Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska jest czasopismem niezwykle szybko rozwijającym się. Z miesiąca na miesiąc zwiększa się liczba nadsyłanych prac, w tym prac zagranicznych, wzrasta także liczba czytelników. Naturalną konsekwencją rozwoju czasopisma jest więc jego indeksacja w największych bazach danych – w tym w bazie MEDLINE. MEDLINE (ang. Medlars on Line) jest bazą bibliograficzną stworzoną i rozwijaną przez National Center for Biotechnology Information (NCBI), działającym przy National Library of Medicine (NLM), która należy do National Institutes of Health (NIH) w Waszyngtonie w Stanach Zjednoczonych. Baza zawiera obecnie ponad 15 milionów pozycji piśmiennictwa pochodzących z prawie 5000 czasopism z ponad 100 państw, ukazujących się w ponad 30 językach od 1966 roku. Około 55% rekordów pochodzi z czasopism wydawanych w USA, a obecnie ponad 90% to doniesienia opublikowane w języku angielskim. Baza zapewnia także dostęp do tekstów w pełnej wersji dla niektórych czasopism indeksowanych w MEDLINE i dostępnych równocześnie w bazie Academic Search Premier. MEDLINE zawiera odnośniki do wszystkich publikacji zawartych w Index Medicus. Baza jest odświeżana co tydzień (w sobotę), dzięki czemu w każdym miesiącu przybywa prawie 40 tysięcy nowych rekordów, rocznie około 500 tysięcy. Dostęp do MEDLINE ze strony internetowej NLM odbywa się poprzez bazę PubMed, którego jest pierwszym i najważniejszym składnikiem. PubMed, oprócz bazy MEDLINE, umożliwia dostęp m.in. do odnośników do artykułów, które są dopiero przygotowywane do umieszczenia w bazie [PubMed – in-process] lub zostały nadesłane drogą elektroniczną przez wydawców [PubMed – as supplied by publisher]. Większość tych ostatnich przechodzi proces indeksowania (m.in. przypisywania terminów MeSH), posiadając wówczas status [PubMed – in-process], po czym są dołączane do MEDLINE. Ponadto PubMed zawiera pozycje piśmiennictwa poświęcone zagadnieniom niezwiązanym bezpośrednio z naukami biomedycznymi, ale pochodzące z czasopism indeksowanych przez MEDLINE. Są to czasopisma z zakresu nauk podstawowych, a pochodzące z nich artykuły są indeksowane ze względu na znajdujące się w nich odniesienia do nauk biomedycznych. Sam PubMed jest częścią jeszcze większego systemu wyszukiwawczego integrującego informacje ze wszystkich baz danych National Center for Biotechnology Information. System ten, zwany NCBI Entrez retrieval system, umożliwia zintegrowany dostęp do następujących baz oprócz PubMedu: Nucleotide Database, Protein Database, Genome Database, Molecular Modeling Database (Structure) oraz PopSet Database. Historia PubMedu zaczęła się w styczniu 1966 roku od eksperymentalnej bazy danych, korzystającej z silnika Entrez do wyszukiwania artykułów w bazie MEDLINE. Obecnie liczba zapytań składanych przez PubMed przekracza 4 miliony dziennie. PubMed zapewnia dostęp do informacji bibliograficznych zgromadzonych w bazach MEDLINE, OLDMEDLINE, artykułów PubMedCentral, a także, o czym wspomniałem wyżej, pochodzących z czasopism niezwiązanych bezpośrednio z medycyną, których jedynie pojedyncze artykuły dotyczą medycyny. Można więc w skrócie powiedzieć, że PubMed to rodzaj MEDLINE, zawierający połączenia (linki) ze stronami internetowymi, na których można zamówić pełny tekst interesującego nas artykułu. Nie trzeba chyba nikogo przekonywać, że warunkiem sukcesu czasopisma jest jego indeksacja w MEDLINE, tak by jego artykuły były ogólnodostępne dla wielu milionów czytelników tego portalu. Co więcej, dla większości naukowców w krajach Europy Zachodniej warunkiem publikacji ich pracy jest właśnie co najmniej indeksacja czasopisma w MEDLINE, tak by wyniki ich badań były ogólnodostępne, widoczne dla innych badaczy z danej dziedziny i potencjalnie cytowane. Niestety, obecnie indeksacja w MEDLINE nie jest sprawą łatwą, a dopasowanie czasopisma do wymogów tej bazy jest naprawdę bardzo trudne. O ile jeszcze 10–15 lat temu właściwie każde czasopismo, które zgłosiło się do oceny, było przyjmowane, o tyle obecnie w wyniku ewaluacji, która ma miejsce dwa razy w roku – na wiosnę i jesień, ze zgłaszanych stu kilkudziesięciu czasopism zostaje zaindeksowanych średnio 35, co stanowi ok. 20% wszystkich zgłoszeń. Jakie więc kryteria powinno spełniać czasopismo, by dostać się do bazy MEDLINE? Oceniane parametry podzielone są na trzy główne punkty: jakość (quality), ważność (importance) oraz tzw. inne czynniki (other factors). Na jakość