eISSN: 2084-9850
ISSN: 1897-3116
Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne/Surgical and Vascular Nursing
Bieżący numer Archiwum Artykuły zaakceptowane O czasopiśmie Rada naukowa Recenzenci Bazy indeksacyjne Prenumerata Kontakt Zasady publikacji prac Standardy etyczne i procedury
Panel Redakcyjny
Zgłaszanie i recenzowanie prac online
1/2019
vol. 13
 
Poleć ten artykuł:
Udostępnij:
Artykuł oryginalny

Wiedza personelu pielęgniarskiego na temat zasad żywienia dojelitowego przez gastrostomię

Aneta M. Bronka
1

  1. Oddział Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Mikołaja Pirogowa w Łodzi
Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2019; 1: 19-31
Data publikacji online: 2019/04/01
Plik artykułu:
- Wiedza personelu.pdf  [0.11 MB]
Pobierz cytowanie
 
 

Wstęp

Żywienie drogą przewodu pokarmowego jest fizjologicznym i optymalnym sposobem żywienia pacjentów, którzy z przyczyn czynnościowych lub z powodu organicznych zaburzeń procesu gryzienia lub połykania nie mogą bądź nie chcą spożywać pokarmu w ilości wystarczającej do pokrycia zapotrzebowania organizmu. Przezskórna endoskopowa gastrostomia (percutaneous endoscopic gastrostomy – PEG) jest złotym standardem w dostępie do przewodu pokarmowego, jeśli żywienie dożołądkowe ma być stosowane ponad 30 dni [1, 2]. Prowadzenie żywienia dojelitowego wymaga od personelu medycznego znajomości obowiązujących zasad, przestrzegania procedur oraz starannej pielęgnacji i zwracania uwagi na objawy nietolerancji podawanej diety oraz stosowania terapii lekowej przez dostęp odżywczy zgodnie z wytycznymi. Połączenie tych wszystkich elementów gwarantuje powodzenie leczenia żywieniowego.

Cel badań

Celem badań była próba oceny wiedzy personelu pielęgniarskiego na temat znajomości zasad żywienia dojelitowego przez PEG.

Materiał i metody

Badania zostały przeprowadzone w grupie 115 pielęgniarek od września do listopada 2017 r. w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym w Łodzi. Badania były anonimowe, dobór personelu losowy, a udział dobrowolny.

Charakterystyka grupy badanej

Wśród ankietowanych 97,4% stanowiły kobiety, a 2,6% mężczyźni. Badani dzielili się na następujące grupy wiekowe: 20–30 lat (20,8%), 31–40 lat (33,9%), 41–50 lat (34,8%), 51–60 lat (7%) i powyżej 60 lat (3,5%). Wśród nich 52,2% stanowiły osoby z wykształceniem licencjackim. Wykształcenie magisterskie posiadało 27,8%, a wykształcenie średnie – 20% ankietowanych. Specjalizacją z pielęgniarstwa legitymowało się 12,2% ankietowanych.
Wieś jako miejsce zamieszkania wskazało 7,8% ankietowanych. Pozostali mieszkali w miastach o liczbie mieszkańców: do 50 tys. (17,4%), 51–100 tys. (17,4%), powyżej 100 tys. (61,8%). Respondenci pracowali na oddziałach: chirurgii (23,5%), chorób wewnętrznych (24,3%), urologii (18,3%), intensywnej opieki medycznej (OIOM) (23,5%) i na izbie przyjęć (10,4%). Ich staż pracy w zawodzie wynosił: do 5 lat (18,3%), 6–10 lat (18,3%), 11–20 lat (25,2%), 21–30 lat (27%), powyżej 30 lat (11,2%).

Metoda

W badaniu wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego. Technikę badawczą stanowiła ankieta własnego autorstwa, a narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety. Poprawność odpowiedzi weryfikowano na podstawie wytycznych i piśmiennictwa: dla pytań nr 9, 15, 16, 17, 19, 21 – pozycje 1, 3–5 piśmiennictwa, dla pytań nr 7, 11, 14, 18 – pozycje 3, 6–7, dla pytania nr 8 – pozycja 8, dla pytań nr 12 i 13 – pozycja 9, dla pytania nr 10 – pozycja 10, a dla pytania nr 20 – pozycje 2 i 11.

