Original paper
Retrospective evaluation of Malassezia fungi occurrence

Wprowadzenie
Grzyby lipofilne z rodzaju Malassezia należą do oportunistów o istotnym znaczeniu klinicznym u ludzi i zwierząt. Są grzybami dimorficznymi, występującymi zarówno w fazie micelialnej, jak i drożdżopodobnej. Malassezia sp. mogą być izolowane ze zdrowej skóry ludzkiej i zwierzęcej. Wiążą się także z pewnymi chorobami dermatologicznymi, a w przypadku znacznego obniżenia odporności mogą być przyczyną zakażeń ogólnoustrojowych. Do najczęściej występujących dermatoz związanych z zakażeniem grzybami z rodzaju Malassezia u ludzi należą łupież pstry i zapalenie mieszków włosowych (Malassezia folliculitis). Grzyby z rodzaju Malassezia mogą również nasilać zmiany chorobowe w schorzeniach, takich jak łojotokowe zapalenie skóry i trądzik pospolity, oraz zaostrzać przebieg atopowego zapalenia skóry i łuszczycy. Odnotowano także przypadki posocznicy i fungemii wywołanych przez grzyby z rodzaju Malassezia w przypadku pacjentów ze znacznie obniżoną sprawnością układu immunologicznego [1–6]. Dzięki badaniom biologii molekularnej zidentyfikowano obecnie 13 gatunków grzybów z rodzaju Malassezia, w tym 12 lipidozależnych (M. furfur, M. globosa, M. obtusa, M. sympodialis, M. slooffiae, M. nana, M. dermatis, M. restricta, M. equina, M. japonica, M. yamatoensis i M. caprae) oraz jeden gatunek lipidoniezależny (M. pachydermatis) [1, 6–9]. Częstość powierzchownych zakażeń grzybiczych, wywołanych m.in. przez grzyby z rodzaju Malassezia, zależy od wielu różnorodnych czynników, w tym od warunków socjoekonomicznych, klimatycznych czy geograficznych. Znajomość aktualnych trendów epidemiologicznych ułatwia rozpoznanie grzybicy i włączenie odpowiedniego leczenia [10].
Cel pracy
Celem pracy była retrospektywna ocena występowania grzybów drożdżopodobnych z rodzaju Malassezia w materiałach klinicznych pochodzących od pacjentów z podejrzeniem grzybicy powierzchniowej, zgłaszających się do Zakładu Mykologii Katedry Mikrobiologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.
Materiał i metody
Analizie poddano wyniki badań mikologicznych przeprowadzonych w Zakładzie Mykologii przy Katedrze Mikrobiologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie od 1 stycznia 1992 r. do 31 grudnia 2007 r. Materiał do badań mikologicznych stanowiły opiłki paznokci, włosy, łuski skórne oraz wymazy ze skóry, które pobierano od osób z podejrzeniem grzybicy powierzchniowej, zgłaszających się do Zakładu Mykologii. Do pobierania prób materiałów klinicznych używano jałowego sprzętu – skalpela, pęsety oraz patyczków z wacikiem, zwilżonych w wodzie destylowanej. Materiały kliniczne poddawano badaniu mikologicznemu, obejmującemu badanie bezpośrednie – preparaty uzyskiwane przez nałożenie przylepca na łuszczącą zmianę skórną i/lub preparaty rozjaśnione w roztworze wodorotlenku potasu (KOH) i dwumetylosulfotlenku (DMSO) – oraz hodowlę na podłożach Sabourauda z chloramfenikolem, Sabourauda z chloramfenikolem i cykloheksymidem oraz Sabourauda z chloramfenikolem i oliwą z oliwek. Hodowlę prowadzono w cieplarce w temperaturze 27 i 37°C do 3 tyg. Grzyby z rodzaju Malassezia identyfikowano na podstawie obrazu makroskopowego kolonii, wyglądu mikroskopowego komórek i oceny zdolności grzyba do wzrostu bez dodatku związków lipidowych. Uzyskane wyniki systematycznie wprowadzano do komputerowej bazy danych.
