Dipeptydylowa aminopeptydaza IV (CD26) w codziennej

Wprowadzenie
Dipeptydylowa aminopeptydaza IV (DPP IV, EC 3.4.14.5) należy do grupy proteaz serynowych. Enzym ten, o masie cząsteczkowej 110–120 kDa, jest przezbłonową glikoproteiną odcinającą dipeptydy Xaa-Pro, a rzadziej także Xaa-Ala z N-końca polipeptydów. Mimo że jest on szeroko rozpowszechniony w nabłonkach i śródbłonkach wszystkich tkanek, jego rola wciąż pozostaje nie do końca znana. Wiadomo, że enzym ten bierze udział m.in. w procesie proliferacji limfocytów T. Nazywany jest także antygenem CD26, którego obecność zidentyfikowano na powierzchni około 50% limfocytów krwi obwodowej. Ekspresję CD26 potwierdzono również w obrębie subpopulacji komórek T pamięci. Obecnie postuluje się, że utrata CD26 z powierzchni limfocytów T świadczy o obecności komórek Sezary’ego we krwi obwodowej, a to z kolei przemawia za rozpoznaniem u chorych zespołu Sezary’ego (ang. Sezary syndrome – SS) lub progresją innych typów pierwotnych skórnych chłoniaków T-komórkowych (ang. cutaneous T-cell lymphoma – CTCL).


Cel pracy
Wykazanie przydatności oceny utraty antygenu CD26 z powierzchni limfocytów T jako markera diagnostycznego i prognostycznego w CTCL oraz innych zapalnych dermatozach skóry przebiegających z erytr­odermią.


Materiał i metodyka
Metodą cytometrii przepływowej określono immunofenotyp krwi obwodowej u 71 pacjentów z rozpoznaniem lub podejrzeniem CTCL, leczonych w Klinice Dermatologii Akademii Medycznej w Gdańsku (obecnie Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego) od 1 stycznia 2006 roku (od dnia wprowadzenia CD26 do rutynowej diagnostyki) do 31 marca 2008 roku (niekontynuowanie prowadzonych badań wynikało z braku odczynników w GUM). Typowanie przeprowadzono także z wykorzystaniem przeciwciał przeciwko antygenom linii T: CD2, CD3, CD4, CD5, CD7, TCRαβ, TCRγδ oraz CD25 (komórki regulatorowe), linii B – CD19 – oraz NK – CD16&56/CD3. Określono odsetkowy skład limfocytów T, B i NK oraz stosunek limfocytów T4 do T8. Przeprowadzono także badanie cytologiczne krwi obwodowej, poszukując komórek limfoidalnych typu Lutznera/Sezary’ego.


Wyniki
Grupę 6 pacjentów z rozpoznanym SS charakteryzował duży odsetek limfocytów we krwi obwodowej z utratą antygenu powierzchniowego CD26. Średnia wartość stosunku komórek T4 : T8 wynosiła 3,5 (tab. I). U chorych na ziarniniaka grzybiastego (mycosis fungoides – MF), będących w zaawan­sowanych stadiach choroby, typowe było zmniejszenie liczby komórek o fenotypie CD4+/CD26+ na korzyść zwię­k­szenia liczby komórek klonu CD4+/CD7–/CD26– oraz procentowego udziału komórek limfoidalnych Lutznera (tab. II).
Duży odsetek limfocytów o fenotypie CD4+/ CD7–/CD26– obserwowano także w grupie 33 chorych z innymi niż SS CTCL przy współistniejącym małym stosunku T4 do T8 (tab. III). Analiza krwi 32 chorych z zapalnymi dermatozami, które różnicowano z CTCL, wykazała, że utrata antygenu CD26 z powierzchni limfocytów T4 może występować także w przebiegu innych niż CTCL chorób skóry (tab. IV). Nakazuje to wnikliwą obserwację, ponieważ u 2 pacjentów pierwotnie leczonych z powodu actinic reticuloid oraz atopowego zapalenia skóry, u których potwierdzono obecność komórek o fenotypie CD4+/CD7–/CD26–, a także stwierdzono duży odsetek komórek Lutznera we krwi, po wielu miesiącach obserwacji doszło do rozwoju MF, najczęściej występującego CTCL.


