A working meeting of the Medical Psychology Chairs and Units from Polish medical universities took place at the Medical Psychology Unit (MPU), Medical University of Warsaw (MUW), on 8 May 2012. The meeting was devoted to training in psychology at medical universities within the context of present and future activities.
One of the main reasons for organizing this meeting was the heated media debate at the turn of 2012 on physicians’ inability to talk to patients and their families. The initiative evoked considerable interest from Professor Janusz Kleinrok, Director of the Department of Science and Higher Education at the Ministry of Health. One of the reasons for this concern was the large number of patient complaints addressed to the Patients’ Ombudsman and the Physicians’ Councils. Media coverage was very good.
Toward the close of 2011 Mr Bartosz Arłukowicz, the Minister of Health, established a Commission for the Humanization of Medicine. One of the objectives of this commission is to improve the quality of communication. Professor Tomasz Pasierski MD and Professor Krzysztof Owczarek, both from the Warsaw University of Medicine, were invited to participate in this collegial body. They put forward the proposal to the Ministry of Health to introduce a new subject for medical students, “Doctor-Patient Relations”.
The meeting at the MPU MUW was convened to discuss this valuable initiative and to present the contents of the syllabuses taught at the Unit. Professor Krzysztof Owczarek, Head of the Medical Psychology Unit, Medical University of Warsaw, chaired the discussions. First on the agenda was a detailed presentation of the motion of the Commission for the Humanization of Medicine at the Ministry of Health to apply psychological knowledge to improve physicians’ relations with patients and their families. Second on the agenda was a communication concerning the activity of the Medical Psychology Unit with respect to the teaching of medical psychology to medical departments, with special emphasis on various aspects of doctor-patient relations and adequate communication. These topics were presented by Dorota Włodarczyk MD and Magdalena Łazarkiewicz MA, postdoctoral fellow and assistant respectively at the MPU MUW.
Their presentation was about how contemporary psychological knowledge and novel teaching methods are currently applied at our unit to increase physician-patient relation competences and skills.
1. The previous and current syllabus:
• covers key issues in medical psychology which can be applied in medical practice;
• reflects contemporary trends in Polish and international medical psychology (we use the new textbook “Psychology in Medical Practice” written by the MPU faculty and rewarded by the Ministry of Health in 2009, as well as other state-of-the-art literature);
• meets the needs of physicians assessed in a Polish national survey (2005-2008) conducted by Professor Krzysztof Owczarek and his colleagues at the MPU WUM; in this survey physicians were asked to say what psychological knowledge they had gained during their medical studies and what their actual needs were in their professional practice;
• has been developed over more than a dozen years (and has been modified several times to include new trends in medical psychology and current social needs);
• has been realized so far within a 30-hour, 1-semester course for sixth-year students;
• is taught to students “initially unmotivated to study psychology” (as opposed to e.g. students of psychology), needs to be appropriately modified, and needs to be conveyed using appropriate teaching methods (highlighting the specificity of psychology vis-à-vis the medical sciences);
• students rate each course on completion.
2. The specific nature of the course
• sound academic-level training (knowledge test) combined with skills training (skills test – each student completes an individual assignment);
• knowledge learned in class is used to solve specific problems in clinical practice (direct link between knowledge and practical applications);
• priorities: patient and doctor under stress, the mechanisms of patient functioning in illness, doctor-patient relations, doctor-patient communication;
• psychological knowledge and skills help doctors treat the somatically ill patient: both doctor and patient are the focus of interest (psychological skills are to help both doctor and patient).
3. The Medical University of Warsaw – new trends in the teaching of psychology and the active role of the Medical Psychology Unit:
• increasing acceptance of the need to train medical students in psychology and practical psychological skills;
• the proposal to introduce a new subject (doctor-patient communication) with 20 hours of lectures, 20 hours of seminars and 20 hours of practicum (60 hours in all) – the Commission for the Humanization of Medicine at the Ministry of Health (Professor Krzysztof Owczarek, Head of the MPU, is a member of this Commission) – procedures have been set in motion;
• the psychological community views these changes as an expression of the serious commitment to improve physicians’ competence in the area of doctor-patient relations;
• the changes are gradual (they take into consideration the current realities of training and functioning of the health care system) and progressive, as opposed to short-term media campaigns which are often based on a distorted representation of reality, where doctors (read: all doctors) do not know how to talk to patients (a generalized, harmful assessment of the medical profession), and view the situation from the patient’s perspective only (without consideration for the realities of the doctors’ work) and often take the form of a witch-hunt against the medical profession;
• this initiative has a chance of achieving lasting effects.
