Early arthritis

Definicja choroby

Wczesne zapalenie stawów to grupa schorzeń określanych jako niesklasyfikowane zapalenie stawów charakteryzujące się zapaleniem jednego, kilku lub wielu stawów, trwającym nie dłużej niż 12 tygodni.

Kryteria kwalifikacyjne

Z uwagi na różnorodność obrazu klinicznego chorób przejawiających się w początkowym okresie jako niesklasyfikowane zapalenie stawów rozpoznanie może być ustalone na podstawie kryteriów wykluczenia poszczególnych jednostek chorobowych. Uniemożliwia to prognozowanie przebiegu choroby i wymaga systematycznej okresowej kontroli w celu weryfikowania rozpoznania.

Postępowanie diagnostyczne

Prawidłowy algorytm diagnostyczny wczesnego zapalenia stawów (ryc. 1) powinien bazować na [1, 2]:

• stwierdzeniu badaniem fizykalnym obrzęku przynajmniej jednego stawu,

• wykluczeniu urazu w zajętym stawie lub stawach,

• wykluczeniu zakażenia lub krystalopatii w zajętym stawie lub stawach,

• wykonaniu pełnego badania podmiotowego:

- dane demograficzne (wiek, płeć, miejsce zamieszkania),

- czas trwania objawów stawowych,

- czas trwania sztywności porannej,

- ocena stanu funkcjonalnego przez chorego (ewentualnie kwestionariusz HAQ – Health Assessment Questionnaire),

• wykonaniu pełnego badania przedmiotowego z oceną:

- liczby stawów bolesnych,

- liczby stawów obrzękniętych,

- zajęcia kręgosłupa (objawy osiowe),

- zapalenia przyczepów ścięgnistych (enthesitis),

- zmian pozastawowych i narządowych,

• wykonaniu badań laboratoryjnych i ich okresowym powtarzaniu [3, 4]:

- OB, oznaczenie stężenia białka C-reaktywnego (C-reactive protein – CRP),

- pełna morfologia,

- czynnik reumatoidalny (rheumatoid factor – RF),

- przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi (ACPA),

- przeciwciała przeciwjądrowe (ANA),

- aminotransferazy,

- mocznik,

- kreatynina,

- kwas moczowy,

• wykonaniu badań obrazowych [5, 6]:

- badania rentgenowskiego (RTG) zajętych stawów (w przypadku zajęcia małych stawów wykonanie badania RTG rąk i stóp),

- ultrasonografii (USG) zajętych stawów,

- rezonansu magnetycznego (magnetic resonance imaging – MRI) zajętych stawów (szczególnie przy podejrzeniu wczesnego reumatoidalnego zapalenia stawów),

• oznaczeniu obecności antygenu HLA-B27 (w przypadku występowania objawów osiowych lub enthesitis),

• biopsji błony maziowej (u chorych z długo utrzymującym się zapaleniem pojedynczego stawu) [7],

• ocenie czynników prognostycznych w kierunku rozwoju przewlekłego zapalenia stawów [8–11]:

- zapalenie stawów trwające ≥ 6 tygodni,

- sztywność poranna > 30 min,

- ograniczenie sprawności fizycznej (w ocenie za pomocą kwestionariusza HAQ),

- zajęcie małych stawów i/lub kolanowych,

- zajęcie ≥ 3 stawów,

- obecność przeciwciał ACPA i/lub RF,

- obecność nadżerek w badaniu radiologicznym,

• stałym monitorowaniu aktywności choroby ogólnie zalecanymi metodami (w przypadku - dominującego zajęcia stawów obwodowych – DAS, DAS28; w przypadku zajęcia stawów kręgosłupa – BASDAI).

Postępowanie terapeutyczne

W przypadku stwierdzenia przewlekłego (nadżerkowego) zapalenia stawów zaleca się jak najszybsze zastosowanie leków modyfikujących przebieg choroby (zwłaszcza metotreksatu w dawkach 25–30 mg tygodniowo) [12–14].

