Glassman M, Du Hamel K. Intrusion, avoidance and psychological distress among individuals with cancer. Psychosom Med 2001; 63: 658-667.

 9. Mikulincer M. Adult attachment style and information processing: individual diffrences in curiosity and cognitive closure.

J Pers Soc Psychol 1997; 72: 1217-1230.

10. Majkowicz M, Trzebiatowska I, Zwaliński M, de Walden-Gałuszko K, Emerich J. Strategie przystosowania się do choroby nowotworowej. Psychoonkologia 1997; 1: 19-22.

11. Watson M, Pettingale K, Greer S. Emotional control and automatic arousal in breast cancer patients. J Psychsom Res 1984; 28: 467-474.

12. Pettingale K, Watson M, Greer S. The validity of emotional control as a trait in breast cancer patients. J Psychosoc Oncol 1985; 2: 21-30.

13. Greer S. Fighting spirit. Adv Mind Body Med 2000; 16: 157-158.

14. Juczyński Z. Narzędzia pomiaru w promocji i psychologii zdrowia. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2001.

15. Kozińska B, Tyszkiewicz M. Kwestionariusz Relacji (Relationship Questionnaire – RQ) – badanie zgodności odpowiedzi i zgodności typów. W: Gazińska M (red.). Interdyscyplinarne wykorzystanie metod ilościowych. Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2006; 149-161.

16. Bartholomew K. Assessment of individual differences in adult attachment. Psychological Inquiry 1994; 5: 23-67.

17. Heszen-Niejodek I. Rola psychologa w diagnostyce i leczeniu chorób somatycznych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1990.

18. Taylor SE. Adjustment to threatening events: a theory of cognitive adaptation. Am Psychol 1983; 38: 1161-1173.

19. Sędek G. Jak ludzie radzą sobie z sytuacjami, na które nie ma rady? W: Kofta M, Szustrowa T (red.). Złudzenia, które poz­walają żyć. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001; 226-248.
This is an Open Access journal, all articles are distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0). License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/), allowing third parties to copy and redistribute the material in any medium or format and to remix, transform, and build upon the material, provided the original work is properly cited and states its license.
Quick links
© 2024 Termedia Sp. z o.o.
Developed by Bentus.