Wyniki
Wyniki analizy częstości izolacji Malassezia sp. w materiałach klinicznych Zakładu Mykologii przeprowadzonych od 1 stycznia 1992 r. do 31 grudnia 2007 r. przedstawiono w tabelach i na rycinach. Przez 16 lat przebadano 12 321 materiałów klinicznych – 7009 (56,9%) materiałów pochodziło od kobiet i 5312 (43,1%) od mężczyzn. W 5654 preparatach stwierdzono obecność grzybów, co stanowiło 45,9% wszystkich materiałów poddanych badaniom mikologicznym. Grzyby częściej izolowano od mężczyzn niż od kobiet (49,8 vs 42,9%). Zaobserwowano zmniejszającą się liczbę dodatnich wyników badań mikologicznych i jednoczesny wzrost liczby wyników ujemnych u pacjentów obu płci (tab. 1., ryc. 1.). Obecność grzybów z rodzaju Malassezia stwierdzono w 771 przypadku (13,6% wszystkich dodatnich materiałów). Malassezia sp. częściej izolowano od mężczyzn niż od kobiet, odpowiednio 458 przypadków (59,4%) i 313 (40,6%). Prawidłowość tę obserwowano w całym analizowanym czasie, z wyjątkiem 1993 r., w którym grzyb Malassezia sp. częściej występował u kobiet (tab. 1., ryc. 1.). Udział procentowy Malassezia sp. we wszystkich materiałach, z których izolowano grzyby (materiały dodatnie), ulegał fluktuacjom. Na przestrzeni 16 lat można zaobserwować 2 maksima w częstości izolacji Malassezia sp. U mężczyzn największy odsetek Malassezia sp. w stosunku do wszystkich dodatnich materiałów dla tej płci występował w 1995 i 1996 r. (24,4 i 27,3%) oraz w 2004 r. (26,7%), natomiast najniższy w 1993, 2000 i 2007 r. (odpowiednio 3,9, 14,3, 15,7%). U kobiet udział procentowy Malassezia sp. we wszystkich dodatnich materiałach dla tej płci był największy w 1996 r. oraz 2004 i 2005 r. (odpowiednio 15,6, 14,1, 14,4%), a najniższy w 1993, 2000 i 2006 r. (odpowiednio 5,5, 6,7, 6,7%) (ryc. 2.). Grzyby z rodzaju Malassezia najczęściej izolowano z materiałów klinicznych jako jedyne czynniki etiologiczne zmian chorobowych. Podczas 16-letniej obserwacji odnotowano pojedyncze przypadki współwystępowania Malassezia sp. z innymi grzybami – 6 przypadków z Asper- gillus sp., 4 przypadki z Candida sp., 3 z Rhodotorula sp., 2 z Trichophyton rubrum, 2 z Penicillium sp., 1 przypadek z Geotrichum sp., 1 z Trichothecium sp. oraz 1 z Torulopsis sp. Grzyby z rodzaju Malassezia izolowano z różnych części ciała z porównywalną częstością zarówno od kobiet, jak i mężczyzn. Malassezia sp. najczęściej stwierdzano w materiałach pochodzących z głowy (kobiety – 57,2%, mężczyźni – 56,6%), rzadziej z tułowia (kobiety – 25,6%, mężczyźni – 25,8%) oraz twarzy (kobiety – 12,1%, mężczyźni – 14,8%). Grzyby sporadycznie izolowano z kończyn górnych, pach i pachwin oraz kończyn dolnych (ryc. 3., tab. 2.).
