eISSN: 2299-0046
ISSN: 1642-395X
Advances in Dermatology and Allergology/Postępy Dermatologii i Alergologii
Current issue Archive Manuscripts accepted About the journal Editorial board Reviewers Abstracting and indexing Subscription Contact Instructions for authors Publication charge Ethical standards and procedures
Editorial System
Submit your Manuscript
SCImago Journal & Country Rank
1/2004
vol. 21
 
Share:
Share:

Cutaneous larva migrans syndrome in travelers returning from warm climate countries

Elżbieta Kacprzak
,
Wojciech Silny

Post Derm Alerg 2004; XXI, 1: 24–29
Online publish date: 2004/03/15
Article file
- Zespol.pdf  [0.28 MB]
Get citation
 
 
Wstęp

W ostatnich latach w Polsce znacznie wzrósł ruch turystyczny do krajów strefy tropikalnej i subtropikalnej. Około 1 mln Polaków rocznie podróżuje do innych rejonów świata, o odmiennych warunkach klimatycznych i sanitarnych, wobec czego obserwuje się u turystów coraz więcej chorób egzotycznych, importowanych z tropiku i to nie tylko malarię, czy pełzakowicę jelitową, ale też częste zmiany skórne. Zespół larwy wędrującej skórnej (syndroma larvae migrantis cutaneae) występuje przede wszystkim w krajach tropikalnych i subtropikalnych, a szczególnie często w południowych stanach USA (wybrzeże Zatoki Meksykańskiej i na Florydzie), we wschodniej, zachodniej i południowej Afryce oraz w południowo-wschodniej Azji. Wysypka wędrująca jest następstwem obecności w naskórku larw nicieni przypadkowo pasożytujących u człowieka, a często występujących w organizmie kotów i psów. Zmiany skórne typu larva migrans mogą być wywołane przez wiele nicieni zwierzęcych, najczęściej przez Ancylostoma brasiliense [12, 14, 18]. Różne inne gatunki nicieni przenikające do skóry mogą również wywoływać podobne dermatozy (tab. 1.).

