eISSN: 2084-9850
ISSN: 1897-3116
Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne/Surgical and Vascular Nursing
Current issue Archive Manuscripts accepted About the journal Editorial board Reviewers Abstracting and indexing Subscription Contact Instructions for authors Ethical standards and procedures
Editorial System
Submit your Manuscript
4/2012
vol. 6
 
Share:
Share:
Original paper

Assessment of traumas in children hospitalized in Department of Paediatric Surgery University Hospital no. 1 in Bydgoszcz in years 2005-2009

Ewa Barczykowska
,
Marika Żurawska
,
Irena Daniluk-Matraś
,
Marta Grabinska
,
Andrzej Kurylak

Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2012; 4: 142-150
Online publish date: 2012/12/20
Article file
Get citation
 
 

Wstęp

Zgodnie z przyjętą terminologią wypadek jest zdarzeniem, które może, lecz nie musi, prowadzić do urazu. Zatem uraz należy traktować jako skutek zaistniałego wypadku [1]. Do większości urazów wieku dziecięcego dochodzi przypadkowo, chociaż należy brać pod uwagę możliwość świadomego ich wywołania [2].

Choroba urazowa jest największą epidemią współczesnych wysoko rozwiniętych społeczeństw [3]. Doznane obrażenia są główną przyczyną zgonów dzieci wśród innych chorób wieku dziecięcego łącznie [1–4]. Skutki wypadków prowadzą do kalectwa, pozostawiają straty psychiczne, wymagają kosztownego leczenia, a następnie rehabilitacji [5]. W latach 90. w Polsce średnio rocznie umierało z powodu urazów 2600 osób w wieku 0–19 lat, ok. 120 000 z tej przyczyny trafiło do szpitali, natomiast ok. 900 000 wymagało pomocy ambulatoryjnej [6].

Według raportu WHO i UNICEF na całym świecie

co roku dziesiątki milionów dzieci jest przyjmowanych do szpitali z powodu urazów. Dyrektor generalna WHO dr Margaret Chan stwierdziła: Oprócz 830 000 zgonów każdego roku, miliony dzieci cierpią z powodu urazów, które często wymagają długoterminowej hospitalizacji i rehabilitacji [7].

Cel pracy

Celem przeprowadzonych badań była analiza rodzajów urazów u dzieci leczonych w Klinice Chirurgii Dziecięcej Szpitala Uniwersyteckiego nr 1 w latach 2005–2009.

Materiał i metody

W latach 2005–2009 w Klinice Chirurgii Dziecięcej hospitalizowano 5872 dzieci (średnio rocznie 1174 pacjentów). Analizą objęto 958 dzieci hospitalizowanych z powodu urazu (średnia roczna wynosiła 192 dzieci). Przyjęcia z powodu urazu stanowiły średnio 16,35% wszystkich przyjęć.

W badanej grupie przeważali chłopcy – 586 (61,17%), w porównaniu z dziewczętami – 372 (38,83%). Większość dzieci pochodziła z miasta (72,13% vs 27,87%). Liczebność poszczególnych grup wiekowych była zróżnicowana: noworodki i niemowlęta stanowiły 107 (11,17%), dzieci

od 1. do 3. roku życia – 160 (16,7%), dzieci od 4. do 6. roku życia – 94 (9,81%), dzieci od 7. do 14. roku życia 344 (35,91%), dzieci od 15. do 19. roku życia 253 (26,41%) wszystkich dziecięcych pacjentów przyjętych z powodu urazu.

Badanie miało charakter retrospektywny. Informacje uzyskano z historii chorób dzieci, a w opracowaniu uwzględniono: dane demograficzne (płeć, wiek, miejsce zamieszkania), rodzaj i miejsce urazu, przyczyny urazu, metody leczenia, długość hospitalizacji oraz porę roku, w której doszło do urazu. Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu: KB 22/2011.