Analiza statystyczna

Do analizy zależności pytań użyto testu 2 Pearsona wykorzystującego liczebności oczekiwane, obliczone dla tabeli dwudzielczej. W przypadku braku jakiejkolwiek zależności pomiędzy zmiennymi należy spodziewać się mniej więcej takich samych liczebności oczekiwanych i obserwowanych. W miarę jak liczebności oczekiwane zaczynają wyraźnie różnić się od liczebności obserwowanych, rośnie wartość testu 2. Test został zastosowany po przeanalizowaniu liczebności. Dla ankiety badawczej n jest większe niż 40 (liczebności), wszystkie liczebności oczekiwane są większe niż 10.
Do badania siły zależności użyto współczynnika V-Cramera. Współczynnik ten przyjmuje wartości od 0 (brak relacji między zmiennymi) do 1, a im bliższe są jedynki, tym silniejsze powiązanie pomiędzy analizowanymi zmiennymi.
Dla współczynnika V-Cramera przyjęto siły związku: V < 0,3 – słaby związek; 0,3 < V < 0,5 – umiarkowany związek; V > 0,5 – silny związek. Za istotne statystycznie uznawano wyniki, gdy wyliczone prawdopodobieństwo testowe p spełniało nierówność p < 0,05.

Wyniki

Wyniki przedstawiono w formie odpowiedzi na pytania problemowe ankiety (tabele 1–16) i analiz statystycznych pomiędzy zmiennymi metryczki a wybranymi zagadnieniami dotyczącymi PEG (tabele 17–22). Poprawne odpowiedzi zaznaczono pogrubioną czcionką.
Według 66,1% ankietowanych z podaniem pożywienia przez PEG należy odczekać 3–6 godzin od jej wytworzenia. Pozostali stwierdzili, że podawanie pożywienia przez PEG można rozpocząć: po 48 godzinach od jego wytworzenia (26,1%), po zagojeniu miejsca wykonania dostępu do żołądka (6,1%), po kilku dniach od wytworzenia PEG (1,7%) (tab. 1).
Jako pewną metodę sprawdzenia położenia PEG 93% ankietowanych wskazało RTG jamy brzusznej. Pozostałe odpowiedzi obejmowały: metodę osłuchową (6,1%) i metodę oznaczenia pH treści żołądka (0,9%) (tab. 2).
W pytaniu o metody podawania diety przez PEG 74,8% ankietowanych wskazało wszystkie wymienione odpowiedzi. Pozostali wybrali: metodę wlewu ciągłego (pompa enteralna) (14,8%), metodę wlewu ciągłego (wlew grawitacyjny) (12,2%) i metodę bolusów (6,1%) (tab. 3).
Poprawną odpowiedzią na pytanie o czas podawania diety było stwierdzenie, że tzw. worek (pack) może być podawany maksymalnie przez 24 godziny, pożywienie w butelkach – przez 8 godzin, przygotowane z proszku lub miksowane – przez 4 godziny. Wskazało je 45,2% ankietowanych (tab. 4).
Według 97,4% respondentów dieta przemysłowa powinna być podawana w temperaturze pokojowej. Pojedyncze osoby wskazały podgrzanie jedzenia w kuchence mikrofalowej do 38°C (1,7%) oraz temperaturę zaraz po wyjęciu z lodówki (0,9%) (tab. 5).
W pytaniu o maksymalną objętość bolusa do żołądka rozkład odpowiedzi był bardzo wyrównany: 200 ml (35,6%), 300 ml (34,8%) i 500 ml (28,7%) (tab. 6).
Za maksymalną szybkość podawania diety za pomocą pompy enteralnej ankietowani uznali: 80 ml/h (60%), 150 ml/h (33%) oraz 200 ml/h (7%) (tab. 7).
Według badanych właściwa pojemność strzykawki do przepłukiwania PEG to: 20 ml (80,9%), 30 ml (11,3%), 50 ml (7,8%) (tab. 8). Ich zdaniem PEG należy przepłukiwać: przed i po podaniu leku (87,8%), przed rozpoczęciem i po zakończeniu podawania diety (71,3%), przy wlewie ciągłym 4 razy dziennie (34,8%), nie rzadziej niż co 8 godzin (26,1%) oraz raz na dobę (18,3%) (tab. 9). Wśród ankietowanych 91,3% odpowiedziało poprawnie, że do przepłukiwania PEG nie należy stosować soków owocowych. Pozostali wskazali wodę destylowaną (7,8%) i letnią przegotowaną wodę (0,9%) (tab. 10).
Poprawnej odpowiedzi na pytanie o częstotliwość wymiany aparatu do żywienia udzieliło 90,4% ankietowanych. Pozostali wskazali 12 godzin (6,1%), 48 godzin (2,6%) oraz 72 godziny (0,9%) (tab. 11).
Zdaniem 69,6% badanych odpowiednia pozycja podczas podawania diety polega na uniesieniu górnej części ciała pacjenta pod kątem 30–45 stopni w trakcie przyjmowania pożywienia i co najmniej godzinę po jego zakończeniu. Według pozostałych pozycja pacjenta nie ma znaczenia (13%), wymagane jest uniesienie górnej części ciała pod kątem 15 stopni (13%) lub pozycja płaska (4,4%) (tab. 12).
Ankietowani wskazali leki, których nie wolno kruszyć i podawać przez PEG: podjęzykowe (80,9%), o przedłużonym uwalnianiu (44,3%), hormonalne (44,3%), doustne systemy terapeutyczne (35,7%), dojelitowe (33%), musujące (27%), powlekane (27%), dożołądkowe (3%) (tab. 13).
W pytaniu o lek wymuszający zatrzymanie podawania diety rozkład odpowiedzi był wyrównany. Wskazano: pantoprazol (30,4%), fenytoinę (26,1%), acetylocysteinę (25,2%) oraz imipraminę (18,3%) (tab. 14).
Wśród badanych 80,9% uważało, że wszystkich zleconych leków doustnych nie można rozkruszyć i podać razem przez PEG rozpuszczonych w porcji diety. Na pytanie nie umiało odpowiedzieć 3,5% grupy (tab. 15).
Niemal wszyscy respondenci (95,7%) byli zainteresowani szkoleniami na temat postępowania z PEG (tab. 16).
W tabelach zaprezentowano analizę korelacji między przyjętymi zmiennymi a poziomem wiedzy ankietowanych (tab. 17–22).