czasopisma składa się szczegółowa ocena wszystkich artykułów opublikowanych w ostatnich czterech numerach, w tym prac oryginalnych (clinical and basic research), poglądowych, opisów przypadków, artykułów redakcyjnych. NLM szczegółowo zwraca uwagę na to, skąd dane artykuły pochodzą (preferowane są prace z Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych). Bardzo szczegółowej ocenie poddawani są także członkowie Redakcji i Rady Naukowej czasopisma – najwięcej punktów można uzyskać za noblistów i osoby z listy Thomson Highly Cited (lista naukowców najbardziej cytowanych). Wreszcie ocenia się jakość wydawniczą czasopisma, w tym jakość papieru, czcionki, jakość kolorowych rycin, sposób łamania, druku, klejenia i jeszcze wiele innych stricte technicznych parametrów. Na ważność/istotność czasopisma składa się ocena artykułów pod względem ich przydatności dla poszczególnych grup czytelników. Analizuje się m.in. ważność przedstawionych problemów dla naukowców, klinicystów, osób zajmujących się zarządzaniem w służbie zdrowia, studentów. Wysoko ocenia się czasopisma, które mają aspekt edukacyjny. Ostatni punkt ewaluacji – tzw. inne czynniki – to ocena procesu recenzowania stosowanego w czasopiśmie (tzw. peer review) oraz inne nieanalizowane wcześniej elementy, jak przedstawianie nowych technik, krytyczne komentarze dotyczące aktualnych wydarzeń w danej specjalności czy też artykuły przedstawiające nowinki medycyny. Co istotne, nawet jeśli czasopismo jest wydawane w języku angielskim, koniecznie należy zadbać o to, by w każdym numerze były prace autorstwa międzynarodowego i to najlepiej z Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych. Nie wystarczy więc przedstawiać prac autorów polskich tłumaczonych na język angielski. Reasumując, obecny sposób oceny czasopism przez MEDLINE całkowicie wypacza zasady funkcjonowania czasopism, szczególnie nowych, z Europy Środkowo-Wschodniej, które nierzadko muszą walczyć o dobre prace. Co gorsza, ewaluacja wystawiana przed recenzentów amerykańskich całkowicie podważa jakość oraz ważność prac naukowo-badawczych prowadzonych przed ośrodki z Europy Środkowo-Wschodniej, a często nawet z Europy Zachodniej. „Wszystko, co amerykańskie, jest najlepsze i nie ma dyskusji’ – w przenośni i bezpośrednio, dlatego że nie wspomniałem jeszcze, że nie ma żadnej możliwości odwołania od niniejszej decyzji komitetu. Oczywiście jestem daleki od tego, by zniechęcać jakąkolwiek redakcję czasopisma do indeksowania w MEDLINE. Przeciwnie, uważam, że to genialna baza danych, która zapewnia naprawdę błyskawiczny rozwój czasopisma, choć niestety, zmusza także często do wykonywania sztucznej pracy, w tym zabiegania o nazwiska osób, które od początku do końca będą ‘figurantami’ w czasopiśmie, zabiegania o prace ze Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej, często słabsze od prac autorów z Polski lub krajów sąsiadujących, tylko po to, by pokazać, że w każdym numerze przekrój autorów jest bardzo szeroki. Najgorsze jest to, że koniec końców opieramy się na opinii jednego człowieka, członka komisji oceniającej, któremu zostanie przydzielona ocena naszego czasopisma, osoby ani nieznającej realiów wydawania danego czasopisma, powstawania kolejnych numerów, a co gorsza – niebędącej często nawet specjalistą z danej dziedziny. To właśnie ta osoba oceni jakość prac typu review, prac oryginalnych, opisów przypadków i komentarzy redakcyjnych. Pojawia się pytanie – jaka jest podstawa merytoryczna takiej oceny? Bez względu jednak na wszystkie ujemne aspekty związane z procesem recenzji uważam, że powinniśmy uczynić wszystko, by Kardiochirurgia i Torakochirurgia Polska znalazła się ostatecznie w MEDLINE, gdyż jest to olbrzymia szansa dla czasopisma na błyskawiczny rozwój, na przedstawienie osiągnięć medycyny polskiej i europejskiej na łamach międzynarodowych, w tym za oceanem, oraz by wreszcie przedstawić polskich naukowców, lekarzy – ich ogromną pracę, doświadczenie i dorobek.
Piśmiennictwo
1. Banach M. Co dalej z Kardiochirurgią i Torakochirurgią Polską? Sposoby indeksacji polskich czasopism medycznych. Kardiochirur Torakochirur Pol 2006; 3: 346-349. 2. Grabowski M. Nowości kardiologiczne z internetu. Baza Medline. Kardiologia w praktyce 2004; 1: 33-34. 3. Banach M. Impact Factor 2009 – the main aim of Archives of Medical Science. Arch Med Sci 2007; 3: 1-2. 4. Banach M. Where does Archives of Medical Science journal head for? Arch Med Sci 2006; 2: 135.