Analizę statystyczną przeprowadzono za pomocą programu arkusza kalkulacyjnego OpenOffice oraz Microsoft Excel 2010, wykorzystując standardowe funkcje tego arkusza. W badaniu przy testowaniu hipotezy zerowej o braku zależności między analizowanymi cechami posłużono się testem 2 na niezależność cech, przyjmując poziom istotności p < 0,05. Siłę związku między analizowanymi cechami oceniono, stosując skorygowany współczynnik kontyngencji C Pearsona.

Wyniki

W opracowaniu badań uwzględniono tendencje występowania rodzajów urazów w analizowanym okresie oraz zależność rodzaju urazów od płci i okresu rozwojowego dziecka.

W badanym okresie zanotowano 1082 urazy. Najczęściej występowały urazy czaszkowo-mózgowe – 67,74%. Drugą grupę stanowiły urazy kostno-stawowe – 18,67%. Zdecydowanie rzadziej dochodziło do urazów jamy brzusznej i układu moczowego oraz urazów klatki piersiowej. Wśród urazów czaszkowo-mózgowych i klatki piersiowej obserwuje się tendencję wzrostową. Wśród urazów jamy brzusznej obserwowana była tendencja spadkowa, a w latach 2007–2009 odnotowano wzrost ich liczby. W przypadku urazów kostno-stawowych do 2008 r. liczba ta wzrasta, a w 2009 r. nieznacznie maleje. Z kolei urazy układu moczowego mają tendencję zróżnicowaną. W latach 2005–2006 tendencja spada, w kolejnych dwóch latach – wzrasta, a w 2009 r. ponownie maleje (tab. 1.).

W tabeli 2. zestawiono rodzaje doznawanych urazów w zależności od płci poszkodowanych. Urazy chłopców stanowiły 60,44%, natomiast dziewczynek – 39,56%. Chłopcy ulegają urazom 1,5 raza częściej niż dziewczęta. Za­równo u chłopców, jak i dziewcząt najczęstsze urazy to urazy czaszkowo-mózgowe oraz kostno-stawowe. Urazy jamy brzusznej, urazy układu moczowego i urazy klatki piersiowej stanowiły mniejszy odsetek. Nie wykazano zależności statystycznej (C = 0,077) pomiędzy płcią a rodzajem doznanego urazu (tab. 2.).

W tabeli 3. przedstawiono rodzaje urazów w poszczególnych grupach wiekowych. Najczęściej do urazów dochodzi pomiędzy 7. a 14. rokiem życia (36,04%). Najmniej liczna była natomiast grupa dzieci w wieku od 4. do 6. roku życia – 10,07%, oraz noworodki i niemowlęta (9,98%). Urazy klatki piersiowej najczęściej występowały u pacjentów w wieku 15–19 lat (37,5%), a najrzadziej u noworodków i niemowląt (3,13%). Urazy czaszkowo-mózgowe najczęściej stwierdzono w grupie wiekowej 7–14 lat (32,33%), a najrzadziej u dzieci między 4. a 6. ro­kiem życia (9,41%). Urazy jamy brzusznej najczęściej dotyczyły dzieci w wieku od 7. do 14. roku życia, najrzadziej noworodków i niemowląt (1,47%). Urazy układu moczowego i kostno-stawowe najczęściej występowały u dzie­ci w wieku 7–14 lat. W grupie noworodków i niemowląt w ogóle nie odnotowano urazów układu moczowego, a urazy kostno-stawowe w tej grupie również występowały najrzadziej (4,46%). W przeprowadzonym badaniu wykazano zależność o słabej sile związku (C = 0,26) pomiędzy wiekiem dziecka a rodzajem urazu, jakiego ono doznało (tab. 3.).

Przyczyny urazów u dzieci są bardzo zróżnicowane w poszczególnych grupach wiekowych. Wśród noworodków i niemowląt najczęstszą przyczyną urazów były upadki z wysokości, które stanowiły 65,42% wszystkich przyczyn urazów. Pozostałe przyczyny urazów: upadki na tym samym poziomie, pobicia, atak padaczki, pogryzienia i pokąsania, wypadki drogowe, przypadkowe uderzenia, uderzenia o przedmiot, urazy okołoporodowe czy urazy, których przyczyna była nieznana, stanowiły do 10%.