Dyskusja

Przezskórna endoskopowa gastrostomia jest metodą żywienia z wyboru służącą do prowadzenia długoterminowego żywienia dojelitowego pacjentów z upośledzeniem lub brakiem możliwości połykania przy zachowanej funkcji układu pokarmowego. Charakteryzuje się niską śmiertelnością (< 1%) oraz niewielką częstością powikłań, którym w większości przypadków można zapobiec dzięki profesjonalnej opiece. Personel pielęgniarski jest odpowiedzialny za pielęgnację, utrzymanie drożności i zapobieganie powikłaniom [12, 13]. Warunkiem koniecznym do sprawowania opieki jest postępowanie i wykonywanie procedur zgodnie z wytycznymi opartymi na dowodach naukowych, co oznacza konieczność stałego aktualizowania swojej wiedzy. Celem przeprowadzonych badań była ocena wiedzy personelu pielęgniarskiego pracującego na oddziałach szpitalnych na temat żywienia przez PEG.
W materiale własnym 66,1% ankietowanych pielęgniarek wskazało prawidłową odpowiedź na pytanie o rozpoczęcie podawania pożywienia przez PEG (3–6 godzin od wytworzenia dostępu). Badania kliniczne dowodzą, że żywienie przez PEG już po 3–6 godzinach od zabiegu jest bezpieczne [3, 14, 15]. Stein i wsp. przedstawili badania dowodzące bezpiecznego rozpoczęcia żywienia przez PEG u pacjentów poddawanych intensywnej terapii już w pierwszej godzinie po wyłonieniu dostępu [16].
Za pewną metodę potwierdzenia położenia PEG 93% ankietowanych pielęgniarek uznało RTG jamy brzusznej. Za metodą osłuchową i metodą oznaczenia pH treści żołądka opowiedziało się odpowiednio 6,1% i 0,9% badanych. Rzeczywiście wykonanie RTG jamy brzusznej jest złotym standardem potwierdzenia położenia cewnika żywieniowego [8] w przeciwieństwie do metody osłuchowej, którą uznaje się za przestarzałą oraz nieskuteczną i z tego powodu wycofano ją z praktyki pielęgniarskiej [17]. Pomimo braku rekomendacji metoda ta jest jednak nadal stosowana. W badaniach opublikowanych przez Fulbrook i wsp. odsetek ankietowanych stosujących metodę osłuchową wynosił 72,6% [18]. Podobne wyniki przedstawili Gupta i wsp. (63,3% badanych) [17] oraz Mula – ocenę położenia zgłębnika do żywienia za pomocą tej metody stosowało 92,2% badanych pielęgniarek [19].
Właściwy czas podawania diety to maksymalnie 24 godziny dla tzw. worka (pack), 8 godzin dla pożywienia w butelkach, 4 godziny dla jedzenia przygotowanego z proszku lub miksowanego. Takiej odpowiedzi udzieliło 45,2% ankietowanych. Zbyt długie podawanie diety z jednego pojemnika może być przyczyną zanieczyszczeń bakteryjnych. Badania wskazują, że czas żywienia nie powinien przekraczać 24 godzin ze względu na ryzyko kontaminacji diety oraz sprzętu [20]. Na powierzchni sprzętu używanego podczas podawania diety może rozwinąć się biofilm bakteryjny powodujący ostre lub przewlekłe zakażenia u pacjentów [21]. Dautle i wsp. zidentyfikowali 24 gatunki bakterii na silikonowym sprzęcie gastrostomijnym [22], dlatego tak istotna jest wymiana systemu do podawania żywienia co 24 godziny, zachowanie higieny rąk i przestrzeganie zasad aseptyki podczas działań w obrębie PEG [21]. Dowody wskazują, że nadmierna manipulacja systemem dostarczania diety przyczynia się do skażenia bakteryjnego [23]. W badaniach własnych ankietowani na pytanie dotyczące częstotliwości wymiany aparatów do żywienia w 90,4% przypadków udzielili poprawnej odpowiedzi – co 24 godziny.
