en ENGLISH
eISSN: 2084-9834
ISSN: 0034-6233
Reumatologia/Rheumatology
Bieżący numer Archiwum Artykuły zaakceptowane O czasopiśmie Suplementy Rada naukowa Recenzenci Bazy indeksacyjne Prenumerata Kontakt
Panel Redakcyjny
Zgłaszanie i recenzowanie prac online
NOWOŚĆ
Portal dla reumatologów!
www.ereumatologia.pl
SCImago Journal & Country Rank


2/2010
vol. 48
 
Poleć ten artykuł:
Udostępnij:
Artykuł przeglądowy

Diabelska moc czarciego pazura

Kinga Lis

Reumatologia 2010; 48, 2: 128–132
Data publikacji online: 2010/05/14
Plik artykułu:
Pobierz cytowanie
 
 
Hakorośl rozesłana
Hakorośl rozesłana (Harpagophytum procumbens), potocznie zwana diabelskim szponem lub czarcim pazurem, jest południowoafrykańską wieloletnią rośliną należącą do rodziny połapkowatych (Pedaliuceae). Ojczyzną diabelskiego szponu są kraje Afryki Południowej: Namibia, Botswana, RPA i Angola, ale obecnie występuje on także na terenie Zambii, Zimbabwe i Mozambiku. W RPA, Botswanie i Namibii jest rośliną chronioną [1]. Hakorośl rozesłana zasiedla sawanny na suchym obszarze pustyni Kalaharii, gdzie stanowi rezerwę żywnościową i wodną dla zwierząt zarówno dzikich, jak i hodowlanych.
Przez dziesięć miesięcy w roku na Kalaharii panuje susza. Roczne opady nie przekraczają 100–300 mm, jedynie podczas 2 miesięcy, w porze sporadycznych deszczów, z korzeni diabelskiego szponu wyrastają delikatne pędy. Osiągają one długość ok. 1–1,5 m, płożą się płasko po powierzchni ziemi i wydają jaskrawoczerwone kwiaty w kształcie trąbki. Owoc formuje długie, rozgałęzione, haczykowate ramiona, stąd wywodzi się nazwa rośliny. Diabelski szpon ma specjalny system korzeniowy do przechowywania wody, który umożliwia mu przetrwanie suchych warunków pustynnych. Wrasta on w ziemię na głębokość 90–120 cm oraz wytwarza dodatkową wiązkę bulwiastych korzeni spichrzowych, przypominających bulwy ziemniaczane. Bulwy te osiągają grubość 6 cm i długość ponad 20 cm. Właśnie te bulwy są surowcem leczniczym. Zbiory rozpoczynają się po zakończeniu okresu kwitnienia. Korzenie spichrzowe są natychmiast suszone, gdyż w przeciwnym razie mogłyby zgnić lub spleśnieć w bardzo krótkim czasie, ze względu na znaczną zawartość wody [1–4].
W krajach Afryki Południowej Harpagophytum procumbens od najdawniejszych czasów znajduje zastosowanie w tradycyjnej medycynie plemiennej. Środki lecznicze sporządzane na bazie tej rośliny były zwyczajowo używane jako leki przeciwbólowe, przeciwzapalne oraz regulujące pracę przewodu pokarmowego [5, 6].
Początki regularnego importu czarciego pazura do Europy datuje się na 1953 rok [7].

Hakorośl rozesłana jako surowiec zielarski
Do celów leczniczych zbierane są korzenie hakorośli rozesłanej – Radix Harpagophyti. Z korzeni sporządzany jest proszek (Pulves Harpagophyti) oraz ekstrakt płynny lub suchy (Extractum Harpagophyti), które następnie służą do wyrobu nalewek, tabletek, kapsułek oraz maści [8]. Według Farmakopei Europejskiej surowiec hakorośli rozesłanej powinien zawierać co najmniej 1,2% głównego składnika czynnego – harpagozydu w przeliczeniu na suchą masę [7].