W grupie wiekowej od 1. do 3. roku życia upadki z wysokości również były najczęstszą przyczyną urazów u dzieci (45,63%). Jako następne pod względem częstości wy­stę­powania plasowały się: uderzenie o przedmiot, upadki na tym samym poziomie i wypadki drogowe. Pojedyncze przypadki to pogryzienia lub pokąsania, upadki z roweru, deskorolki lub hulajnogi, potrącenia oraz urazy, których przyczyna jest nieznana.

W grupie wiekowej od 4. do 6. roku życia co piąte dziecko doświadczyło urazu na skutek uderzenia o przedmiot, upadku z wysokości lub upadku na tym samym poziomie. Znacznie mniejszy udział w etiologii urazów miały wypadki drogowe, potrącenia oraz upadki z roweru, deskorolki czy hulajnogi. Najrzadsze to: pogryzienia i pokąsania, pobicie i urazy w niejasnych okolicznościach oraz przypadkowe uderzenia.

Starsze grupy wiekowe: od 7. do 14. roku życia oraz od 15. do 19. roku życia, są już bardziej zróżnicowane pod względem przyczyn urazów. Najczęstszymi przyczynami urazów u dzieci w wieku od 7. do 14. roku życia były: uderzenie o przedmiot (18,9%) i upadki na tym samym po-ziomie (18,6%), następnie upadki z wysokości, wypadki drogowe i upadki z roweru, hulajnogi albo deskorolki. Sporadycznie występowały: upadki z konia, przypadkowe uderzenia, pogryzienia lub pokąsania, a także urazy w nieznanych okolicznościach. W tej grupie wiekowej pojawiają się już upadki ze skutera czy motocykla.

Młodzież w wieku od 15. do 19. roku życia doznawała najczęściej urazów wskutek pobić – 20,55%, i wypadków drogowych – 18,97%. Następnie uderzenia o przedmiot, upadki na tym samym poziomie, upadki z wysokości i potrącenia. Upadki z roweru, hulajnogi lub deskorolki, wskutek omdlenia i przypadkowego uderzenia. Sporadycznie odnotowano upadki z konia, upadki ze skutera, oparzenia, urazy w niejasnych okolicznościach i próby samobójcze oraz wybuch ładunku i pogryzienia lub pokąsania (tab. 4.).

W tabeli 5. przedstawiono miejsca, w których dochodziło do urazu w poszczególnych latach. Miejscem, w którym najczęściej dochodziło do urazów, było środowisko domowe. Co trzeci uraz miał miejsce w domu (34,34%). W co czwartym przypadku do urazu doszło na ulicy lub w otoczeniu domu. Zdecydowanie mniejszy odsetek stanowią pozostałe miejsca: szkoła, przedszkole, lodowisko, basen. Pojedyncze przypadki (mniej niż 1%) to urazy doznane w sklepie, solarium, szpitalu bądź przychodni oraz inne nieznane.

W tabeli 6. przedstawiono zależność pomiędzy urazem a porą roku, w której dany uraz wystąpił. Ponad połowa urazów (58,87%) u dzieci występuje w okresie wiosenno-letnim (od kwietnia do września). Przeprowadzone badanie ukazało zależność o bardzo niskiej sile związku (C = 0,158) pomiędzy rodzajem urazu a porą roku, w której doszło do urazu (tab. 6.).

W tabeli 7. przedstawiono rodzaj zastosowanego leczenia dzieci, które doznały urazu w analizowanym okresie.

Dzieci hospitalizowane z powodu urazów w zdecydowanej większości leczone były w sposób zachowawczy, nie zaś operacyjny (86,53% vs 13,47%). Dla leczenia zachowawczego zaobserwować można tendencję wzrostową, natomiast w przypadku leczenia operacyjnego tendencja jest zmienna co roku.