Kolejnym istotnym elementem pielęgnacji dostępu żywieniowego jest utrzymanie drożności systemu, co ma szczególne znaczenie, jeśli pacjent otrzymuje przez zgłębnik leki przeznaczone do stosowania doustnego. Od 20% do nawet 45% dostępów zostaje zablokowanych przez niewłaściwą pielęgnację [24]. Podstawową czynnością warunkującą sprawne działanie PEG jest przepłukiwanie go odpowiednimi płynami w określonych odstępach czasu i w określonych sytuacjach przy użyciu strzykawki o odpowiedniej pojemności. Odpowiednio pielęgnowany PEG powinien być przepłukiwany przed i po podaniu leku, przed rozpoczęciem i po zakończeniu podawania diety, nie rzadziej niż co 8 godzin, a przy wlewie ciągłym 4 razy dziennie [3, 10].
W badaniach własnych 87,8% ankietowanych wiedziało o konieczności przepłukiwania PEG przed i po podaniu leku, a 71,3% o tym, że należy to robić przed i po podaniu diety. Płukanie minimum co 8 godzin przeprowadziłoby 26,1% badanych, a podczas wlewu ciągłego 34,8% wykonałoby tę czynność 4 razy dziennie. Podobny wynik uzyskano w pracy Mula – 74,5% badanych deklarowała, że zawsze przepłukuje PEG przed rozpoczęciem i po zakończeniu podawania diety [19]. Phillips i Endacott w swoich badaniach stwierdzili, że niemal wszyscy (96%) ankietowani przepłukiwali dostęp po podaniu leku, 28% – przed podaniem leku, a 12% robiło to zawsze pomiędzy podawanymi lekami [25]. Z tymi danymi korelują też wyniki, jakie uzyskali Guenter i Boullata – 89% badanych przez nich pielęgniarek deklarowała przepłukiwanie dostępu żywieniowego przed podaniem leku, a 98% wykonywało tę czynność po jego podaniu [24], oraz Seifert i Johnston – w ich badaniach było to odpowiednio 95,7% i 99,7% [26].
Zgodnie z wytycznymi pojemność strzykawki do przepłukiwania PEG powinna wynosić co najmniej 30 ml [3], aby zapobiec uszkodzeniu ciśnieniowemu ścian żołądka zaleca się jednak użycie sprzętu o pojemności 50 ml [27], a nawet 60 ml [13]. W badaniach własnych 11,3% respondentów wskazało pojemność 30 ml, natomiast 50 ml pojawiło się tylko w 7,8% odpowiedzi. Największa liczba odpowiedzi dotyczyła pojemności 20 ml (80,9%). Niewystarczająca świadomość pracowników opieki zdrowotnej wynika prawdopodobnie z braku szkoleń.
Pozycja Fowlera lub semi-Fowlera, czyli uniesienie głowy i górnej części ciała pacjenta o 30–45 stopni podczas podawania diety i co najmniej godzinę po jego zakończeniu zmniejsza ryzyko wystąpienia refluksu i aspiracji treści do dróg oddechowych oraz przyspiesza opróżnianie żołądka [3]. W badaniach własnych znaczna liczba ankietowanych (69,6%) znała prawidłową pozycję pacjenta podczas podawania diety. Wyniki te korelują z pracami innych autorów. W publikacji Mula 60,8% ankietowanych deklarowało, że stosuje pozycję siedzącą lub semi-Fowlera podczas żywienia przez zgłębnik [19], a w badaniach Gupta i wsp. ten współczynnik wynosił 100% [17].
Podczas podawania leków przez PEG personel pielęgniarski powinien nie tylko mieć świadomość zagrożenia wystąpieniem okluzji związanej z podawaniem pokruszonych leków, co może zdarzać się u ok. 15% pacjentów żywionych dojelitowo [28], lecz także zdawać sobie sprawę z możliwych interakcji. Ich przyczyną mogą być zarówno fizyczne, chemiczne, fizjologiczne lub patofizjologiczne związki między lekiem a pożywieniem, jak i pomiędzy lekiem a wieloma substancjami odżywczymi, konkretną żywnością lub składnikiem bądź stanem odżywienia pacjenta [29]. Niektóre z preparatów leczniczych podawanych pacjentom przez zgłębnik nie powinny być dzielone lub kruszone, m.in. ze względu na ryzyko utraty lub zmiany ich działania.