Tęgoryjec brazylijski – Ancylostoma brasiliense jest najmniejszym tęgoryjcem pasożytniczym dla ludzi. Samiec ma od 7,8 do 8,5 mm długości, samica mierzy od 9 do 10,5 mm. Larwy nicienia w organizmie człowieka, jako żywiciela przypadkowego, nie odbywają pełnego cyklu życiowego; nitkowate postacie larwalne bytują tylko w skórze. W klimacie tropikalnym i subtropikalnym różne gatunki dzikich i domowych zwierząt z rodziny psowatych i kotowatych są rezerwuarem tęgoryjca brazylijskiego. Jego jaja są wydalane przez zwierzęta z kałem i zarażają powierzchnię ziemi, gdzie w sprzyjających warunkach temperatury i wilgotności rozwijają się w zdolne do inwazji larwy filariopodobne. Do zarażenia pasożytem dochodzi poprzez nieuszkodzoną skórę, która bezpośrednio styka się z zanieczyszczoną, wilgotną ziemią. Najczęściej źródłem zarażenia są nadmorskie plaże i piaskownice, gdzie na głębokości 1,0 do 1,5 cm bytują larwy filariopodobne, które czynnie wnikają do warstwy rozrodczej naskórka, najczęściej w okolicy stóp, rzadziej w okolicy pośladków i rąk. Po penetracji poprzez skórę, w miejscu wniknięcia pasożyta początkowo widoczna jest swędząca, czerwona grudka, która później staje się uniesiona, a następnie pojawia się pęcherzyk. Larwa wędruje, przesuwając się od kilku mm do kilku cm na dobę i pozostawia pozakręcane, uniesione ponad powierzchnię skóry kilku- lub kilkunastocentymetrowe tunele (ang. creeping eruption). Badanie histologiczne wykazuje miejscowy naciek komórek olbrzymich i eozynofilów. Tunele po przejściu pasożyta ulegają wysuszeniu i pokrywają się strupem. Larwy pozostają aktywne przez różny okres, do kilku miesięcy włącznie. Wędrówka pasożyta powoduje bardzo silny świąd, a wskutek zadrapań łatwo dochodzi do wtórnych infekcji, które w tropiku są najczęstszym powikłaniem. Cechą charakterystyczną zmian wywoływanych przez nicienie zwierzęce jest linijny, wędrujący rumień, wyraźnie odgraniczony od otoczenia. Pasożyty migrują bardzo wolno i mogą przetrwać w skórze przez wiele miesięcy. Tworzące się tunele są podminowane, nacieczone, bladoróżowe i nieznacznie uniesione ponad poziom otaczającej skóry [4, 8, 12, 18].
W przeciwieństwie do zarażenia Ancylostoma spp., zmiany skórne powodowane przez Strongyloides stercoralis (larva currents) są mniej wyraźnie odgraniczone, ale z widocznym zaczerwienieniem. Węgorek jelitowy migruje znacznie szybciej i pozostaje w skórze kilka godzin, po czym znika, by ponownie się pojawić. Inwazji często towarzyszy wysoka eozynofilia, związana z wędrówką postaci larwalnych oraz niespecyficzne objawy ze strony przewodu pokarmowego, w związku z bytowaniem postaci dorosłych nicienia w jelicie cienkim. Węgorek jelitowy rozwija się wyłącznie u człowieka. Do zarażenia dochodzi podczas kontaktu z ziemią zanieczyszczoną kałem ludzkim, zwłaszcza na placach kempingowych i polach namiotowych.
Zmianom skórnym w zespole larva migrans zwykle nie towarzyszy eozynofilia, chyba że doszło do migracji pasożyta do tkanek. W przypadku, gdy larwy docierają do płuc, mogą one powodować przejściowe nacieki zwiewne Loefflera, kaszel i przede wszystkim wysoką eozynofilię [17, 18]. Lekiem z wyboru w leczeniu zespołu larwy wędrującej skórnej jest albendazol (Zentel), stosowany doustnie przez co najmniej 5 dni. W prawidłowo leczonych przypadkach świąd skóry ustępuje zwykle po 24 godz., a zaczerwienienie cofa się po ok. 10 dniach. Tiabendazol jest także lekiem skutecznym, chociaż toksycznym i często źle tolerowanym przez pacjentów [6]. Miejscowe stosowanie 10–15% tiabendazolu w postaci maści lub roztworu jest pozbawione ogólnych objawów ubocznych, ale daje pozytywne efekty dopiero po 10–14 dniach stosowania [5, 7, 15]. Wysoką skuteczność leczenia larwy wędrującej skórnej zaobserwowano również po zastosowaniu pojedynczej 12 mg dawki iwermektyny [3, 5, 12]. Próby mechanicznego usuwania pasożyta na drodze chirurgicznej kończą się niepowodzeniem, ponieważ nicień stale migruje i znajduje się pod widocznym tunelem. Miejscową, krótkotrwałą ulgę w uporczywym świądzie przynosi zamrożenie chlorkiem etylenu, ciekłym azotem lub śniegowanie dwutlenkiem węgla [5, 14]. Niezwykle ważną rolę w profilaktyce zarażenia larva migrans odgrywa edukacja zdrowotna turystów wyjeżdżających do krajów strefy gorącej. Dotyczy to m.in. obowiązku noszenia obuwia na nadmorskich plażach lub w piaskownicach, gdzie nie ma zakazu wprowadzania psów. Z kolei właściciele czworonogów muszą pamiętać o okresowym ich odrobaczaniu [5].


Opis przypadków
Przypadek 1


47-letnia pacjentka zgłosiła się do Kliniki po 2-tygodniowym pobycie w Tajlandii, z powodu uporczywego, bardzo silnego świądu stopy prawej oraz pojawienia się serpentynowatych zmian skórnych, długości od kilku do kilkunastu cm na stronie podeszwowej stopy, na grzbiecie stopy prawej i grzbiecie palca strony prawej (fot. 1a. i b.). Chora przebywała w kurorcie nadmorskim Pattaya i na wyspie Phuket w Tajlandii, w bardzo dobrych warunkach sanitarno-higienicznych, korzystając tylko z wydzielonej nadmorskiej plaży hotelowej. Pod koniec pobytu w tropiku, początkowo pojawił się silny świąd skóry stopy prawej, a następnie chora zauważyła punkcikowate zaczerwienienie i pęcherzyk. Zmiana stopniowo poszerzała się w postaci linijnego, krętego rumienia oraz narastał intensywny świąd skóry. Pacjentka nie zdecydowała się skorzystać z usług tamtejszej służby zdrowia i wróciła do kraju. Po powrocie zmiana miała już kilkanaście cm długości i nadal powiększała się, z szybkością ok. 1 cm/dobę. Uporczywy świąd skóry nasilał się. Stosowane doraźnie leki (maść hydrokortyzonowa, wapno) nie przynosiły ulgi i dlatego pacjentka zwróciła się o poradę do specjalistycznej poradni dermatologicznej. Dermatolog wykluczył grzybicę stopy i ze względu na turystyczny charakter pobytu w strefie klimatu ciepłego, skierował pacjentkę do Kliniki Chorób Tropikalnych i Pasożytniczych AM w Poznaniu. Przy przyjęciu do szpitala, zmianom skórnym nie towarzyszyły inne dolegliwości ogólne, a w badaniu przedmiotowym oprócz miejscowego obrzęku stopy prawej nie stwierdzono odchyleń od stanu prawidłowego. Również w badaniach dodatkowych nie obserwowano eozynofilii we krwi obwodowej. Lokalizacja i wygląd serpentynowatych zmian na skórze stopy, szybkość migracji pasożyta, brak eozynofilii obwodowej i pobyt pacjentki w Azji Południowo-Wschodniej, pozwoliły rozpoznać zespół larwy wędrującej skórnej wywołany przez Ancylostoma brasiliense. Zastosowano leczenie przeciwpasożytnicze albendazolem (Zentel) w dawce doustnej 15 mg/kg m.c./dobę przez 5 dni. Już w 2. dobie podawania leku świąd skóry znacznie zmniejszył się, a w 3. dniu leczenia ustąpił całkowicie.