Aktywne składniki wyciągów z korzenia hakorośli rozesłanej
Surowiec pozyskiwany z bulw korzeniowych hakorośli rozesłanej ma szarobrunatną barwę i gorzki smak. Głównymi związkami czynnymi korzenia Radix Harpagophyti są irydoidy glikozydowe, należące do grupy substancji gorzkich [4]. Stanowią one do 3%, przeciętnie 1,5–2% suchej masy wyciągu [8].
Irydoidy glikozydowe (glikozydy irydoidowe) to związki składające się z części irydoidowej i części zawierającej cukier, w tym m.in. glukozę. Wyciąg z korzenia hakorośli zawiera takie glikozydy irydoidowe (1–3%), jak: harpagozyd (8-p-cynamoiloharpagid; znany od 1962 r.), harpagid (C15H24O10) i prokumbid (wyizolowany w 1964 r.) [8, 9]. Głównym glikozydem irydoidowym hakorośli jest harpagozyd (0,1–2,0%). Harpagid i prokumbid stanowią produkty rozpadu harpagozydu [4, 8].
Oprócz glikozydów irydoidowych w wyciągu z korzenia hakorośli rozesłanej obecne są glikozydy fenyloetanoidowe (werbaskozyd, izowerbaskozyd), glikozydy fenolowe (akteozyd i izoakteozyd), kwasy fenolowe (kwas chlorogenowy, kwas cynamonowy, kwas kawowy), flawonoidy (kemferol, kwercetyna, luteolina), trójterpeny (kwas oleanolowy, kwas ursolowy, kwas acetylooleanolowy), fitosterole (stigmasterol, -sitosterol), chinony (harpagochinon), woski, minerały (Ca, Cr, Mg, Mn, K, P, Se, Si, Zn) oraz węglowodany (glukoza, fruktoza, stachioza, rafinoza) [7–10]. Cukry stanowią 50–70% suchej masy wyciągu [8].

Właściwości fitofarmakologiczne wyciągów z korzenia hakorośli rozesłanej
Wyciągi z korzenia hakorośli mają właściwości przeciwzapalne, przeciwreumatyczne i przeciwbólowe. Ponadto pobudzają wydzielanie soków trawiennych i działają żółciopędnie, przez co poprawiają trawienie. Zmniejszają stężenie cholesterolu we krwi oraz usuwają wolne rodniki tlenowe. Poprawiają funkcję nerek oraz działają łagodząco i regenerująco na skórę [6, 11, 12].

Działanie przeciwzapalne wyciągów z korzenia hakorośli rozesłanej
Wyciągi z hakorośli rozesłanej wykazują działanie przeciwzapalne w wyniku ograniczenia aktywacji reakcji kaskadowej cytokin w przebiegu reakcji ostrej fazy. Hamują wydzielanie cytokin przez pobudzone komórki układu odpornościowego, w tym monocyty, migrujące do miejsca toczącego się procesu zapalnego [13, 14]. Substancje czynne hakorośli mają zdolność ograniczania wydzielania prostaglandyny E (PGE2) oraz tlenku azotu (NO) na drodze hamowania toru cyklooksygena­zy 2 (COX-2), lipooksygenazy (5-LOX) i syntetazy tlenku azotu (iNOS) [15–18].
Skuteczność przeciwzapalna wyciągu z korzenia hakorośli jest porównywalna ze skutecznością inhibitorów COX-2 z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Z obserwacji klinicznych wynika, że u dużego odsetka chorych może on skutecznie zastąpić leczenie NLPZ, choć część pacjentów zgłasza pogorszenie stanu zdrowia po całkowitym zaprzestaniu przyjmowania leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych na rzecz preparatów z hakorośli. Na podkreślenie zasługuje jednak dobra tolerancja preparatów roślinnych w porównaniu z NLPZ. Podczas leczenia jedynie wyciągami z korzenia hakorośli rozesłanej nie obserwuje się bowiem objawów ze strony układu pokarmowego [10, 19–21]. Wydaje się, że stosowanie wyciągów z korzenia hakorośli rozesłanej może skutecznie ograniczyć liczbę osób chorych na chorobę zwyrodnieniową stawów lub reumatoidalne zapalenie stawów, u których istnieje konieczność podawania NLPZ [22]. Niejednoznaczne wyniki badań nie dają jednak pewności co do skuteczności zniesienia wszystkich objawów związanych z tymi chorobami poprzez stosowanie wyłącznie preparatów roślinnych [23].

Działanie przeciwbólowe wyciągów z korzenia hakorośli rozesłanej
Mechanizm działania przeciwbólowego wyciągów z hakorośli rozesłanej nie został dotychczas ostatecznie wyjaśniony. Przypuszcza się, że pozostaje on w ścisłym związku z działaniem przeciwzapalnym glikozydów irydoidowych i może wynikać z zahamowania syntezy i wydzielania eikozanoidów [24]. Badania kliniczne potwierdzają obwodowe znoszenie bólu u osób cierpiących na choroby zwyrodnieniowe, zażywających preparaty z korzenia czarciego pazura [25–28]. Znaczące działanie przeciwbólowe wyciągu z hakorośli można zaobserwować już po 10 dniach stosowania wodno-alkoholowych wyciągów z korzenia tej rośliny w odniesieniu do grupy chorych przyjmujących placebo [29].