The MPU WUM team have been working consistently in this direction for many years, proposing an approach where patient and doctor are the focus of attention and both are significant partners in the patient-doctor relationship.
The last point on the agenda was a heated discussion. Discussants concluded that, given the present number of teaching hours allotted to units which teach psychology (usually 30 or less), it is extremely difficult to equip future doctors with sufficient knowledge and competences to develop mutually satisfactory relations with patients.
It is therefore hard not to agree that some doctors have insufficient knowledge and competence. This is particularly conspicuous when they are operating under stress or are taken by surprise by new and unforeseen events. However, before we jump to generalized conclusions, we must remember that doctors are sometimes confronted with challenges in their clinical practice which they should normally never have to deal with. We must also remember that in view of the frequently uncoordinated and chaotic changes in our health service, doctors sometimes work in quite extreme conditions. In addition to their clinical duties, which many of them feel are the easiest part of their job, the bureaucracy often confronts them with unacceptable difficulties and surprises. It is hard to accept the big quantifiers which communities “donned in judges’ togas” brandish left and right. Typically but quite illegitimately sure of themselves, they use such words as “everybody” and “always” to convey unequivocally that patients are being harmed. The psychological community which teaches at medical universities has no intention of condoning everything doctors do but we all agree that opinion makers often go too far with their exaggerated generalizations. Such rhetoric formulations, if used too often and unconditionally, are simply not true. It is true, however, that everything we do can be done better and that we can try even harder. But we psychologists must be given a chance to teach future doctors how to communicate with their patients during our courses at the medical academies and universities. At present we are doing our best in the limited time we have at our disposal. However, we feel responsible for the preparation of future doctors for a job where communication with patients and their families is a basic element. Bearing this in mind, Professors T. Pasierski and K. Owczarek formulated a proposal to create a new subject, “Doctor-Patient Relations”.
At the meeting a Work-Group for Teaching Psychology in Medicine was founded and it elected Professor Krzysztof Owczarek as its chairman. The group proposed that the new subject should be called “The Psychology of Relations with Patients”. It also recommended the following organizational framework for the new subject:
• year III “Foundations of Psychology in Medicine (at least 30 hours);
• year V “The Psychology of Relations with Patients”.
We hope that the Ministry of Health will enable us to implement this necessary initiative in the medical studies syllabus and realize our goal, i.e. better utilization of clinical and health psychologists in the teaching of methods of development of adequate doctor-patient relations.
W siedzibie Zakładu Psychologii Medycznej (ZPM) Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego odbyło się robocze spotkanie kierowników katedr i zakładów psychologii uczelni medycznych. Dotyczyło ono kształcenia w zakresie psychologii na uczelniach medycznych zarówno w kontekście działań bieżących, jak i przyszłych. Nie było to wydarzenie bez precedensu. Takie spotkania do niedawna prowadził prof. Józef Gierowski z Krakowa.
Tym razem ważnym powodem zorganizowania spotkania była ożywiona kampania medialna dotycząca braku umiejętności prowadzenia przez lekarzy dialogu z pacjentami i ich rodzinami, która toczyła się na przełomie roku. Inicjatywa ta spotkała się dużym zainteresowaniem ze strony prof. Janusza Kleinroka, dyrektora Departamentu Nauki i Szkolnictwa Wyższego Ministerstwa Zdrowia. W dużym stopniu była ona spowodowana nagromadzeniem się skarg pacjentów zgłaszanych m.in. do Rzecznika Praw Pacjenta i rad lekarskich. Spotkało się to z dużym oddźwiękiem medialnym.
W ostatnich miesiącach ubiegłego roku minister zdrowia Bartosz Arłukowicz powołał Komisję ds. Humanizacji Medycyny m.in. w trosce o poprawę jakości komunikacji w tym zakresie. W skład tego kolegialnego ciała z ramienia naszej uczelni weszli prof. dr hab. med. Tomasz Pasierski i dr hab. Krzysztof Owczarek, prof. WUM. Z ich inicjatywy powstała propozycja powołania przez Ministerstwo Zdrowia do życia nowego przedmiotu na studiach lekarskich „Relacje lekarz–pacjent”.