Monitorowanie przebiegu choroby i leczenia

Monitorowanie przebiegu choroby i leczenia powinno obejmować [12]:

• ocenę aktywności choroby co 3 miesiące:

- liczba stawów bolesnych i obrzękniętych,

- aktywność choroby w ocenie lekarza i pacjenta [wg skali wizualno-analogowej (Visual Analogue Scale – VAS)],

- OB, CRP,

• ocenę zmian strukturalnych:

- badanie RTG co 6–12 miesięcy przez pierwsze kilka lat,

• ocenę sprawności fizycznej chorego (np. kwestionariuszem HAQ).

Piśmiennictwo

1. Hazlewood G, Aletaha D, Carmena L, et al. Algorithm for identification of undifferentiated peripheral inflammatory arthritis: a multinational collaboration through the 3e initiative.

J Rheumatol Suppl 2011; 87: 54-58.

2. Machado P, Castrejon I, Katchamart W, et al. Multinational evidence-based recommendations on how to investigate and follow-up undifferentiated peripheral inflammatory arthritis: integrating systematic literature research and expert opinion of a broad international panel of rheumatologists in the 3E Initiative. Ann Rheum Dis 2011; 70: 15-24.

3. Hueber W, Utz PJ, Robinson WH. Autoantibodies in early arthritis: advances in diagnosis and prognostication. Clin Exp Rheumatol 2003; 21 (suppl 31): 59-64.

4. Schoels M, Bombardier C, Aletaha D. Diagnostic and prognostic value of antibodies and soluble biomarkers in undifferentiated peripheral inflammatory arthritis: a systematic review. J Rheumatol Suppl 2011; 87: 20-25.

5. Millot F, Clavel G, Etchepare F, et al. Musculoskeletal ultrasonography in healthy subjects and ultrasound criteria for early arthritis (the ESPOIR cohort). J Rheumatol 2011; 38: 613-620.

6. Duer-Jensen A, Hørslev-Petersen K, Hetland ML, et al. Bone edema on magnetic resonance imaging is an independent predictor of rheumatoid arthritis development in patients with early undifferentiated arthritis. Arthritis Rheum 2011; 63: 2192-2202.

7. Thevissen K, Vercoutere W, Bombardier C, Landewé RB. Diagnostic and prognostic value of synovial biopsy in adult undifferentiated peripheral inflammatory arthritis: a systemic review. J Rheumatol Suppl 2011; 87: 45-47.

8. Scott DL. The Diagnosis and prognosis of Early Arthritis: Rationale for New Prognostic Criteria. Arthritis Rheum 2002; 46: 286-290.

9. Schumacher HR Jr, Habre W, Meador R, et al. Predictive factors in early arthritis: long-term follow-up. Semin Arthritis Rheum 2004; 33: 264-272.

10. Saraux A, Berthelot JM, Chalès G, et al. Ability of the American College of Rheumatology 1987 criteria to predict rheumatoid arthritis in patients with early arthritis and classification of these patients two years later. Arthritis Rheum 2001; 44: 2485-2491.

11. Finckh A. Early inflammatory arthritis versus rheumatoid arthritis. Curr Opin Rheumatol 2009; 21: 118-123.

12. Combe B, Landewe R, Lukas C, et al. EULAR recommendations for the management of early arthritis: report of a task force of the European Standing Committee for International Clinical Studies Including Therapeutics (ESCISIT). Ann Rheum Dis 2007; 66: 34-45.

13. Machold KP, Nell VPK, Stamm TA, et al. Aspects of early arthritis. Traditional DMARD therapy: is it sufficient? Arthritis Res Ther 2006; 8: 211.

14. Van Dongen H, Van Aken J, Lard LR, et al. Efficacy of methotrexate treatment in patients with probable rheumatoid arthritis: A double-blind, randomized, placebo-controlled trial. Arthritis Rheum 2007; 55: 1424-1432.