Działanie ochronne wyciągów z korzenia hakorośli rozesłanej na chrząstki stawowe
Wyciągi z hakorośli rozesłanej wykazują również działanie zapobiegające degradacji macierzy chrząstki poprzez hamowanie syntezy i wydzielania metaloproteaz (MMPs), w tym głównie elastazy, przez chondrocyty [9, 30, 31]. Mechanizm hamowania syntezy metaloproteaz jest związany z blokowaniem wydzielania cytokin prozapalnych, w tym interleukiny 1 (IL-1) i czynnika martwicy nowotworów  (tumour necrosis factor  – TNF-) przez chondrocyty pobudzone reakcją ostrej fazy [13, 30].

Działanie przeciwutleniające wyciągów z korzenia hakorośli rozesłanej
Wyciągi z korzenia hakorośli rozesłanej są uważane za jeden z silniej działających, naturalnych wymiataczy wolnych rodników tlenowych. Jest to związane ze znaczną zawartością flawonoidów oraz fenoli roślinnych. Te dwie grupy związków mają silne własności przeciwutleniające, stanowiąc donory wolnych rodników tlenowych [32–34]. Wyciągi z hakorośli rozesłanej, oprócz wychwytywania wolnych rodników tlenowych, mają również zdolność blokowania ich syntezy przez komórki układu odpornościowego, m.in. na drodze hamowania wydzielania syntetazy tlenku azotu (iNOS) [35, 36].

Podsumowanie
Preparaty sporządzone na bazie wyciągów z korzeni czarciego pazura były z powodzeniem używane jako środki przeciwbólowe i przeciwzapalne oraz pobudzające pracę przewodu pokarmowego i nerek przez rdzennych mieszkańców obszarów Afryki Południowej.
Wyciąg z korzenia hakorośli rozesłanej (Radix Harpagophyti) oraz jego przetwory poddano licznym badaniom klinicznym, mającym na celu określenie jego skuteczności jako leku przeciwbólowego, przeciwzapalnego oraz tolerancji. Monografia na temat surowca, wydana przez European Scientific Cooperative on Phytotherapy (ESCOP) w 1996 r., zakłada następujące wskazania do stosowania preparatów zawierających wyciąg z korzenia hakorośli rozesłanej: bolesne stany zwyrodnieniowe stawów oraz stany zapalne ścięgien [37]. Wyniki badań klinicznych wskazują również na skuteczność leków zawierających wyciąg z korzenia hakorośli w ostrych i niespecyficznych bólach okolicy krzyżowo-lędźwiowej kręgosłupa [38].
Stosowanie preparatów zawierających wyciąg z korzenia czarciego pazura bywa pomocne w znoszeniu bólu mięśni i stawów, stanach zapalnych ścięgien i więzadeł oraz nerwobólach. Preparaty te stosowane są także w stanach niedokwaśności i bezsoczności żołądka, zaburzeniach wydzielania żółci, stanach zapalnych wątroby, w tym w wirusowym zapaleniu wątroby. Przeciwzapalne i przeciwbólowe właściwości hakorośli mogą być wykorzystane także w leczeniu chorób alergicznych, zakaźnych i autoimmunologicznych [4, 39]. Wyciągi z korzenia hakorośli są również stosowane w leczeniu stanów zapalnych narządów rodnych u kobiet, ale nie wolno ich podawać kobietom ciężarnym ze względu na działanie podobne do działania oksytocyny [6]. Preparaty hakorośli korzystnie działają również w przypadku trądziku, a także w przewlekłych schorzeniach oczu oraz uszu na tle infekcji bakteryjnych i stanów zapalnych z wysiękiem [4, 39]. Ze względu na działanie hipoglikemizujące wyciągów z korzenia hakorośli należy zachować szczególną ostrożność podczas stosowania tych preparatów u osób chorych na cukrzycę leczonych środkami zmniejszającymi stężenie glukozy we krwi [40].
Działanie wyciągów hakorośli rozesłanej nie ogranicza się zatem do znoszenia objawów bólowych oraz łagodzenia procesu zapalnego, ale przekłada się bezpośrednio na poprawę jakości życia chorych, także poprzez zwiększenie ruchomości w objętych chorobą stawach [41].

