Wspomnienie o doc. dr hab. med. Wandzie Szymańskiej-Jagiełło oraz o doc. dr hab. med. Grażynie Gutowskiej-Grzegorczyk

Wspomnienie

o doc. dr hab. med. Wandzie Szymańskiej-Jagiełło
oraz o doc. dr hab. med. Grażynie Gutowskiej-Grzegorczyk Wanda Szymańska-Jagiełło

Jest początek roku 1962 – powstaje Instytut na ul. Spartańskiej, nie jest jeszcze całkowicie wykończony, pełno wokół błota, chodzi się po chwiejących się deskach. Ogrzewanie nie działa, jest zimno i wilgotno. W tym nowym Instytucie powstaje Zespół Reumatologii Pediatrycznej (Klinika z 82 łóżkami i poliklinika). Ze starego Instytutu Reumatologii, mającego siedzibę w Szpitalu Dzieciątka Jezus na ul. Nowogrodzkiej, przechodzą dotychczas tam pracujący pionierzy pediatrii – dr hab. med. Zygmunt Łazowski i dr med. Irena Kozicka-Polak, którzy organizują naszą nową placówkę. W marcu tego roku rozpoczyna pracę młoda lekarka (dyplom Wydziału Pediatrycznego ówczesnej AM w Warszawie), już mężatka i matka rocznego syna Piotrusia (późniejszego szanownego Pana Doktora). Rozpoczyna swoją działalność na polu reumatologii pediatrycznej i stawia pierwsze kroki jako pracownik naukowy i dydaktyczny pod kierunkiem naszego niezapomnianego szefa Profesora Edwarda Wilkoszewskiego. Niezwykle życzliwy, zachęcał i pomagał swoim – wówczas młodym i niedoświadczonym – asystentom zdobywać coraz szerszą wiedzę pediatryczną i nabywać doświadczenie w dziedzinie reumatologii. Wandzia stała się doświadczonym reumatologiem –– zarówno jako doskonały klinicysta, jak i pracownik naukowy oraz dydaktyczny. Swoją pracę na stopień doktora nauk medycznych, a następnie doktora habilitowanego nauk medycznych poświęciła zagadnieniu idiopatycznego przewlekłego zapalenia stawów (wg obecnie przyjętej nomenklatury, a wg dawnej „gościec” przewlekły postępujący bądź choroba Stilla). Jej prace w Polsce (obok doniesień zagranicznych innych autorów poświęcających się temu zagadnieniu) miały charakter pionierski. Udowodniła, że choroba ta przebiega w różnych postaciach klinicznych, nie jest jednorodna, a być może stanowi wiele jednostek różniących się od siebie przede wszystkim typem początku. Obserwacje chorych trwały wiele lat, aż do wieku dorosłego, co pozwoliło autorce na ocenę dalszego rokowania dotyczącego późnych następstw choroby, zależnych od jej postaci. Wandzia wykazywała samodzielność i inicjatywę w prowadzeniu prac naukowych. Nawiązała liczne kontakty – Jej współpraca z Kliniką Ortopedii IR (doc. dr hab. med. Sylwester Jakubowski i dr n. med. Janina Ruszczyńska) zaowocowała nowoczesnymi publikacjami poświęconymi metodom i wynikom leczenia operacyjnego chorych w wieku rozwojowym. Zwrócono szczególną uwagę na stawy biodrowe – jako jedną ze złośliwych lokalizacji choroby. Uzyskane wyniki badań wyprzedzały niekiedy podobne badania przeprowadzone w innych krajach europejskich, o czym przekonano się w czasie Sympozjum EULAR-u Pediatrycznego w Oslo w 1976 r. Współpraca z Zakładem Stomatologii IR (dr n. med. Krystyna Drecka) i Kliniką Stomatologii Zachowawczej (ówczesnej AM w