Spotkanie w ZPM WUM dotyczyło omówienia tej cennej inicjatywy oraz prezentacji zagadnień będących przedmiotem nauczania w tym zakresie przez ZPM WUM. Obradom przewodniczył kierownik Zakładu Psychologii Medycznej WUM prof. Krzysztof Owczarek. Na zebraniu szczegółowo przedstawiono wniosek Komisji ds. Humanizacji Medycyny Ministerstwa Zdrowia dotyczący wykorzystania wiedzy psychologicznej w celu poprawy kontaktu lekarzy z pacjentem i ich rodzinami. Drugim punktem obrad była informacja o aktywności ZPM w zakresie nauczania psychologii lekarskiej studentów wydziałów lekarskich, ze szczególnym uwzględnieniem aspektów relacji lekarz–pacjent i właściwej komunikacji. Te zagadnienia zaprezentowały adiunkt i asystent ZPM WUM dr n. med. Dorota Włodarczyk i mgr Magdalena Łazarewicz. Ich wystąpienie było poświęcone wykorzystaniu współczesnej wiedzy psychologicznej oraz nowatorskich metod nauczania w celu podnoszenia umiejętności przyszłych lekarzy w relacji z pacjentem w ramach programowych zajęć akademickich realizowanych obecnie w naszej jednostce.
1. Dotychczasowy i aktualnie realizowany program nauczania:
• obejmuje kluczowe zagadnienia z zakresu psychologii medycznej mające zastosowanie w praktyce medycznej,
• odzwierciedla współczesne trendy obecne w światowej i polskiej psychologii medycznej (wykorzystywany jest nowy podręcznik „Psychologia w praktyce medycznej” przygotowany przez pracowników ZPM i nagrodzony w 2009 r. przez Ministra Zdrowia oraz inna współczesna literatura),
• uwzględnia potrzeby lekarzy określone na podstawie ogólnopolskich badań lekarzy (2005–2008) przeprowadzonych przez prof. Krzysztofa Owczarka i innych członków ZPM WUM, dotyczących wiedzy psychologicznej uzyskanej w ramach studiów medycznych i realnego zapotrzebowania na nią w praktyce zawodowej,
• wypracowany w ciągu kilkunastu lat (stopniowe modyfikacje uwzględniające nowe trendy w psychologii medycznej i aktualne potrzeby społeczne),
• do tej pory program psychologii lekarskiej realizowany jest w ramach 30 godzin dydaktycznych (I semestr) w toku 6-letnich studiów medycznych,
• realizowany dla studentów „pierwotnie niezmotywowanych do uczenia się psychologii” (w przeciwieństwie do np. studentów psychologii) – wymaga odpowiedniego przetworzenia wiedzy psychologicznej i zastosowania odpowiednich metod nauczania (specyfika wiedzy psychologicznej na tle nauk medycznych),
• zajęcia są oceniane przez studentów (ewaluacja zajęć następuje po każdym zakończonym kursie).
2. Specyfika programu:
• rzetelne kształcenie na poziomie akademickim (sprawdzian wiedzy) połączone z treningiem umiejętności (sprawdzian umiejętności w postaci indywidualnie wykonywanego zadania przez każdego studenta),
• wykorzystanie zdobytej na zajęciach wiedzy psychologicznej do rozwiązywania konkretnych problemów z praktyki klinicznej (bezpośredni związek wiedzy z zastosowaniami praktycznymi),
• zagadnienia priorytetowe: pacjent i lekarz w sytuacji stresu, mechanizmy funkcjonowania człowieka w chorobie, relacja lekarz–pacjent, komunikacja lekarz–pacjent,
• wiedza i umiejętności psychologiczne jako pomoc dla lekarza w pracy z pacjentem chorym somatycznie: w centrum zainteresowania jest zarówno lekarz, jak i pacjent (umiejętności psychologiczne mają być pomocne dla lekarza i pacjenta).
3. Warszawski Uniwersytet Medyczny – nowe trendy w kształceniu w zakresie psychologii – aktywna rola Zakładu Psychologii Medycznej:
• rosnąca akceptacja dla konieczności kształcenia studentów medycyny w zakresie psychologii i praktycznych umiejętności psychologicznych,
• inicjatywa mająca na celu utworzenie nowego przedmiotu dotyczącego komunikacji lekarza z pacjentem obejmującego 20 godz. wykładów, 20 godz. seminariów, 20 godz. ćwiczeń (w sumie 60 godz.) – Komisja ds. Humanizacji Medycyny przy Ministerstwie Zdrowia (prof. Krzysztof Owczarek, kierownik ZPM, jest członkiem tej Komisji) – aktualnie trwają procedury,
• wprowadzane zmiany są traktowane przez środowisko psychologów jako wyraz poważnej troski o poszerzenie kompetencji lekarzy w zakresie relacji z pacjentem,
• mają charakter stopniowy (uwzględniają aktualne realia kształcenia i funkcjonowania ochrony zdrowia) i postępujący, co zwiększa szanse na osiągnięcie trwałych efektów w tym zakresie, w przeciwieństwie do krótkotrwałych kampanii społecznych (medialnych) bazujących często na zniekształconym obrazie rzeczywistości, np. lekarze (w domyśle wszyscy) nie potrafią rozmawiać z pacjentem (globalnie krzywdząca ocena środowiska lekarzy) oraz koncentrujących się tylko na sytuacji pacjenta (bez uwzględnienia realiów pracy lekarzy) i mających charakter „nagonki” na tę grupę zawodową.