Omówienie i wnioski
Dotychczas nie ma jednoznacznego, łatwego w zastosowaniu w codziennej pracy klinicysty, markera obecności klonu nowotworowych komórek T we krwi u chorych na CTCL. Dotychczas w diagnostyce różnicowej zespołu Sezary’ego, postaci erytrodermicznych chłoniaków oraz chorób zapalnych skóry wykorzystywano m.in. receptory chemokin CCR4, CCR7 i CCR10. Metoda ta nie znalazła jednak powszechnego uznania, głównie ze względu na jej czasochłonność oraz wysokie koszty analiz. Pozostaje więc domeną laboratoriów naukowych [1–3].
Podejmowano również wiele prób badania utraty antygenu CD7 i CD26 jako markerów diagnostycznych w CTCL [3–8]. Sokołowska-Wojdyło i wsp. [9] badali w grupie 16 chorych udział limfocytów CD4+/CLA+/CCR4, CD4+/CLA+/CD7– oraz CD4+/CLA+/CD26– w patogenezie SS i innych CTCL, a także w zapalnych dermatozach, takich jak łuszczyca, atopowe zapalenie skóry czy actinic reticuloid. Na podstawie przeprowadzonych analiz stwierdzono, że utrata antygenu powierzchniowego CD7 z komórek o fenotypie CD4+/CLA+ we krwi obwodowej jest metodą przydatną w rutynowej diagnostyce CTCL, niemniej jej czułość (74%) stanowi pewne ograniczenie, natomiast analiza utraty antygenu powierzchniowego CD26, ze względu na jej czułość (100%), wydaje się bardziej użyteczna w diagnostyce pacjentów z SS [9].
Wyniki prezentowanych obecnie badań oparto na reprezentatywnej grupie chorych (71 pacjentów). Potwierdzają one wykazaną w poprzednim doniesieniu [9] przydatność w codziennej praktyce klinicznej identyfikacji metodą cytometrii przepływowej komórek o fenotypie CD4+/CD7–/CD26– we krwi pacjentów z SS oraz pacjentów będących w zaawansowanym stadium innych niż SS typów CTCL. Jednocześnie metoda stosowana w praktyce ułatwia proces diagnostyczny i obniża koszt badania – nie wymaga zastosowania analizy CCR4 i CLA. Okazuje się, że stwierdzenie klonu nowotworowego (CD4+/CD7–/CD26–) jest możliwe już przy małym (< 10) stosunku T4 do T8. Stanowi to o dużej wartości diagnostycznej metody. Szczególnie przydatna może się ona okazać w ocenie choroby resztkowej.
Uzyskane wyniki wskazują na możliwość występowania klonu komórek o fenotypie CD4+/CD7–/ CD26– we krwi obwodowej u części osób z zapalnymi chorobami skóry. Jednocześnie należy rozważyć prawdopodobieństwo rozwoju w przy­szłości u tych pacjentów CTCL. Potwierdzają to dwa obserwowane przez autorów niniejszej pracy przypadki (AZS i actinic reticuloid), na podłożu których doszło po latach do rozwoju CTCL. Na podstawie przeprowadzonych obserwacji można wnioskować, że pacjentów z dużym odsetkiem komórek Lutznera i/lub limfocytów o fenotypie CD4+/CD7–/CD26– należy uznać za chorych z grupy ryzyka. Ostateczne wnioskowanie w tym zakresie wymaga dalszych obserwacji klinicznych.
Ostatnio rozważana jest także rola ekspresji KIR3DL2/CD158K [10] oraz współekspresji tego antygenu z wimentyną na komórkach nowotworowych we krwi chorych z SS [11] jako metod skriningowych w CTCL.
Odkrycie czułego i specyficznego markera skriningowego, jakim jest CD26 w CTCL, z pewnością stanie się ważnym elementem w trudnym, często obarczonym niepowodzeniami procesie diagnostyczno-terapeutycznym w grupie chorych podejrzanych o to schorzenie. Pozwoli ponadto na szybsze i bardziej precyzyjne ustalenie rozpoznania (szczególnie w przypadkach wątpliwych), prawdopodobnie ułatwi także podejmowanie decyzji terapeutycznych, umożliwi ocenę choroby resztkowej oraz pozwoli na monitorowanie choroby po zakończonym leczeniu.


Piśmiennictwo  
1.Kamarashev J., Burg G., Kempf W., Hess Schmid M., Dummer R.: Comparative analysis of histological and immunohistological features in mycosis fungoides and Sezary syndrome. J Cutan Pathol 1998, 25, 407-412.  
2. Sokołowska-Wojdyło M., Roszkiewicz J.: Rola chemokin i ich receptorów w chłoniakach T-komórkowych pierwotnie wywodzących się ze skóry. Przegl Dermatol 2004, 91, 509-515.  
3. Reinhold U., Abken H., Kukel S., Moll M., Müller R., Oltermann I. i inni: CD7- T cells represent a subset of normal human blood lymphocytes. J Immunol 1993, 150, 2081-2089.  
4. Washington L.T., Huh Y.O., Powers L.C., Duvic M., Jones D.: A stable aberrant immunophenotype characterizes nearly all cases of cutaneous T-cell lymphoma in blood and can be used to monitor response to therapy. BMC Clin Pathol 2002, 2, 5.  
5. Jones D., Dang N.H., Duvic M., Washington L.T., Huh Y.O.: Absence of CD26 expression is a useful marker for diagnosis of T-cell lymphoma in peripheral blood. Am J Clin Pathol 2001, 115, 885-892.  
6. Bernengo M.G., Novelli M., Quaglino P., Lisa F., De Matteis A., Savoia P. i inni: The relevance of the CD4+CD26+ subset in the identification of circulating Sezary cells. Br J Dermatol 2001, 144, 125-135.  
7. Kari L., Loboda A., Nebozhyn M., Rook A.H., Vonderheid E.C., Nichols C. i inni: Classification and prediction of survival in patients with the leukemic phase of cutaneous T-cell lymphoma. J Exp Med 2003, 197, 1477-1488.  
8. Vonderheid E.C.: On the diagnosis of erythrodermic cutaneous T-cell lymphoma. J Cutan Pathol 2006, 33, 27-42.  
9. Sokołowska-Wojdyło M., Wenzel J., Gaffal E., Steitz J., Roszkiewicz J., Bieber T. i inni: Absence of CD26 expression on skin- homing CLA+ CD4+ T lymphocytes in peripheral blood is a highly sensitive marker for early diagnosis and therapeutic monitoring of patients with Sezary syndrome. Clin Exp Dermatol 2005, 30, 702-706.
10. Wechsler J., Courville P., Ortonne N., Petrella T., Vergier B.: Primary cutaneous lymphomas. Ann Pathol 2007, 27, 284-309.
11. Huet D., Bagot M., Loyaux D., Capdevielle J., Conraux L., Ferrara P. i inni: SC5 mAb represents a unique tool for the detection of extracellular vimentin as a specific marker of Sezary cells. J Immunol 2006, 176, 652-659.


Otrzymano: 25 I 2010 r.
Zaakceptowano: 22 II 2010 r.