Warszawie) dotyczyła innej złośliwej lokalizacji chorób, tj. stawów skroniowo-żuchwowych, doprowadzającej do ciężkiego kalectwa. Opracowano metody wczesnego rozpoznawania tych zmian, profilaktyki i leczenia. Wyniki tych prac opublikowano i opracowano w postaci instrukcji. Zostały one wyróżnione licznymi nagrodami. Badania prowadzone wspólnie z Zakładem Okulistyki IR (dr n. med. Zofia Jaczynowska) miały na celu wczesne wykrycie zmian zapalnych w narządzie wzroku przebiegających skrycie (tzw. zimne zapalenie błony naczyniowej), prowadzące do poważnych, nieodwracalnych zmian, łącznie ze ślepotą. Zajęcie narządu wzroku, o łagodnym jednostawowym początku choroby, dotyczyło przeważnie małych dzieci. We współpracy z Kliniką Dermatologiczną ówczesnej AM w Warszawie (prof. Stefania Jabłońska) prowadziła badania nad różnymi postaciami i odmianami twardziny u dzieci. Jej doświadczenie sprawiało, że była najlepszym specjalistą w tej dziedzinie. Badania te są kontynuowane przez Jej następców we współpracy z ośrodkami zagranicznymi. Całokształt prowadzonych przez Nią prac naukowych miał charakter nowatorski, odkrywczy i był przedmiotem licznych publikacji – zarówno w kraju, jak i zagranicą – oraz doniesień na sympozjach i zjazdach międzynarodowych.
Po uzyskaniu stopnia doktora habilitowanego i stanowiska docenta w Klinice Reumatologii Wieku Rozwojowego IR była wieloletnim zastępcą kierownika tejże Kliniki. Wandzia była zamiłowanym dydaktykiem. Jej wykłady prowadzone dla lekarzy pediatrów i lekarzy specjalizujących się w reumatologii cieszyły się wielkim uznaniem słuchaczy, toteż była kierownikiem specjalizacji wielu z nich.
Przez wiele lat do końca swojej pracy pełniła funkcję przewodniczącej Sekcji Pediatrycznej PTR – organizując spotkania z lekarzami zatrudnionymi w poradniach reumatologicznych dla dzieci. Była również wieloletnim konsultantem w Sanatorium Reumatologicznym dla Dzieci w Cieplicach i autorytetem dla zatrudnionych tam lekarzy. Specjalną troską otaczała młodzież niepełnosprawną. Utrzymywała serdeczne kontakty ze swoimi pacjentami, którzy osiągnęli już wiek dorosły. Współorganizowała nauczanie na poziomie szkoły średniej wraz z Centrum Kształcenia Ustawicznego w Warszawie, dzięki czemu wielu naszych pacjentów zdało egzamin maturalny, co umożliwiło im studia na wyższych uczelniach i wybór odpowiedniego zawodu. Była głównym organizatorem ze strony naszej Kliniki rehabilitacji sanatoryjnej w okresie letnim oraz współzałożycielem ośrodka rehabilitacyjnego dla uczniów szkół średnich. W związku ze swoją pracą z młodzieżą wykazywała zainteresowanie kwestiami psychologicznymi i wychowawczymi. We współpracy z Instytutem Pedagogiki Specjalnej (z dr. hab. Romanem Janeczką) prowadziła badania dotyczące tych problemów i była współautorem pionierskich publikacji z tej dziedziny.
Pracowała do końca swych dni. Zmogła Ją ciężka choroba. Wandzia pozostanie niewątpliwie wybitnym przedstawicielem reumatologii pediatrycznej, a Jej prace będą służyć młodym Kolegom w poznawaniu i pogłębianiu wiedzy z tej dziedziny.