W tabeli 8. zestawiono metody leczenia operacyjnego zastosowane wobec dzieci z urazem w ciągu analizowanego okresu. Najczęściej podejmowaną metodą leczenia chirurgicznego było zaopatrzenie ran (69,23%), a następnie usunięcie ciała obcego (13,85%). Niewielki odsetek hospitalizowanych dzieci wymagał wykonania poważniejszych operacji: odgłobienia kości czaszki, repozycji kości długich i ewakuacji krwiaków, laparotomii, nefrektomii, amputacji paliczków, drenażu jamy opłucnej, drenażu jamy otrzewnej, założenia cystofiksu do pęcherza moczowego, repozycji kości nosa i resekcji fragmentu tętnicy z wstawką z żyły odpiszczelowej.

W tabeli 9. przedstawiono zależność pomiędzy rodzajem urazu a czasem trwania hospitalizacji. Okres pobytu dzieci w Klinice z powodu urazów był bardzo zróżnicowany – 3/4 dzieci wymagało hospitalizacji trwającej do 3 dni. Okresy dłuższe, tj. 15–31 dni i powyżej 32 dni, dotyczyły dzieci po urazach jamy brzusznej.

W badaniu wykazano zależność o słabej sile związku (C = 0,368) pomiędzy rodzajem urazu a długością hospitalizacji.

Omówienie wyników

Urazy spowodowane wypadkami stanowią jeden z największych problemów zdrowotnych dzieci i młodzieży. Utrzymuje się wysoki poziom wypadków, które powodują urazy wymagające hospitalizacji [8]. Jak wskazują badania autorów niniejszej pracy oraz zdecydowana większość doniesień, następuje wzrost liczby urazów w populacji dziecięcej [5, 8, 9]. W innych publikacjach liczba leczonych dzieci była zmienna [10].

Z analizy materiału wynika, że najczęstszą przyczyną hospitalizacji są obrażenia czaszkowo-mózgowe. Znajduje to potwierdzenie we wszystkich cytowanych badaniach [10–12]. Kolejność występowania pozostałych rodzajów urazów jest rozbieżna z wynikami uzyskanymi w innych ośrodkach [5, 12, 13].

W epidemiologii urazów dziecięcych dominujące miejsce zajmują urazy czaszkowo-mózgowe. Zjawisko to spowodowane jest rozszerzonymi wskazaniami do hospitalizacji ze względu na trudne do przewidzenia następstwa urazów głowy u dzieci i znaczną dynamikę powikłań stanowiących bezpośrednie zagrożenie życia [12, 14–16]. Na-leży także podkreślić znaczenie biomechaniki urazów u dzieci. Doświadczenia W. Góreckiego i J. Grochowskiego z Kliniki Chirurgii Dziecięcej Szpitala Dziecięcego w Krakowie oraz przeprowadzony przegląd piśmiennictwa wskazują, że szczególna podatność na obrażenia wewnątrzczaszkowe uwarunkowana jest znacznie większą masą mózgu dziecka niż dorosłego w stosunku do całkowitej masy ciała (u 2-letniego dziecka mózg osiąga 80% masy mózgu dorosłego) [3, 11, 17]. Mózg niemowlęcia nie jest całkowicie zmielinizowany [3, 17]. Zmniejszona mielinizacja półkul mózgowych u niemowląt sprawia, że są one bardziej sprężyste, co zabezpiecza przed uszkodzeniem w wyniku odkształcenia. Istota biała u niemowląt jest jednak bardziej wrażliwa na siły ścinające, które powstają w urazach w wyniku gwałtownie działających sił przyspieszenia bądź opóźnienia [17]. Przestrzeń podpajęczynówkowa i ilość płynu mózgowo-rdzeniowego jest proporcjonalnie mniejsza. U dzieci poniżej 3. roku życia elastyczność czaszki umożliwia wgniecenie i ewentualny powrót do poprzedniego kształtu, z możliwością uszkodzenia naczyń i tkanki mózgowej [3]. Niemowlęta i małe dzieci mają przesunięty ku górze środek ciężkości, w związku z czym są szczególnie podatne na urazy głowy przy upadkach [11, 17]. Obrażeniem czaszkowo-mózgowym określa się następstwa urazu mechanicznego, dotyczącego powłok mózgowia oraz mózgowia, którego siła przekracza zdolności kompensacyjne tych struktur [9].