Piśmiennictwo
1. Harpagophytum procumbens (Burch.) DC. ex Meisn. subsp. procumbens and subsp. ransvaalense http.www.planz­africa.com/planthij/harpago.htm (18.03.2010).
2. Horoszkiewicz-Hassan M. Hakorośl rozesłana (czarci pazur) optymalizacja leczenia chorób zwyrodnieniowych i bólów stawowych lekiem roślinnym – przegląd badań farmakologi­cznych i klinicznych. Farm Pol 2003; 59: 487-491.
3. Kucharski W. Próba wprowadzenia międzynarodowej kontroli nad pozyskiwaniem i handlem Harpagophytum procumbens. Wiad Zielar 2000; 42: 5.
4. Lamer-Zarawska E. Lecznicze właściwości Harpagophytum procumbens. Wiad Zielar 2000; 42: 4.
5. Denner SS. A review of the efficacy and safety of devil's claw for pain associated with degenerative musculoskeletal diseases, rheumatoid, and osteoarthritis. Holist Nurs Pract 2007; 21: 203-207.
6. Harpagophytum procumbens (Devil’s Claw) – monograph. Alternative Medicine Review 2008; 3: 248-252.
7. Harphagophytumprocumbens.Devil’sClaw.http://www.tamingthemonkeymind.com/writings/Nature%20Care%20Stuff/Herbs/Herbs%20%20Monograph%20on%20Devil's%20Claw.pdf (18.03.2010).
8. Różański H. Fitoterapia chorób autoimmunologicznych http://luskiewnik.pl/autoimmunologia/new-page-8.htm (18.03.2010).
9. Boje K, Lechtenberg M, Nahrstedt A. New and known iridoid- and phenylethanoid glycosides from Harpagophytum procumbens and their in vitro inhibition of human leukocyte elastase. Planta Med 2003; 69: 820-825.
10. Szczepański L, Chudzik D, Mazurek M, Soroka P. Badania skuteczności i tolerancji preparatu Pagosid (wyciąg z korzenia Harpagophytum procumbens) w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów i choroby zwyrodnieniowej stawów. Reumatologia 2000; 38: 67-73.
11. Piechota-Urbańska M, Kołodziejska J, Berner-Strzelczyk A. Zastosowanie wyciągu z czarciego pazura w przeciwzapalnych preparatach aplikowanych na skórę wytworzonych na bazie polimerów kwasu akrylowego. Polimery w Medycynie 2009; 39: 1-17.
12. Abdelouahab N, Heard CM. Dermal and transcutaneous delivery of the major glycoside constituents of Harpagophytum procumbens (Devil's Claw) in vitro. Planta Med 2008; 74: 527-531.
13. Fiebich BL, Heinrich M, Hiller K-O, Kammerer N. Inhibition of TNF synthesis in LPS-stimulated primary human monocytes by Harpagophytum extract SteiHap 69. Phytomedicine 2001; 8: 28-30.
14. Chrubasik S, Fiebich B, Black A, Pollak S. Treating low back pain with an extract of Harpagophytum that inhibits cytokine release. Eur J Anaesthesiol 2002; 19: 209.
15. Jang MH, Lim S, Han SM, et al. Harpagophytum procumbens suppresses lipopolysaccharide-stimulated expressions of cyclooxygenase-2 and inducible nitric oxide synthase in fibro­blast cell line L929. J Pharmacol Sci 2003; 93: 367-371.
16. Huang TH, Tran VH, Duke RK, et al. Harpagosid suppresses lipopolysaccharide-induced iNOS and COX-2 expression through inhibition of NF-kapp activation. J Ethnopharmacol 2006; 104: 149-155.
17. Lanhers MC, Fleurentin J, Mortier F, et al. Anti-infammatory and analgesic efects of an aqueous extract of Harpagophytum procumbens. Planta Med 1992; 58: 117-123.
18. Ouitas NA, Heard CM. A novel ex vivo skin model for the assessment of the potential transcutaneous anti-inflammatory effect of topically applied Harpagophytum procumbens extract. Int J Pharm 2009; 376: 63-68.
19. Chantre P, Cappelaere A, Leblan D, et al. Efficacy and tolerance of Harpagophytum procumbens versus diacerhein in treatment of osteoarthritis. Phytomedicine 2000; 7: 177-183.
20. Brien S, Lewith GT, McGregor G. Devil's Claw (Harpagophytum procumbens) as a treatment for osteoarthritis: a review of efficacy and safety. J Altern Complement Med 2006; 12: 981-993.
21. Chrubasik S. Devil's claw extract as an example of the effectiveness of herbal analgesics. Orthopade 2004; 33: 804-808.