Przypadek 2

49-letnia pacjentka została przekazana z Kliniki Dermatologii AM w Poznaniu, celem leczenia zespołu larwy migrującej skórnej. Zmiany skórne pojawiły się w okolicy prawego pośladka po 10 dniach od powrotu z Tajlandii. Pacjentka starała się przestrzegać zasad higieny tropikalnej, unikając chodzenia bez obuwia po plaży, ale siadała bezpośrednio na piasku u wybrzeży Morza Południowochińskiego, podczas zakładania płetw do nurkowania. Początkowo zmiany na skórze miały charakter pojedynczych grudek, które następnie przekształciły się w pozakręcane, liczne, linijne rumienie. Zmiany skórne powiększały się z szybkością ok. 1,0 cm/dobę z towarzyszącym, nasilającym się uporczywym świądem. Wskutek licznych zadrapań rozwinął się miejscowy stan zapalny (fot. 2.). W badaniach laboratoryjnych nie wykazano obecności eozynofilii we krwi obwodowej. Zastosowano leczenie przyczynowe albendazolem (Zentel) w dawce doustnej 15 mg/kg m.c. /dobę. Już w 2. dobie leczenia w Klinice zaobserwowano ustąpienie świądu skóry.


Przypadek 3

Pacjentka, lat 48, została przyjęta do Kliniki Chorób Tropikalnych i Pasożytniczych AM w Poznaniu z podejrzeniem choroby pasożytniczej skóry. Chora spędziła 2 tyg. sierpnia w kurorcie wypoczynkowym nad Balatonem na Węgrzech oraz kilka dni w południowych Włoszech, opalając się bezpośrednio na piaszczystej plaży nadmorskiej. W wywiadzie nie zgłaszała ukłuć przez owady. Już podczas pobytu w strefie klimatu śródziemnomorskiego pojawił się wyciek treści surowiczej z piersi lewej, z towarzyszącym stanem zapalnym gruczołu piersiowego. Po 2 mies. na skórze piersi wystąpił rumień wędrujący, z towarzyszącym silnym świądem oraz wysypka grudkowo-pęcherzykowa. Zastosowane leczenie miejscowe glikokortykosteroidami nie przynosiło poprawy. W wykonanym wówczas w poradni dermatologicznej, badaniu immunodiagnostycznym w kierunku boreliozy nie wykryto swoistych przeciwciał przeciwko Borrelia burgdorferi. Świąd skóry nadal nasilał się, a po upływie kolejnych 4 tyg. pojawił się wyraźny, stopniowo przesuwający się linijny rumień, o charakterze krętych kanalików, długości ok. 10 cm (fot. 3.). Zmianom skórnym towarzyszyły stany podgorączkowe. Podczas hospitalizacji w Klinice stwierdzono prawidłową liczbę granulocytów obojętnochłonnych i eozynofilów we krwi obwodowej. Na podstawie danych z wywiadu epidemiologicznego oraz obrazu klinicznego zmian skórnych rozpoznano zespół larwy wędrującej skórnej, wywoływany przez Ancylostoma spp. Pacjentka otrzymywała swoiste leczenie przeciwpasożytnicze albendazolem w dawce 2 razy dziennie 400 mg doustnie przez 7 dni. Tolerancja leku była dobra. Zaobserwowano ustąpienie świądu skóry oraz zmniejszenie się rozległości zmian zapalnych. Po upływie 2 tyg., wobec nawrotu zmian skórnych, leczenie kontynuowano przez kolejnych 10 dni, uzyskując poprawę kliniczną.