W toku analizy badań własnych wiedzę ankietowanych na temat dopuszczalności kruszenia leków uznano za fragmentaryczną i niewystarczającą do bezpiecznego podawania leków przez PEG. Odpowiedź: „nie wolno kruszyć/dzielić tabletek podawanych podjęzykowo” zaznaczyło 80,9% respondentów, 44,3% nie zastosowałoby tej metody w przypadku tabletek o przedłużonym uwalnianiu, 33% w przypadku tabletek dojelitowych, a jedynie 3,5% w przypadku tabletek dożołądkowych. Problem kruszenia leków poruszyli również Mota i wsp. – w ich badaniach 28,6% pielęgniarek poprawnie wskazało zakaz kruszenia przy formie podjęzykowej i o przedłużonym uwalnianiu [30]. De Amuriza Chicharro i wsp. zwrócili uwagę na kwestię nieprawidłowej administracji leków: 69,7% ankietowanych rozdrabniało tabletki dojelitowe przed podaniem, a 66,2% – tabletki o zmodyfikowanym uwalnianiu [31]. Dla porównania w badaniu Guenter i Boullata tabletki o przedłużonym uwalnianiu były kruszone przez 21% respondentów, a tabletki dojelitowe – przez 11% [24]. W opinii 80,9% pielęgniarek nie wolno podawać kilku leków rozpuszczonych w porcji diety w jednej strzykawce. Podobne wnioski zaprezentowali Guenter i Boullata – jedynie 13% pielęgniarek zawsze podawało leki razem, chociaż 47% uzależniała takie działanie od ich rodzaju. Natomiast 38% badanych zawsze stosowało zasadę oddzielnego podawania leków [24]. Odmienne wyniki opublikowali Mota i wsp. Odsetek ankietowanych podających kilka leków w jednej strzykawce wynosił 51% [30]. Interakcje pomiędzy lekiem a podawaną dietą w niektórych przypadkach wymagają zatrzymania żywienia na godzinę lub dwie (np. fenytoina) przed i po podaniu leku. W badaniach własnych wiedzą niezbędną do poprawnego podania fenytoiny wykazało się 26,1% ankietowanych. W opracowaniu Guenter i Boullata ten odsetek wyniósł 50% [24].
Analiza korelacji pomiędzy poziomem wiedzy ankietowanych a przyjętymi zmiennymi wykazała istotną statystycznie zależność. Im starsi byli badani, tym częściej udzielali poprawnych odpowiedzi na siedem pytań. Odmienne wyniki uzyskali Shahin i wsp., którzy wykazali statystycznie istotną ujemną korelację pomiędzy wiekiem badanych a poziomem ich wiedzy, sprawdzonej za pomocą testu ewaluacyjnego oraz testów wykonywanych miesiąc i dwa miesiące po programie szkoleniowo-instruktażowym [32]. W pracy Mula nie znaleziono znaczącej korelacji pomiędzy wiekiem a poziomem wiedzy badanych [19].
W badaniach własnych wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia pielęgniarek obserwowano znamiennie więcej prawidłowych odpowiedzi. Shahin i wsp. także stwierdzili, że wiedza na temat żywienia enteralnego jest wyższa u pielęgniarek z wykształceniem magisterskim w porównaniu z pielęgniarkami o niższym poziomie wykształcenia, co potwierdziły testy przed i po wprowadzonym programie szkoleniowo-instruktażowym [32].
Jeśli chodzi o korelację między wiedzą a miejscem pracy, lepszą znajomością zasad żywienia przez PEG wykazały się pielęgniarki zatrudnione na oddziale chirurgicznym i OIOM w porównaniu z pielęgniarkami pracującymi na oddziałach wewnętrznym i urologicznym. Shahin i wsp. nie stwierdzili statystycznie istotnej korelacji pomiędzy poziomem wiedzy a oddziałem, na jakim pracował badany personel [32].