Omówienie
W Zakładzie Mykologii Katedry Mikrobiologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie w latach 80. XX w. prowadzono badania nad lipofilnymi grzybami z rodzaju Malassezia, które wtedy częściej nazywano zamiennie Pityrosporum. Obecnie obowiązuje nazwa rodzajowa Malassezia, ponieważ została wcześniej zdefiniowana. Badania te dotyczyły głównie występowania tych grzybów na skórze ludzkiej, zwłaszcza u osób z podejrzeniem łupieżu pstrego, oraz oceny chorobotwórczości wyizolowanych szczepów w stosunku do zwierząt doświadczalnych i ich wrażliwości na leki przeciwgrzybicze. Analizowano również wpływ wyciągów z lipidów skóry oraz niektórych kwasów tłuszczowych na szczepy Malassezia sp. [11–15]. Grzyby Malassezia bytujące na skórze, w przypadku zaistnienia sprzyjających warunków, mogą stać się czynnikiem etiologicznym różnych chorób skóry, z których najbardziej poznaną jest łupież pstry. Grzyby te izoluje się z obszarów skóry ludzkiej bogatych w gruczoły łojowe. W badaniach prowadzonych w różnych populacjach i grupach wiekowych, dotyczących rozmieszczenia tych grzybów na powierzchni skóry, stwierdzono największe ich stężenie na skórze klatki piersiowej. W badaniach tych nie pobierano materiału ze skóry głowy [16]. Inni autorzy odnotowali odwrotną zależność między natężeniem kolonizacji skóry przez grzyby Malassezia a wiekiem pacjenta, co wiąże się ze zmniejszającym się stężeniem lipidów skórnych z wiekiem [17]. Łupież pstry występuje we wszystkich strefach klimatycznych, jednak najczęściej spotyka się go na obszarach, na których panuje wysoka temperatura i duża wilgotność względna powietrza, rzadziej natomiast w krajach o klimacie umiarkowanym. Rezerwuarem zakażenia jest skóra głowy owłosionej, gdzie grzyby te mogą bytować u ok. 90% zdrowych dorosłych, a w chwili wystąpienia czynników sprzyjających, np. nadmiernego pocenia, rozwija się łupież pstry. W jego leczeniu konieczne jest stosowanie szamponów przeciwgrzybiczych na skórę głowy owłosionej, żeby zmniejszyć populację grzybów w miejscu ich obfitego występowania [1, 11, 12, 18]. W 1992 r. w Zakładzie Mykologii utworzono bazę danych, do której wprowadzano wyniki badań mikologicznych. Najczęściej izolowano grzyby Malassezia ze skóry głowy owłosionej – 58,8% wszystkich izolacji, następnie z tułowia – 25,7%, oraz w mniejszym odsetku z innych miejsc. Nie zaobserwowano różnic w częstości występowania tych grzybów u kobiet i mężczyzn. Jest to zgodne z obserwacjami innych autorów [1, 2, 12, 18]. Zmiany w częstości izolacji Malassezia można było rejestrować w poszczególnych latach podczas 16-letniej obserwacji. Dwa maksima częstości izolacji zaobserwowano w latach 1995, 1996 i 2004, natomiast minima w 1993, 2000, 2006 i 2007. Znacznie mniejsze wartości uzyskał zespół badaczy w Łodzi. Uśredniona wartość odsetka grzybów lipofilnych, wśród wyizolowanych grzybów niebędących dermatofitami, w latach 1987–1996 wynosiła 3,3% [19]. W Wojewódzkiej Przychodni Dermatologicznej w Bydgoszczy w latach 1996–2000 od 16 437 osób wyizolowano łącznie 777 szczepów grzybów niedermato- fitowych, w tym 407 szczepów Malassezia sp. [20]. Z wynikami tymi wyraźnie kontrastują dane cytowane przez Gupta i wsp. [21], wg których u osób zdrowych izolowano grzyby z rodzaju Malassezia ze skóry głowy owłosionej u 97% badanych i z tułowia w 92%. Dlatego zdaniem autorów samo badanie jakościowe nie ma znaczenia diagnostycznego. Wydaje się, że pewne znaczenie w naprzemiennych okresach zmniejszania się izolacji grzybów z materiałów klinicznych miała reklama i powszechne stosowanie szamponów przeciwgrzybiczych, które można kupić bez recepty. W latach 90. XX w. bardzo popularny był reklamowany powszechnie szampon z ketokonazolem, następnie z ekonazolem, a po 2000 r. z cyklopiroksem. Obecnie szampony te są w powszechnym użyciu, zalecane jako działające przeciw łupieżowi głowy owłosionej, a jak wiadomo – skóra głowy owłosionej jest źródłem wystąpienia łupieżu pstrego u osób z grup ryzyka.