Przypadek 4

28-letni pacjent, po miesięcznym pobycie turystycznym na Madagaskarze, gdzie przebywał w złych warunkach higieniczno-sanitarnych, zgłosił się do Kliniki z powodu gorączki do 38,5oC, pojawienia się drobnoplamistej, swędzącej wysypki na skórze tułowia i kończyn dolnych, a także okresowych bólów brzucha. Dolegliwości pojawiły się ok. 14. dnia po powrocie do kraju. Wysypka miała charakter okresowy, po kilkudziesięciu godzinach znikała, by ponownie się pojawić po kilku dniach. U pacjenta stwierdzono wysoką eozynofilię względną, sięgającą 27% w rozmazie Schillinga oraz 1 000 granulocytów kwasochłonnych w 1 ml krwi obwodowej w metodzie bezpośredniej Carpentiera. Początkowo prawidłowa liczba granulocytów obojętnochłonnych stale narastała i w 7. dniu pobytu w Klinice wynosiła 17,1 G/l przy wysokiej eozynofilii 9 100/ ml. W kilkakrotnie wykonywanych mikroskopowych badaniach koproskopowych nie stwierdzano form rozwojowych pasożytów. Dopiero w wykonanej hodowli parazytologicznej kału in vitro w kierunku nicieni jelitowych z pierwszego dnia pobytu pacjenta, inkubowanej przez 7 kolejnych dni, stwierdzono liczne, ruchliwe, inwazyjne larwy filariopodobne Strongyloides stercoralis. Pacjent otrzymał doustnie albendazol w dawce 15 mg/kg m.c./dobę przez 10 dni. Efekty leczenia były już widoczne w 1. dobie podawania leku; wysypka szybko ustąpiła i już później nie pojawiała się. Świąd skóry zmniejszył się w 2., a następnie całkowicie ustąpił w 3. dobie podawania leku. Eozynofilia bezwzględna od bardzo wysokiej sukcesywnie spadała i w chwili wypisywania pacjenta z Kliniki wynosiła 600/l (norma do 440/l).


Dyskusja

Larwa wędrująca skórna jest rozpowszechniona na całym świecie, ale znacznie częściej występuje endemicznie w strefie klimatu tropikalnego i subtropikalnego, wśród społeczności mieszkających w bardzo skromnych warunkach ekonomicznych. Wysoka częstość występowania tej jednostki pasożytniczej w miejskich dzielnicach biedoty lub w skromnych wioskach rybackich w Brazylii, na Półwyspie Indochińskim, Wyspach Karaibskich i w centralnej Afryce wiąże się zwykle z ubóstwem i chodzeniem boso po ziemi zanieczyszczonej larwami inwazyjnymi pasożyta [11]. Inwazyjne dla człowieka larwy Ancylostoma spp. znajdywano w ponad 46% prób ziemi z piaskownic i placów zabaw dla dzieci na terenie szkół publicznych w południowo-wschodniej Brazylii [13]. Na terenach endemicznych w Urugwaju, stopień zarażenia psów domowych tęgoryjcem wahał się od 20 do 80% [11].