W przypadku stażu pracy trzy pytania wskazały na istotną statystycznie zależność – większy staż pracy wiązał się z większym poziomem wiedzy, wzrost długości stażu pracy korelował ze spadkiem wiedzy, a osoby o najdłuższym stażu pracy najczęściej udzielały błędnych odpowiedzi.
Analiza korelacji pomiędzy poziomem wiedzy i płcią badanych wykazała jedynie umiarkowaną zależność w przypadku jednego pytania – okazało się, że mężczyźni posiadają mniejszą wiedzę. Podobny wniosek wysnuli Shahin i wsp., stwierdzając brak istotnej statystycznie korelacji pomiędzy wiedzą (pre-test) i praktyką kobiet i mężczyzn, choć mężczyźni osiągnęli lepsze wyniki w badaniach wiedzy miesiąc i dwa miesiące po programach instruktażowych (post-test) [32].
W badaniach Das i wsp. wykazano korelację pomiędzy poziomem wiedzy pielęgniarek a ich wiekiem, dochodem, płcią i stanem cywilnym, natomiast nie znaleziono istotnych statystycznie powiązań pomiędzy poziomem wiedzy a wyznawaną religią, poziomem edukacji, doskonaleniem zawodowym i doświadczeniem zawodowym [33].
W pytaniach sprawdzających poziom wiedzy ankietowanych mediana prawidłowych odpowiedzi wynosiła 45,2%. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy analizowali Uysal i wsp. Zwrócili uwagę na fakt, że 64,1% pielęgniarek nigdy nie przeszła szkolenia z żywienia dojelitowego, a 81,0% pracuje bez dostępu do pisemnych procedur i wytycznych [34] lub, jak w badaniu Fulbrook i wsp., korzysta z przestarzałych procedur niezgodnych z międzynarodowymi wytycznymi [18].
Wyniki badań własnych oraz przytoczone prace innych badaczy potwierdzają, jak ważne jest wprowadzenie szkoleń, aktualizacja wiedzy zdobytej na studiach oraz jej ponowna ocena, aby zapobiec problemom związanym z prowadzeniem żywienia oraz podawaniem leków przez PEG. Opracowanie standardów postępowania może ułatwić zapobieganie kontaminacji sprzętu i diety, utrzymanie PEG w dobrym stanie, zminimalizować powikłania żywienia dojelitowego i umożliwić dobór odpowiedniej postaci i dawkowania leku, technik jego podawania oraz ocenę ewentualnych niezgodności i interakcji leku z pożywieniem [30, 35]. W licznych publikacjach podkreśla się znaczenie szkoleń w kontekście bezpieczeństwa żywienia dojelitowego, konieczność aktualizacji wiedzy pielęgniarek zgodnie z najnowszymi wytycznymi towarzystw naukowych oraz istotną rolę multidyscyplinarnego zespołu żywieniowego, który stanowi podstawę prawidłowego leczenia żywieniowego i polepszania jakości życia pacjentów [12, 34–38]. Pielęgniarki odgrywają kluczową rolę we wdrażaniu odpowiednich standardów opieki, której głównym celem jest wsparcie pacjenta w trudnym okresie adaptacji do nowego sposobu odżywiania. Wyniki badań Glińskiej i wsp. wskazują najwyższy poziom satysfakcji życiowej u chorych, którzy otrzymali pełne wsparcie ze strony personelu pielęgniarskiego [39].
Podsumowując wyniki badań własnych, można stwierdzić, że ankietowane pielęgniarki mają niewystarczającą wiedzę na temat bezpiecznego prowadzenia żywienia dojelitowego przez PEG i w niektórych przypadkach wykonują czynności, które nie mają pokrycia w medycynie opartej na faktach. Pozytywny jest natomiast fakt, że 95,7% ankietowanych wyraża chęć uzupełnienia wiedzy. Podobne wyniki uzyskali Gupta i wsp. – w ich badaniu wszystkie pielęgniarki wyraziły chęć aktualizowania swojej wiedzy na temat żywienia dojelitowego [17].