22. Leblan D, Chantre P, Fournié B.Harpagophytum procumbens in the treatment of knee and hip osteoarthritis. Four-month results of a prospective, multicenter, double-blind trial versus diacerhein. Joint Bone Spine 2000; 67: 462-467.
23. Whitehouse LW, Znamirowska M, Paul CJ. Devil's Claw (Harpagophytum procumbens): no evidence for anti-inflammatory activity in the treatment of arthritic disease. Can Med Assoc J 1983; 129: 249-251.
24. Setty AR, Sigal LH. Herbal medications commonly used in the practice of rheumatology: mechanisms of action, efficacy, and side effects. Semin Arthritis Rheum 2005; 34: 773-784.
25. Warnock M, McBean D, Suter A, et al. Effectiveness and safety of Devil's Claw tablets in patients with general rheumatic disorders. Phytother Res 2007; 21: 1228-1233.
26. Gagnier JJ, Chrubasik S, Manheimer E. Harpgophytum procumbens for osteoarthritis and low back pain: a systematic review. BMC Complement Altern Med 2004; 4: 13.
27. Chrubasik JE, Roufogalis BD, Chrubasik S. Evidence of effectiveness of herbal antiinflammatory drugs in the treatment of painful osteoarthritis and chronic low back pain. Phytother Res 2007; 21: 675-683.
28. Baghdikian B, Lanhers MC, Fleurentin J. Modern treatment of osteoarthritis. PlantaMed 1997; 63: 171-174.
29. Long L, Soeken K, Emst E. Princeples and Practice of Phytotherapy. Rheumatology 2001; 40: 77-79.
30. Schulze-Tanzil G, Hansen C, Shakibaei M. Effect of Harpagophytum procumbens DC extract on matrix metalloproteinases in human chondrocytes in vitro. Arzneimittelforschung 2004; 54: 213-220.
31. Chrubasik JE, Lindhorst E, Neumann E, et al. Potential molecular basis of the chondroprotective effect of Harpagophytum procumbens. Phytomedicine 2006; 13: 598-600.
32. Bhattacharya A, Bhattacharya S. Antioxidant activity of Harpagophytum procumbens. Br J Phytother 1998; 5: 68.
33. Dugas AJ Jr, Castaneda-Acosta J, Bonin GC, et al. Evaluation of the total peroxyl radical-scavenging capacity of favonoids: structure-activity relationships. J Nat Prod 2000; 63: 327-331.
34. Betancor-Fernández A, Pérez-Gálvez A, Sies H, Stahl W. Screening pharmaceutical preparations containing extracts of turmeric rhizome, artichoke leaf, devil's claw root and garlic or salmon oil for antioxidant capacity. J Pharm Pharmacol 2003; 55: 981-986.
35. Grant L, McBean DE, Fyfe L, Warnock AM. The inhibition of free radical generation by preparations of Harpagophytum procumbens in vitro.Phytother Res 2009; 23: 104-110.
36. Kaszkin M, Beck KF, Koch E, et al. Downregulation of iNOS expression in rat mesangial cells by special extracts of Harpagophytum procumbens derives from harpagoside-dependent and independent effects. Phytomedicine 2004; 11: 585-595.
37. ESCOP Monograph. Harpagophyti radix, Fascicule 2 1996 http://www.escop.com/
38. Wegener T. Pathogenesis and treatment of osteoarthritis. Herbal Gram 2000; 50: 47.
39. Strzelecka H, Kowalski J. Encyklopedia zielarstwa i zioło­lecznictwa. PWN, Warszawa 2000; 103-104.
40. Mahomed IM, Ojewole JA. Analgesic, antiinfammatory and antidiabetic properties of Harpagophytum procumbens DC (Pedaliaceae) secondary root aqueous extract. Phytother Res 2004; 18: 982-989.
41. Wegener T, Lüpke NP. Treatment of patients with arthrosis of hip or knee with an aqueous extract of devil's claw (Harpagophytum procumbens DC.). Phytother Res 2003; 17: 1165-1172.
Copyright: © 2010 Narodowy Instytut Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji w Warszawie. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/), allowing third parties to copy and redistribute the material in any medium or format and to remix, transform, and build upon the material, provided the original work is properly cited and states its license.



© 2024 Termedia Sp. z o.o.
Developed by Bentus.