Nadwrażliwość na pokarmy wytwarza się najczęściej już we wczesnym okresie życia w następstwie utraty przez organizm zdolności tolerowania spożywanych białek pokarmowych. W warunkach prawidłowych układ immunologiczny zapewnia ich tolerancję dzięki immunopresyjnemu działaniu komórek nabłonka jelitowego. Układ ten wytwarza bardzo liczne przeciwciała przeciwko alergenom pokarmów zarówno u dzieci, jak i dorosłych, ale ich aktywność nie wzbudza w organizmie szkodliwych dla niego reakcji. Zazwyczaj białka pokarmów aktywują supresorowe komórki TCD 8+, a wytworzone, swoiste dla nich przeciwciała, głównie klasy IgG, neutralizują ich antygeny. Znajdowano je w mleku kobiet eksponowanych na działanie antygenów pokarmowych. Wiadomo także, że mleko matek zarówno obciążonych, jak nieobciążonych atopią zawiera IgA reagujące z antygenami b-laktoalbuminy, owalbuminy i kota. Nadwrażliwość pokarmowa (dawniej: niepożądane reakcje po spożyciu pokarmu) oznacza występowanie obiektywnie potwierdzonych, powtarzalnych objawów podmiotowych lub przedmiotowych, wywołanych przez spożycie określonego pokarmu lub składnika pokarmowego w dawce tolerowanej przez osoby zdrowe.
Nadwrażliwość pokarmowa obejmuje:
1) alergię pokarmową, w której patogenezie biorą udział mechanizmy immunologiczne; alergie pokarmowe dzieli się na:
a) IgE-zależne,
b) IgE-niezależne,
2) niealergiczną nadwrażliwość pokarmową (dawniej nietolerancja pokarmowa), oznaczającą reakcje powstające bez udziału mechanizmów immunologicznych.
Według danych pochodzących z badań epidemiologicznych nadwrażliwość na pokarmy typu alergicznego znacznie się zwiększa w ostatnich latach. Dotyczy to zarówno populacji dziecięcej, jak i dorosłych. Ocenia się, że nadwrażliwość na pokarm typu alergicznego występuje u 2,4–5% dorosłych i u 5–8% dzieci, a nietolerancja dodatków do pokarmów u 0,01–0,23% populacji. Najważniejszymi i najsilniejszymi alergenami pokarmowymi są białka o średniej masie cząsteczkowej 15–40 kDa i glikoproteiny rozpuszczalne w wodzie o masie cząsteczkowej 10–70 kDa. Większość alergenów pokarmowych może wywoływać różne reakcje uczuleniowe nawet wówczas, gdy poddano je gotowaniu lub częściowemu trawieniu proteolitycznemu.
Najczęściej uczulającymi pokarmami w Polsce są:
1) u dzieci białka mleka krowiego, jaja kurzego,
2) u dorosłych ryby, owoce morza i alergeny pochodzenia roślinnego (orzechy, seler, pomidor, przyprawy).
Nadwrażliwość typu alergicznego może przebiegać wg różnych mechanizmów immunologicznych:
1) alergia IgE-zależna (typ I wg Gella i Coombsa) – występuje u osób ze szczególną predyspozycją genetyczną (atopia), wytwarzających przeciwciała klasy IgE skierowane przeciwko naturalnym cząsteczkom zawartym w produktach żywnościowych, dobrze tolerowanym przez większość populacji; alergeny za pośrednictwem swoistych IgE powodują uwolnienie z mastocytów i bazofilów mediatorów (histamina, serotonina itp.) i cytokin (TNF-α, IL-4, IL-5, IL-6, IL-8), wywołujących zmiany w czynności przewodu pokarmowego: zwiększenie wydzielania śluzu i przepuszczalności nabłonka, nasilenie perystaltyki jelit prowadzące do biegunki; powtarzająca się ekspozycja na alergen może z czasem prowadzić u osoby uczulonej do rozwoju przewlekłego stanu zapalnego; reakcje alergiczne IgE-zależne występujące po spożyciu uczulającego pokarmu mogą wystąpić w każdym narządzie;
2) alergia IgE-niezależna (typ II, III lub IV wg Gella i Coombsa).
Nadwrażliwość niealergiczna obejmuje reakcje farmakologiczne (np. na tyraminę i kofeinę) i spowodowane wrodzonymi defektami metabolicznymi (np. niedobór laktazy).
Należy podkreślić, że spożyty pokarm może jednocześnie wyzwalać reakcje zachodzące w różnych mechanizmach patogenetycznych. Miejscowe lub uogólnione objawy kliniczne mogą wtedy występować w różnym czasie od spożycia pokarmu.
Symptomatologia alergii na pokarm dotyczy różnych narządów i tkanek. Alergia pokarmowa jest jedną z głównych przyczyn reakcji wstrząsowych, w tym wstrząsu anafilaktycznego. Najczęściej powodują je orzeszki ziemne, ryby, seler, skorupiaki, białko jaja kurzego, ziarno sezamowe i przyprawy. Grupą szczególnie dużego ryzyka wystąpienia ciężkich reakcji wstrząsowych na pokarmy są chorzy na astmę. Objawy pojawiają się niemal natychmiast po wniknięciu alergenu do organizmu i mają z reguły gwałtowny przebieg. Pierwszymi objawami mogą być: tachykardia, hipotonia, nudności, wymioty, kolkowy ból brzucha, nagła biegunka i parcie na mocz. Nie zawsze rozwija się pełny zespół objawów wstrząsu anafilaktycznego.
Odrębną grupę stanowią reakcje anafilaktyczne na pokarm wyzwolone wysiłkiem fizycznym, występujące tylko wtedy, gdy pacjent wykonuje ćwiczenia fizyczne w 2–4 godz. po spożyciu uczulającego pokarmu. Jeżeli chory nie wykonuje wysiłku, może bezpiecznie spożywać pokarm. Zjawisko to prawdopodobnie odpowiada nawet za połowę przypadków anafilaksji wywołanej wysiłkiem i jest najczęstsze u kobiet w wieku 15–35 lat. Rozpoznanie ustala się na podstawie wywiadu i po wykazaniu IgE swoistych dla uczulającego pokarmu.
Objawy alergii pokarmowej mogą dotyczyć także układu oddechowego (astma, alergiczny nieżyt nosa), skóry (pokrzywka i obrzęk naczynioruchowy, atopowe zapalenie skóry), ośrodkowego układu nerwowego, układu moczowego, narządu ruchu oraz wzroku (alergiczny nieżyt spojówek).
Piśmiennictwo
U autora.