W badaniu autorów niniejszej pracy drugą grupę przyczyn hospitalizacji stanowiły urazy kostno-stawowe. Zdecydowanie rzadziej dochodziło do urazów jamy brzusznej i układu moczowego oraz urazów klatki piersiowej. Druga pozycja urazów kostno-stawowych znajduje potwierdzenie w badaniu lubelskim Czaczyńskiego [18]. Z kolei w badaniu prowadzonym w Klinice Chirurgii Dziecięcej w Białymstoku na drugim miejscu były urazy klatki piersiowej [12]. Z badań autorów niniejszej pracy wynika, że obrażenia jamy brzusznej wymagały hospitalizacji 6,28% dzieci, a wg Wendland obrażenia okolicy brzucha są przyczyną hospitalizacji 8% dzieci [13]. W wieloośrodkowym badaniu Dugiełły i wsp. wykazano, że wielomiejscowym złamaniom naj­częściej towarzyszyły uszkodzenia głowy [5].

W badaniach nad zachowaniami zdrowotnymi młodzieży szkolnej (Health Behaviour in School-aged Children Health – HBSC) dowiedziono, że częstość urazów wymagających i niewymagających pomocy medycznej zależy m.in. od płci, wieku oraz miejsca zamieszkania osoby poszkodowanej [1]. Urazom częściej ulegają chłopcy niż dziewczynki [19]. Także współczynniki zgonów i hospitalizacji chłopców są wyższe niż dziewcząt [20]. W badaniach autorów niniejszej pracy stosunek urazów chłopców do urazów dziewczynek wynosił 1,5 : 1. W in­nych doniesieniach wśród chorych chłopcy przeważali dwukrotnie [5, 9]. Chłopcy częściej doznają urazów cza­­szkowo-mózgowych, co znajduje potwierdzenie w badaniach Szczepińskiej i wsp. [10]. Z badań autorów niniejszej pracy wynika, że stosunek urazów głowy chłopców do urazów głowy dziewczynek wynosi 1,6 : 1, co różni się z danymi zawartymi w pracy Gedeit, w których urazom głowy chłopcy ulegają 2–4 razy częściej niż dziewczęta [15]. Z analizy urazowych uszkodzeń narządu ruchu wynika, że złamania znacznie częściej występują u chłopców niż u dziewcząt [21]. Częstość występowania urazów klatki piersiowej w prezentowanych badaniach wynosi 2,96%, a stosunek tych urazów u chłopców do urazów u dziewcząt wynosi 2,2 : 1. Według Krakósa częstość występowania urazów klatki piersiowej wynosi 0,2–2,4% [22].

Z powodu obrażeń czaszkowo-mózgowych najwięcej hospitalizowano dzieci w wieku wczesnoszkolnym (7–10 lat) [9, 10] oraz przedszkolnym (3–7 lat) [10]. Najwięcej obrażeń przypada na wiek szkolny (8–14 lat) oraz przedszkolny (4–7 lat) [11]. Z przeprowadzonej przez autorów niniejszej pracy analizy wynika, że złamania najczęściej występują w grupie dzieci w wieku 7–14 lat, natomiast z przedstawionych danych epidemiologicznych ośrodka rzeszowskiego wynika, że urazom tym najczęściej ulegają dzieci w wieku 11–14 lat [21].

W analizowanej grupie większość dzieci pochodziła z miasta. Współczynniki hospitalizacji są wyższe w mieście niż na wsi [20]. W mieście notuje się częstsze hospitalizacje, co może wynikać z lepszego dostępu do placówek medycznych [23]. Także badanie epidemiologiczne Kalińskiej-Lipert i wsp. obejmujące obrażenia czaszkowo--mózgowe u dzieci wskazuje, że wśród hospitalizowanych przeważały dzieci z miasta [9].