Wnioski

Znajomość zasad żywienia dojelitowego przez PEG wśród personelu pielęgniarskiego jest niewystarczająca.
Średni poziom wiedzy ankietowanych wyrażony w odsetku poprawnych odpowiedzi wynosił 45%, co świadczy o konieczności uzupełniania i aktualizowania wiedzy i umiejętności.
Zmienne takie jak: wiek, płeć, miejsce zamieszkania, staż pracy, nie wpływają znamiennie na większość poprawnych odpowiedzi udzielanych przez personel pielęgniarski dotyczących żywienia przez PEG.
Wiedza i umiejętności praktyczne dotyczące żywienia pacjentów są niezbędne w każdej dziedzinie pielęgniarstwa z uwagi na coraz większą powszechność PEG.
W badanej grupie 96% personelu pielęgniarskiego deklaruje potrzebę uczestnictwa w szkoleniach, dlatego warto rozważyć rozszerzenie programu nauczania na studiach licencjackich o zakres żywienia i postępowania z PEG.

Podziękowanie

Składam serdeczne podziękowanie dr n. med. Monice Mazurek za ogromną życzliwość i wsparcie okazane podczas realizacji niniejszej pracy.

Autorka deklaruje brak konfliktu interesów.

Piśmiennictwo

1. Standardy żywienia dojelitowego i pozajelitowego. Polskie Towarzystwo Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu. Scientifica, Kraków 2014; 37.
2. Matysiak-Luśnia K, Łysenko L. Drug administration via enteral feeding tubes in intensive therapy – terra incognita? Anaesthesiol Intensive Ther 2014; 46: 307-311.
3. Lucendo AJ, Friginal-Ruiz AB. Percutaneous endoscopic gastrostomy: An update on its indications, management, complications, and care. Rev Esp Enferm Dig 2014; 106: 529-539.
4. Sobocki J. Najczęstsze błędy w leczeniu żywieniowym chorego na oddziale chirurgii. Chir Dypl 2015; 3: 27-31.
5. Bourgault AM, Ipe L, Weaver J i wsp. Development of evidence-based guidelines and critical care nurses‘ knowledge of enteral feeding. Crit Care Nurs 2007; 27: 17-22, 25-29.
6. Sobotka L (red.). Podstawy żywienia klinicznego. Wydawnictwo Scientifica, Kraków 2013.
7. Löser C, Aschl G, Hébuterne X i wsp. ESPEN guidelines on artificial enteral nutrition – percutaneous endoscopic gastrostomy (PEG). Clin Nutr 2005; 24: 848-861.
8. Majewska K. Pielęgnacja dostępu do żywienia dojelitowego. W: Domowe żywienie dojelitowe pacjentów dorosłych. Karwowska K, Kunecki M, Zmarzły A (red.). Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2016; 32-42.
9. Majewska K, Pertkiewicz M, Sobocki J. Praktyczny poradnik żywienia dojelitowego. Sobocki J (red.). Nutricia Polska, Warszawa 2015.
10. Walewska E, Ścisło L. Żywienie pozajelitowe i dojelitowe w warunkach domowych. W: Wybrane zagadnienia z pielęgniarstwa specjalistycznego. Czupryna A, Wilczek-Różyczka E (red.). Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2010; 149-165.
11. Houston A, Fuldauer P. Enteral feeding: Indications, complications, and nursing care. American Nurse Today 2017; 12. www.americannursetoday.com/enteral-feeding-indications-complications-and-nursing-care/.
12. Gostyńska A, Dettlaff K, Szczepanek K. Żywienie kliniczne w intensywnej terapii. Pielęgniarstwo w Anestezjologii i Intensywnej Opiece 2017; 3: 7-13.
13. Simons S, Remington R. The percutaneous endoscopic gastrostomy tube: a nurse’s guide to PEG tubes. Medsurg Nurs 2013; 22: 77-83.
14. Rahnemai-Azar AA, Rahnemaiazar AA, Naghshizadian R i wsp. Percutaneous endoscopic gastrostomy: indications, technique, complications and management. World J Gastroenterol 2014; 20: 7739-7751.
15. Cobell WJ, Hinds AM, Nayani R i wsp. Feeding after percutaneous endoscopic gastrostomy: Experience of early versus delayed feeding. South Med J 2014; 107: 308-311.
16. Stein J, Schulte-Bockholt A, Sabin M i wsp. A randomized prospective trial of immediate vs. next-day feeding after percutaneous endoscopic gastrostomy in intensive care patients. Intensive Care Med 2002; 28: 1656-1660.
17. Gupta B, Agrawal P, Soni KD i wsp. Enteral nutrition practices in the intensive care unit: Understanding of nursing practices and perspectives J Anaesthesiol Clin Pharmacol 2012; 28: 41-44.