Piśmiennictwo
1. Dworecka-Kaszak B, Adamski Z. Zakażenia grzybami z rodzaju Malassezia. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2005; 61-114. 2. Gupta AK, Batra R, Bluhm R, et al. Skin diseases associated with Malassezia species. J Am Acad Dermatol 2004; 51: 785-98. 3. Diaz MR, Boekhout T, Theelen B, et al. Microcoding and flow cytometry as a high-throughput fungal identification system for Malassezia species. J Med Microbiol 2006; 55: 1197-209. 4. Batra R, Boekhout T, Guého E, et al. Malassezia Baillon, emerging clinical yeasts. FEMS Yeast Res 2005; 5: 1101-13. 5. Ashbee HR. Recent developments in the immunology and biology of Malassezia species. FEMS Immunol Med Microbiol 2006; 47: 14-23. 6. Caban~es FJ, Theelen B, Castellá G, Boekhout T. Two new lipid-dependent Malassezia species from domestic animals. FEMS Yeast Res 2007; 7: 1064-76. 7. Hirai A, Kano R, Makimura K, et al. Malassezia nana sp. nov., a novel lipid-dependent yeast species isolated from animals. Int J Syst Evol Microbiol 2004; 54: 623-7. 8. Sugita T, Takashima M, Kodama M, et al. Description of a new yeast species, Malassezia japonica, and its detection in patients with atopic dermatitis and healthy subjects. J Clin Microbiol 2003; 41: 4695-9. 9. Sugita T, Tajima M, Takashima M, et al. A new yeast, Malassezia yamatoensis, isolated from a patient with seborrheic dermatitis, and its distribution in patients and healthy subjects. Microbiol Immunol 2004; 48: 579-83. 10. Hiok-Hee T. Superficial fungal infections seen at the National Skin Center, Singapore. Jpn J Med Mycol 2005; 46: 77-80. 11. Macura AB. Występowanie i rola grzybów lipofilnych na skórze. Post Mikrobiol 1983; 22: 325-35. 12. Macura AB, Budak A, Laskownicka Z. Recurrent pityriasis versicolor. Ann Acad Med Lodz 1986; 27: 25-9. 13. Budak A, Macura A, Wnuk B, Laskownicka Z. Ocena wrażliwości grzybów lipofilnych z rodzaju Pityrosporum na leki przeciwgrzybicze. Med Dośw Mikrobiol 1985; 37: 51-5. 14. Macura AB, Budak A, Wnuk B, Laskownicka Z. Występowanie grzybów lipofilnych z rodzaju Pityrosporum u pacjentów z łupieżem pstrym i ich chorobotwórczość dla zwierząt doświadczalnych. Przegl Dermatol 1985; 72: 71-6. 15. Basta M, Macura AB, Heczko PB. Wpływ wyciągów z lipidów skóry i kwasów tłuszczowych na lipofilny Pityrosporum sp. in vitro. Med Dośw Mikrobiol 1985; 37: 215-8. 16. Leeming JP, Notman FH, Holland KT. The distribution and ecology of Malassezia furfur and cutaneous bacteria on human skin. J Appl Bacteriol 1989; 67: 47-52. 17. Bergbrant IM, Faergemann J. Variations of Pityrosporum orbiculare in middle-aged and elderly individuals. Acta Derm Venereol 1988; 68: 537-40. 18. Zawirska A, Adamski Z. Grzyby z rodzaju Malassezia. Nowe informacje. Post Dermatol Alergol 2004; 21: 97-103. 19. Seneczko F, Lupa S, Jeske J, et al. Epidemiology of dermatomycoses of humans in central Poland. Part I – Superficial infections caused by yeasts and moulds. Mycoses1999; 42: 297-305. 20. Mrotek M, Zegarska B, Zimna M, Budna W. Grzyby chorobotwórcze w materiale Pracowni Mikologicznej Wojewódzkiej Przychodni Dermatologicznej w Bydgoszczy w okresie styczeń 1996–sierpień 2000. Mikol Lek 2001; 8: 153-7. 21. Gupta AK, Kohli Y, Summerbell RC, Faergemann J. Quantitative culture of Malassezia species from different body sites of individuals with or without dermatoses. Med Mycol 2001; 39: 243-51.