Zespół ZPM WUM konsekwentnie od wielu lat działa w tym kierunku, proponując podejście, wg którego w centrum zainteresowania jest pacjent i lekarz jako ważni partnerzy wzajemnej relacji.
Ostatnim punktem programu była ożywiona dyskusja, w trakcie której stwierdzono, że w ramach dotychczasowej liczby godzin będących do dyspozycji jednostek nauczających psychologii (zazwyczaj 30 lub mniej godzin dydaktycznych) niezwykle trudno jest wpoić i wykształcić właściwe kompetencje przyszłych lekarzy w zakresie kreowania obopólnie satysfakcjonujących relacji z pacjentem.
W związku z tym nietrudno się zgodzić, że w niektórych przypadkach lekarze przejawiają niewystarczającą wiedzę oraz umiejętności w tym zakresie. Może się to uwidocznić zwłaszcza w sytuacjach stresowych oraz wtedy, gdy w grę wchodzi element zaskoczenia i pojawiają się nowe, nieprzewidziane elementy rzeczywistości. Przy formułowaniu ogólnych ocen trzeba mieć jednak na względzie, że lekarz w swojej praktyce klinicznej staje czasem przed wyzwaniami, przed którymi w normalnej sytuacji nigdy nie powinien stanąć. Należy mieć również na względzie, że wobec często nieskoordynowanych, chaotycznie wprowadzanych przemian w naszej służbie zdrowia pełnienie funkcji lekarza przypomina czasami zajęcie zupełnie ekstremalne. Prócz klinicznej pracy, która w tym wszystkim wydaje się najłatwiejsza, biurokratyczna rzeczywistość często piętrzy przed lekarzami trudności i niespodzianki nie do zaakceptowania. Trudno pogodzić się z faktem, że środowiska przywdziewające togę sędziów w tym zakresie szafują dużymi kwantyfikatorami. Z właściwą sobie, ale kompletnie błędną pewnością stwierdzają, że „wszyscy”, „zawsze”, a wymowa jest jednoznaczna – powszechnie pacjenci są krzywdzeni. Środowisko psychologów nauczających na studiach medycznych nie ma zamiaru odgrywać roli orędownika wszystkich poczynań lekarskich, ale jesteśmy zgodni, że w tym względzie wielokrotnie środowiska opiniotwórcze posunęły się za daleko, posługując się przesadnymi uogólnieniami. Takie formuły retoryczne stosowane bezwyjątkowo i częściej, niż na to zasługują, rozmijają się z prawdą o otaczającej nas rzeczywistości. Prawdą jest natomiast, że wszystko, co się robi, można robić lepiej, że można się jeszcze bardziej starać. Należy jednak dać możliwość psychologom nauczania – w ramach prowadzonych zajęć na uniwersytetach medycznych – umiejętności komunikowania się z pacjentem. Obecnie robimy to, na co pozwalają nam bezwzględne i nieprzekraczalne ramy czasowe. Czujemy się jednak odpowiedzialni za przygotowanie przyszłych lekarzy do pracy, której niezwykle ważnym elementem jest komunikowanie się z pacjentem oraz z jego rodziną. Mając to na względzie, prof. Tomasz Pasierski wraz z prof. Krzysztofem Owczarkiem sformułowali propozycję powołania do życia nowego przedmiotu „Relacje lekarz–pacjent”.
Na zebraniu powołany został Zespół Roboczy ds. Nauczania Psychologii w Medycynie, który wybrał prof. Krzysztofa Owczarka na przewodniczącego. Zespół zaproponował, aby przedmiot ten nazywał się „Psychologia relacji z pacjentem”. Rekomendowany przez ww. Zespół Roboczy przedmiot powinien mieć następujący przebieg nauczania:
• na III roku – przedmiot „Podstawy psychologii medycznej” (co najmniej 30 godz.),
• na V roku – „Psychologia relacji z pacjentem”.
Mamy nadzieję, że za pośrednictwem Ministerstwa Zdrowia uda się wdrożyć te niezbędne przedmioty do programu nauczania na studiach lekarskich i osiągnąć cel w postaci lepszego wykorzystania psychologów klinicznych i psychologów zdrowia w toku nauczania metod dotyczących kształtowania właściwych relacji lekarz–pacjent.