Larva migrans cutanea jest uznawana za chorobę egzotyczną, zwykle przywlekaną przez turystów europejskich, spędzających wakacje w krajach tropikalnych na piaszczystej plaży, z której korzystają także psy [2, 3, 10]. Opisywane są również grupowe zachorowania wśród turystów, w postaci epidemii obejmującej ponad 100 zarażonych osób po powrocie z wyspy Barbados z Archipelagu Małych Antyli nad Atlantykiem [11, 19]. W ostatnich latach zespół larwy wędrującej skórnej jest coraz częściej importowany do Polski przez podróżujących nieprzestrzegających zasad higieny tropikalnej w krajach o odmiennych warunkach sanitarno-klimatycznych. Wywiad tropikalny, uwzględniający pobyt na terenach endemicznych, chodzenie bez obuwia po suchym piasku niespłukiwanym przypływem fali morskiej, siadanie lub spanie bezpośrednio na wilgotnej ziemi lub tylko na ręczniku plażowym, zabawa w piaskownicy niezabezpieczonej przed dostępem psów i kotów, są istotnymi czynnikami ryzyka, sprzyjającymi zarażeniu nicieniami przypadkowo pasożytującymi w skórze człowieka.
W przedstawionych przypadkach, typowe zmiany skórne w postaci serpentynowatych, linijnych rumieni na odkrytych częściach ciała, z współistniejącym silnym świądem skóry, pojawiające się po pobycie na piaszczystej plaży w strefie tropikalnej lub klimatu ciepłego południowej Europy, pozwoliły na kliniczne rozpoznanie zespołu larwy wędrującej skórnej. Ustępowanie zmian zapalnych i uporczywego świądu po zastosowaniu leczenia przyczynowego albendazolem dowodziło słuszności postawionego rozpoznania choroby pasożytniczej skóry. U 3 pacjentek miejscowe zarażenie skóry wywołane przez Ancylostoma spp. przebiegało bez uogólnionej reakcji alergicznej, dlatego oznaczenie liczby eozynofilów we krwi obwodowej nie było pomocne w ustaleniu rozpoznania. Bezpośrednia diagnostyka parazytologiczna nicieni zwierzęcych, przypadkowo pasożytujących w skórze człowieka i nierozwijających się do postaci dojrzałej nie była w tych przypadkach możliwa. Biopsja lub wycinki histopatologiczne chorobowych zmian skórnych nie są wymagane do ustalenia rozpoznania, choć mogą nierzadko uwidocznić postać larwalną wędrującego nicienia i tkankowe nacieki eozynofilowe [7, 14].
U ostatniego pacjenta zarażonego Strongyloides stercoralis rozwinęły się objawy ogólne oraz wysoka eozynofilia obwodowa związana z wędrówką postaci larwalnych nicienia. Charakter wędrującej wysypki skórnej z tendencją do jej samoistnego zanikania na kilka dni nasuwał wysokie prawdopodobieństwo strongyloidozy. W tym przypadku, o ostatecznym rozpoznaniu choroby zadecydowało badanie parazytologiczne kału w kierunku hodowli postaci larwalnych pasożyta w warunkach in vitro.
U wszystkich pacjentów albendazol, lek przeciwpasożytniczy z grupy benzimidazoli, zastosowany doustnie w dawce 2 razy 400 mg/dobę okazał się wysoce skuteczny w leczeniu zmian skórnych, niezależnie od gatunku wywołującego je nicienia. Potencjalne niebezpieczeństwo wtórnych powikłań, zliszajowacenie zmian skórnych oraz rozwój miejscowych i uogólnionych zmian alergicznych z eozynofilowym, tropikalnym zapaleniem płuc włącznie, współistnienie intensywnego świądu i długotrwałe utrzymywanie się zmian nawet do 2 lat od momentu zarażenia, stanowią bezwzględne wskazania do zastosowania swoistego leczenia przeciwpasożytniczego. W każdym przypadku podejrzenia zespołu larwy wędrującej skórnej leczenie należy prowadzić w ośrodkach specjalistycznych [5, 12].

Nie zawsze zespół larva migrans cutanea ma klasyczny przebieg kliniczny, z lokalnymi zmianami skórnymi pojawiającymi się w miejscu kontaktu z zarażoną pasożytem ziemią, jak u przedstawionych pacjentów. Znane są doniesienia o współistnieniu zmian o charakterze creeping eruption i zapalenia mieszków włosowych, a także wędrującej pokrzywce lub rozsianej, wieloogniskowej wysypce grudkowo-pęcherzykowej na skórze brzucha, klatki piersiowej i pleców [7, 20]. W takich wieloogniskowych lub wielopostaciowych zmianach skórnych bardziej skuteczna okazała się terapia doustna iwermektyną [6]. W rzadkich przypadkach intensywne zarażenie larwą wędrująca może wywołać objawy zapalenia mięśni [18].
Zespół o charakterze arva migrans importowany do kraju znad Morza Czarnego lub Śródziemnego występuje rzadko i był obserwowany w Klinice po raz pierwszy. Należy jednakże pamiętać, iż zespół larwy wędrującej skórnej może być też sporadycznie nabywany w krajach europejskich klimatu umiarkowanego przez osoby, które nigdy nie podróżowały do tropiku: w Wielkiej Brytanii, Niemczech i we Francji, szczególnie w letniej porze roku [1, 10, 12, 15, 16]. W północnych Włoszech opisano grupowe zarażenie larwą skórną wędrującą u osób pracujących w przemyśle kwiaciarskim [9]. Posiadanie nie odrobaczanego regularnie psa w gospodarstwie domowym oraz chodzenie boso po zanieczyszczonej inwazyjnymi larwami pasożyta ziemi było głównym czynnikiem ryzyka zarażenia na terenach wiejskich w Europie. Dodatkowo globalna, stała tendencja do ocieplania się klimatu istotnie zwiększa ryzyko zarażenia larva migrans [1, 15].
Syndroma larvae migrantis cutaneae powinien być zawsze uwzględniany w diagnostyce różnicowej zmian skórnych u pacjentów powracających do kraju ze strefy tropikalnej lub subtropikalnej, z typowymi objawami w postaci serpentynowatych zmian rumieniowych, często grudkowo-pęcherzykowych z towarzyszącym silnym świądem, nieustępującym po lekach przeciwhistaminowych i glikokortykosteroidach.