18. Fulbrook P, Bongers A, Albarran JW. A European survey of enteral nutrition practices and procedures in adult intensive care units. J Clin Nurs 2007; 16: 2132-2141.
19. Mula C. Nurses’ Competency and Challenges in Enteral feeding in the Intensive Care Unit (ICU) and High Dependency Units (HDU) of a referral hospital, Malawi. Malawi Med J 2014; 26: 55-59.
20. Arévalo M. Enteral feeding set replacement as a key factor in preventing infectious complications. Rev Enferm 2011; 34: 16-22.
21. Zmarzły A. Zakażenia w żywieniu dojelitowym. Zakażenia 2012; 12: 64, 66-70.
22. Dautle MP, Wilkinson TR, Gauderer MW. Isolation and identification of biofilm microorganisms from silicone gastrostomy devices. J Pediatr Surg 2003; 38: 216-220.
23. Lyman B, Gebhards S, Hensley C i wsp. Safety of decanted enteral formula hung for 12 hours in a pediatric setting. Nutr Clin Pract 2011; 26: 451-456.
24. Guenter P, Boullata J. Drug administration by enteral feeding tube. Nursing 2013; 43: 26-33.
25. Phillips NM, Endacott R. Medication administration via enteral tubes: a survey of nurses’ practices. J Adv Nurs 2011; 67: 2586-2592.
26. Seifert Ch, Johnston B. A nationwide survey of long-term care facilities to determine the characteristics of medication administration through enteral feeding catheters. Nutr Clin Pract 2005; 20: 354-362.
27. Hua F, Xie H, Worthington HV i wsp. Oral hygiene care for critically ill patients to prevent ventilator-associated pneumonia. Cochrane Database Syst Rev 2016; 10: CD008367.
28. Beckwith MC, Feddema SS, Barton RG i wsp. A Guide to Drug Therapy in Patients with Enteral Feeding Tubes: Dosage Form Selection and Administration Methods. Hosp Pharm 2004; 39: 225-237.
29. Boullata JI. Drug and nutrition interactions: not just food for thought. J Clin Pharm Ther 2013; 38: 269-271.
30. Mota M, Barbosa I, Studart R i wsp. Evaluation of Intensivist-Nurses’ Knowledge Concerning Medication Administration Through Nasogastric and Enteral Tubes. Rev Lat Am Enfermagem 2010; 18: 888-894.
31. de Amuriza Chicharro N, Romero J, Valero Z i wsp. Evaluation of drug administration through enteral feeding tubes in hospitalized patients. Nutr Hosp 2012; 27: 879-888.
32. Shahin, MA, Mohamed YW, Sayed M. Nurses’ Knowledge and Practices regarding Enteral Nutrition at the Critical Care Department of Al-Manial University Hospital in Egypt: Impact of a Designed Instructional Program. J Am Sci 2012; 8: 397-405.
33. Das S, Patra D, Pradhan P. Critical care nurses knowledge and skill regarding enteral nutrition in critically ill patients at a glance. J Nurs Sci Pract 2014; 4: 1-8.
34. Uysal N, Yildirim H, Demir D i wsp. Evaluation Nurses’ Practices for Medication Administration Via Enteral Feeding Tube. Int J Caring Sci 2016; 9: 1058-1065.
35. Ferreira Silva R, Carvalho R, Garbi Novaes M. Interactions between drugs and drug-nutrient in enteral nutrition: a review based on evidences. Nutr Hosp 2014; 30: 514-518.
36. Kostka A, Pracuk K, Czerniawski S i wsp. Zadania pielęgniarki w żywieniu pacjentów w stanie zagrożenia życia. J Educ Health Sport 2017; 7: 129-142.
37. Al Kalaldeh M, Watson R, Hayter M. Jordanian nurses’ knowledge and responsibility for enteral nutrition in the critically ill. Nurs Crit Care 2015; 20: 229-241.
38. Malhi H. Enteral tube feeding: using good practice to prevent infection. Br J Nurs 2017; 26: 8-14.
39. Glińska J, Dziki Ł, Dziki A i wsp. Satysfakcja z życia pacjentów leczonych żywieniowo drogą dojelitową i pozajelitową. Pielęg Chir Angiol 2018; 1: 14-19.
Copyright: © 2019 Termedia Sp. z o. o. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/), allowing third parties to copy and redistribute the material in any medium or format and to remix, transform, and build upon the material, provided the original work is properly cited and states its license.
© 2024 Termedia Sp. z o.o.
Developed by Bentus.