Okoliczności obrażeń są różnorodne. Uzyskane wyniki dotyczące warunków wystąpienia urazu wskazują, że najczęściej były to upadki z wysokości, a następnie wypadki komunikacyjne, upadki jednopoziomowe, co jest zgodne z doniesieniami innych autorów [9, 10, 12, 20, 24–26]. Upadki i wypadki komunikacyjne są najczęstszą przyczyną urazów głowy między 2. a 5. rokiem życia [17]. Z kolei z wieloośrodkowego badania Dugiełły i wsp. wynika, że na pierwszym miejscu wśród przyczyn uszkodzeń urazowych dzieci były wypadki komunikacyjne, a na drugim upadki z wysokości [5]. W badaniu Mackiewicza i wsp. największą grupę urazów głowy stanowiły upadki, wśród nich upadki jednopoziomowe i upadki z wysokości [27]. Badanie dotyczące złamań trzonów kości długich wskazuje, że głównymi ich przyczynami były urazy związane z codziennymi zajęciami, wypadki komunikacyjne oraz upadki z wysokości [28].

Z badań autorów niniejszej pracy wynika, że najczęściej do urazów dochodziło w środowisku domowym – co trzeci uraz miał miejsce w domu. Obserwacja ta znajduje potwierdzenie w piśmiennictwie [2, 9]. Do ok. 70% wypadków dzieci w wieku do 5 lat doszło w domu [29].

Tendencja występowania zwiększonej wypadkowości u dzieci w miesiącach wiosenno-letnich jest także zgodna z wynikami prac innych autorów [9, 10, 27].

Wnioski

1. Niezależnie od wieku dzieci najczęściej doznawały urazów czaszkowo-mózgowych i kostno-stawowych.

2. Chłopcy ulegali urazom częściej niż dziewczęta.

3. Przyczyny urazów u dzieci były zróżnicowane w poszczególnych grupach wiekowych.

4. Zdecydowana większość urazów wymagała leczenia zachowawczego i hospitalizacji trwającej do 3 dni.

Piśmiennictwo

 1. Herda J, Pawka B, Drehner P. Wypadki, urazy i zatrucia w populacji dzieci i młodzieży. Probl Hig Epidemiol 2006; 87 (supl.): 31.

 2. Banco LI. Urazy i zatrucia. W: Dworkin PH. Pediatria. Wyd. Med. Urban & Partner Wrocław 2000; 45-54.

 3. Górecki W, Grochowski J. Specyfika mnogich obrażeń ciała u dzieci. Rocznik Dziecięcej Chirurgii Urazowej 2001/2002; 29 (5): 129-134.

 4. Pasemko A, Olejnik B, Lenkiewicz T. Postępowanie pielęgnacyjne z pacjentem po urazie wielonarządowym w klinice chirurgii dziecięcej. Rocznik Dziecięcej Chirurgii Urazowej 2004; 22 (8): 111-113.

 5. Dugiełło H, Szczekot J, Wąsik R. Specyfika postępowania w urazach wielomiejscowych u dzieci. Chir Narz Ruchu Ortop Pol 1996; LXI supl. 2: 37-43.

 6. Mazur J, Szymborski J. Zdrowie naszych dzieci: wypadki, urazy i zatrucia u dzieci i młodzieży w Polsce. Wyd. IMiD, Warszawa 2001.

 7. http://www.who.int/mediacentre/news/releases/2008/ (data wejścia 10.04.2012 r.).

 8. Lachowski S. Wypadkowość wśród dzieci. Zdr Publ 2009; 119: 451-454.

 9. Kalińska-Lipert A, Osemlak P, Rudnik J i wsp. Epidemiologia i postacie obrażeń czaszkowo-mózgowych u dzieci. Rocznik Dziecięcej Chirurgii Urazowej 2005; 33 (9): 35-41.

10. Szczepińska J, Kalińska A, Kozłowska M i wsp. Epidemiologia kliniczna urazów czaszkowo-mózgowych u dzieci. Rocznik Dziecięcej Chirurgii Urazowej 2001/2002; 29 (5): 12-18.

11. Mackiewicz B, Łaszkowski W. Zgłaszalność dzieci z urazami głowy do

szpitala i struktura ich obrażeń. Rocznik Dziecięcej Chirurgii Urazowej 2001/2002; 29 (5): 36-40.

12. Dzienis-Koronkiewicz E, Dębek W, Oksiuta M i wsp. Organizacja opieki nad dzieckiem po urazie głowy. Rocznik Dziecięcej Chirurgii Urazowej 2005; 29 (9): 43-48.