Piśmiennictwo

1. Beattie PE, Fleming CJ: Cutaneous larva migrans in the west coast of Scotland. Clin Exp Dermatol, 2002, 27: 248-9.
2. Blackwell V, Vega-Lopez F: Cutaneous larva migrans: clinical features and management of 44 cases presenting in the returning traveler. Br J Dermatol, 2001, 145: 434-7.
3. Bouchaud O, et al.: Cutaneous larva migrans in travelers: a prospective study, with assessment of therapy with ivermectin. Clin Infect Dis, 2000, 31: 493-8.
4. Brenner MA, Patel MB: Cutaneous larva migrans: the creeping eruption. Cutis, 2003, 72: 111-5.
5. Caumes E: Tratment of cutaneous larva migrans. Clin Infect Dis, 2000, 30: 811-4.
6. Caumes E: Treatment of cutaneous larva migrans and Toxocara infection. Fundam Clin Pharmacol, 2003, 17: 213-6.
7. Caumes E, et al.: Cutaneous larva migrans with folliculitis: report of seven cases and review in the literature. Br J Dermatol, 2002, 146: 314-6.
8. Esser AC, et al.: Souvenir from the Hamptons – a case of cutaneous larva migrans of six months’ duration. Mt Sinai J Med, 1999, 66: 334-5.
9. Galanti B, et al.: Outbreak of cutaneous larva migrans in Naples, southern Italy. Trans R Soc Trop Med Hyg, 2002, 96: 491-2.
10. Gourgiotou K, et al.: Treatment of widespread cutaneous larva migrans with thiabendazole. J Eur Acad Dermatol Venereol, 2001, 15: 578-80.
11. Heukelbach J, et al.: Cutaneous larva migrans and tungiasis: the challenge to control zoonotic ectoparasitoses associated with poverty. Trop Med Int Health, 2002, 7: 907-10.
12. Miesen WM: Clinical microbiological case: a skin lesion on the left foot in a Dutch traveler returning from Thailand. Clin Microbiol Infect Dis, 2003, 9: 905-6.
13. Nunes CM, et al.: Presence of larva migrans in sand boxes of public elementary schools, Aracatuba, Brazil. [In Portuguese]. Rev Saude Publica, 2000, 34: 656-8.
14. Park JW, et al.: Two imported cases of cutaneous larva migrans. Korean J Parasitol, 2001, 39: 77-81.
15. Patterson CR, Kersey PJ: Cutaneous larva migrans acquired in England. Clin Exp Dermatol, 2003, 28: 671-2.
16. Roest MA, Ratnavel R: Cutaneous larva migrans contracted in England: a reminder. Clin Exp Dermatol, 2001, 26: 389-90.
17. Schaub NA, et al.: Cutaneous larva migrans associated with Löffler’s syndrome. Dermatology, 2002, 205: 207-9.
18. Smith ML: Cutaneous problems related to coastal and marine worms. Dermatol Ther, 2002, 15: 34-7.
19. Tremblay A, et al.: Outbreak of cutaneous larva migrans in a group of travelers. Trop Med Int Health, 2000, 5: 330-4.
20. Yosipovitch G, et al.: Widespread and unusual presentations of cutaneous larva migrans acquired in tropical sandy beach resorts. J Eur Acad Dermatol Venereol, 2002, 16: 284-5.





Copyright: © 2004 Termedia Sp. z o. o. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/), allowing third parties to copy and redistribute the material in any medium or format and to remix, transform, and build upon the material, provided the original work is properly cited and states its license.
Quick links
© 2024 Termedia Sp. z o.o.
Developed by Bentus.