Grażyna Gutowska-Grzegorczyk

Profesor Edward Wilkoszewski, pierwszy kierownik Kliniki Pediatrycznej, nasz nauczyciel, w czasie sesji egzaminacyjnej na I stopień z pediatrii był zachwycony młodziutką lekarką Grażyną (już wówczas mężatką i matką małego Piotra) – Jej niezwykłą urodą i zdanym celująco egzaminem. Wykazała Ona wszechstronne opanowanie przedmiotu i logiczny sposób jego przedstawienia, co świadczyło o wysokiej inteligencji kandydatki, toteż Profesor zaproponował Grażynce etat w nowo organizowanej przez Niego Klinice. I tak, 1 maja 1962 r. rozpoczęła Ona swoją pracę kolejno jako asystent, starszy asystent, adiunkt i docent.
Grażyna, oprócz rozległej wiedzy lekarskiej, miała wszechstronne zainteresowania humanistyczne – literatura piękna, historia, muzyka. W swoim czasie uczęszczała w Anglii do szkoły podstawowej i średniej – toteż miała wspaniale opanowany język angielski. Zawsze chętnie służyła pomocą Koleżankom w tłumaczeniu literatury medycznej oraz układaniu w języku angielskim prezentacji przygotowywanych na międzynarodowe zjazdy i sympozja. Zakres zainteresowań medycznych Grażynki był bardzo szeroki – przede wszystkim kardiologia, nefrologia i immunologia. Jej praca na stopień doktora nauk medycznych miała charakter eksperymentalny – dotyczyła wpływu kwasu salicylowego na czynność nerek u królików. Została nagrodzona przez Radę Naukową Ministra Zdrowia. Wraz z naszym szefem Profesorem Edwardem Wilkoszewskim współtworzyła zespół kardiologiczny, który w owym czasie opracowywał problem reumatycznej choroby serca. Pionierskie prace dotyczyły wyników leczenia operacyjnego wad nabytych w przebiegu gorączki reumatycznej, we współpracy z różnymi ośrodkami chirurgii kardiologicznej w Warszawie, jak również w Szwecji. Przedmiotem Jej pracy habilitacyjnej były zmiany w sercu w przebiegu (wg obecnie przyjętej nomenklatury) młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów. Wykazała, że zmiany te zależą nie tylko od ciężkości przebiegu choroby, ale również, że przebiegały skrycie w postaciach łagodnych, prowadząc niekiedy do niewydolności mięśnia sercowego. Grażynka przebywała przez rok w Stanach Zjednoczonych w ośrodku naukowym Arthritis and Immunology Unit – University – Rochester, gdzie przyznano jej grant na badania dotyczące zaburzeń immunologicznych w młodzieńczym reumatoidalnym zapaleniu stawów (wg ówczesnej amerykańskiej nomenklatury). Wyniki tych prac przedstawiono w kilku publikacjach w czasopismach anglojęzycznych. W dalszym toku swojej pracy naukowej prowadziła badania kardiologiczne u chorych z zapalnymi chorobami tkanki łącznej (toczeń rumieniowaty układowy, zapalenie skórno-mięśniowe, twardzina) w ścisłej współpracy z Instytutem Kardiologii w Warszawie. Ich wyniki były przedmiotem doniesień przedstawianych na sympozjach i zjazdach w kraju i zagranicą. Do pionierskich prac można zaliczyć obserwacje dotyczące tocznia noworodkowego, oparte na licznych przypadkach.
Grażynka miała niezwykły dar przedstawiania problemów reumatologii wieku rozwojowego, używając pięknej polszczyzny i nienagannego języka angielskiego, toteż Jej wykłady zarówno dla lekarzy, jak i studentów cieszyły się ogromnym uznaniem. Była kierownikiem specjalizacji z reumatologii wielu lekarzy pediatrów, którym poświęciła wiele uwagi i chętnie pomagała. Kilka lat pełniła funkcję specjalisty krajowego do spraw reumatologii wieku rozwojowego. Przez wiele kadencji była członkiem zarządu PTR. W czasie bardzo trudnym, bo w okresie stanu wojennego, była dyrektorem do spraw lecznictwa w IR. Tę niełatwą funkcję pełniła z wielkim oddaniem i cieszyła się szacunkiem oraz uznaniem personelu pielęgniarskiego (o który bardzo dbała), jak również Kolegów lekarzy.
Pomimo ciężkich chorób, które ją dotknęły, była niestrudzona w swej pracy. Była wybitnym przedstawicielem reumatologii wieku rozwojowego. Zmarła niedługo po przejściu na emeryturę.

* * *

PS Wspominając doc. dr hab. med. Wandę Szymańską-Jagiełło i doc. dr hab. med. Grażynę Gutowską--Grzegorczyk, z którymi rozpoczęłam pracę w Instytucie, nie mogę o Nich inaczej pisać niż Wandzia i Grażynka. Nie jest to spowodowane brakiem szacunku, ale bardzo serdeczną pamięcią o Nich i wdzięcznością za wieloletnią koleżeńską współpracę.

Katarzyna Rostropowicz-Denisiewicz