13. Wendland J, Pankowska-Paszyńska A, Sobczyński S. Urazy brzucha w materiale klinicznym oddziału Chirurgii Dziecięcej SP ZOZ nad Matką i Dzieckiem w Poznaniu; Rocznik Dziecięcej Chirurgii Urazowej 2005; 33 (9): 83-86.

14. Kaczmarczyk R, Kaczmarczyk R. Część I. Urazy czaszkowo-mózgowe. Medycyna Rodzinna 2001; 3-4: 121.

15. Gedeit R. Urazy głowy. Pediatria po Dyplomie 2002; 6 (1): 99.

16. Nowosławska E, Polis L, Krawczyk J i wsp. Urazy czaszkowo-mózgowe w materiale Kliniki Neurochirurgii Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi. Rocznik Dziecięcej Chirurgii Urazowej: 2001/2002; 29 (5): 29.

17. Zuckerman G.B, Conway EE Jr. Przypadkowe urazy głowy u dzieci. Medycyna Praktyczna – Pediatria 2000; 2: 114-129.

18. Czaczyński A, Lesiuk W, Korecka R. Pomoc medyczna przedszpitalna w urazach mnogich u dzieci. Analiza stanu rzeczy i propozycje postępowania. Rocznik Dziecięcej Chirurgii Urazowej 2001/2002; 29 (5): 135.

19. Mazur J, Chańska M. Zagrożenie wypadkami w pierwszych latach życia: od epidemiologii do prewencji. Pediatr Pol 1998; LXXIII (2): 133-140.

20. Malinowska M, Czupryna A. Wypadki i urazy w wieku szkolnym w Polsce. Zdr Publ 2002: 112(4): 505-510.

21. Rusek W, Pop T, Jarochowicz S i wsp. Najczęstsze urazy kończyn górnych i dolnych u dzieci i młodzieży. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie, Rzeszów 2010; 4: 427-434.

22. Krakós M, Kuzański W, Niedzielski J. Urazy klatki piersiowej w materiale Kliniki Chirurgii i Onkologii Dziecięcej w Łodzi w latach 2000–2005. Rocznik Dziecięcej Chirurgii Urazowej 2005; 23 (9): 70-76.

23. Mazur J. Zapobieganie wypadkom, urazom i zatruciom. Lekarz Rodzinny 2000; 5 (6): 49-51.

24. Boratyński W, Wocjan J, Klisiewicz R i wsp. Analiza i ocena metod diagnostycznych w urazach czaszkowo-mózgowych dzieci i młodzieży. Probl Chir Dziec 1990: 16:38.

25. Masson F, Salmi LR, Maurette P, et al. Particularites des traumatismes craniens ches les enfants: epidemiologie et suivia 5 ans. Arch Pediatr 1996; 3: 651.

26. Gawrych E, Kosińska K. Epidemiologia uszkodzeń kości czaszki u dzieci leczonych w Klinice Chirurgii Dziecięcej PAM w Szczecinie w latach 1969-1978. Probl Chir Dziec 1983; 10:123.

27. Mackiewicz B, Łaszkowski W. Zgłaszalność dzieci z urazami głowy do szpitala i struktura ich obrażeń. Rocznik Dziecięcej Chirurgii Urazowej 2001/2002; 29: 36-40.

28. Mańkowski P, Harasymczuk J, Rólski M i wsp. Operacyjne leczenie złamań trzonów kości długich metodą zespolenia śródszpikowego u dzieci. Rocznik Dziecięcej Chirurgii Urazowej 2004; 32: 9-13.

29. http://www.enhis.pl/index.php/main/index/2-1-2-4/Wypadki_w_domu. html (data wejścia 10.04.2012 r.)
Copyright: © 2012 Termedia Sp. z o. o. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/), allowing third parties to copy and redistribute the material in any medium or format and to remix, transform, and build upon the material, provided the original work is properly cited and states its license.
Quick links
© 2024 Termedia Sp. z o.o.
Developed by Bentus.