facebook
eISSN: 2084-9893
ISSN: 0033-2526
Dermatology Review/Przegląd Dermatologiczny
Bieżący numer Archiwum Artykuły zaakceptowane O czasopiśmie Zeszyty specjalne Rada naukowa Bazy indeksacyjne Prenumerata Kontakt Zasady publikacji prac Standardy etyczne i procedury
Panel Redakcyjny
Zgłaszanie i recenzowanie prac online
SCImago Journal & Country Rank
5/2009
vol. 96
 
Poleć ten artykuł:
Udostępnij:
Artykuł przeglądowy

SPA-terapia w leczeniu łuszczycy

Anita Rokowska-Waluch
,
Anna Pielesiak
,
Mariola Pawlaczyk

Przegl Dermatol 2009, 96, 367–370
Data publikacji online: 2009/10/29
Plik artykułu:
- 09_SPA-terapia.pdf  [0.07 MB]
Pobierz cytowanie
 
 
Wprowadzenie
SPA-terapia jest szeroko stosowaną na świecie holistyczną metodą leczenia. Wykorzystuje właściwości lecznicze zasobów naturalnych: wody, powietrza, światła słonecznego, temperatury, wilgotności i ciśnienia. Obok zabiegów terapeutycznych dobranych do stanu klinicznego chorych oferuje wyciszenie i odreagowanie stresów, co korzystnie wpływa na wyniki leczenia. Stanowi bezpieczną i skuteczną alternatywę dla farmakologicznych metod terapii [1–5].
Zabiegi SPA-terapii obejmują leczenie światłem słonecznym (helioterapia), zastosowanie wody morskiej (talasoterapia) i wód leczniczych o określonych właściwościach fizycznych, termicznych i biologicznych (balneoterapia), leczenie przy użyciu błota (peloterapia) przy jednoczesnym wykorzystaniu właściwości atmosfery, temperatury, wilgotności, ciśnienia i promieniowania słonecznego (klimatoterapia) [3]. Stosowanie zasobów naturalnych w leczeniu chorób sięga czasów starożytnych. Obecnie stają się one coraz bardziej popularne zarówno w Europie, jak i na świecie [1]. Wymienione metody SPA-terapii mogą być wykorzystywane w leczeniu chorób skóry osobno lub w różnych kombinacjach, także z konwencjonalnymi preparatami miejscowymi, jednak zwykle bez leczenia systemowego [3].

SPA-terapia w leczeniu chorób skóry
W lecznictwie dermatologicznym SPA-terapię wykorzystuje się w leczeniu łuszczycy, atopowego zapalenia skóry i bielactwa [1, 3, 5]. Wśród innych chorób, w terapii których stosuje się zasoby naturalne, wymienia się: trądzik pospolity, wyprysk potnicowy, liszaj płaski, rybią łuskę zwykłą, świąd, trądzik różowaty, wczesne stadia ziarniniaka grzybiastego, łupież czerwony mieszkowy, pokrzywkę barwnikową, obumieranie tłuszczowate, twardzinę skórną ograniczoną, łysienie plackowate, liszaj twardzinowy i zanikowy oraz ziarniniak obrączkowaty [2, 3].
Do bezwzględnych przeciwwskazań do SPA-terapii zalicza się: brak współpracy pacjenta, ostre choroby infekcyjne, nadciśnienie tętnicze, niedokrwienie mięśnia sercowego, gruźlicę i nowotwory, natomiast do przeciwwskazań względnych należą przede wszystkim: ciąża, zaburzenia czynności tarczycy, zaburzenia rytmu serca, zakrzepowe zapalenie żył, żylakowatość, przewlekłe zapalenie wątroby, kłębuszkowe zapalenie nerek, choroba Addisona, fotodermatozy, toczeń rumieniowaty, rak podstawnokomórkowy skóry, pęcherzyca, pemfigoid oraz zakażenia wirusem Herpes [1, 3].
Rzadko obserwuje się działania niepożądane SPA-terapii zarówno ostre, wczesne, przewlekłe, jak i późne. Najczęściej stwierdza się wystąpienie oparzeń i reakcje fotonadwrażliwości [1, 3, 5]. Wyjątkowo rzadko pojawiają się zaburzenia narządowe, np. zaburzenia czynności tarczycy [6].


SPA-terapia łuszczycy
SPA-terapia jest najstarszym sposobem leczenia łuszczycy [1–3, 7]. Zastosowanie naturalnych metod terapii dotyczy wszystkich typów łuszczycy, z wyjątkiem uogólnionej łuszczycy krostkowej [3]. Efekt terapeutyczny stanowi wypadkową działania wody morskiej, klimatu, wód termalnych, piasku, błota i światła słonecznego [1]. Mechanizmy ich działania nie zostały ostatecznie wyjaśnione [2]. Na szczególną uwagę zasługuje zastosowanie balneoterapii. W większości przypadków łuszczycy leczonej kąpielami obserwuje się cofnięcie zmian tkankowych w badaniu histopatologicznym wycinków skóry (zanik parakeratozy, pojawienie się warstwy ziarnistej i ustępowanie cech zapalenia, zmniejszenie nacieków komórkowych) [7]. Najczęściej stosuje się kąpiele chlorkowo-sodowe, siarczkowo-siarkowodorowe i radoczynne.
Wody lecznicze
Mianem wody leczniczej określa się wodę podziemną, bez zanieczyszczeń bakteriologicznych, o niewielkich wahaniach składu chemicznego i właściwości fizycznych oraz o właściwościach leczniczych potwierdzonych badaniami klinicznymi. Wody lecznicze w porównaniu ze zwykłą wodą gospodarczą zawierają więcej składników mineralnych lub składniki swoiste, którym zawdzięczają szczególne właściwości farmakodynamiczne, a temperatura w miejscu ich wypływu czy pobierania jest wyższa [8]. Zależnie od składu chemicznego, temperatury, właściwości fizycznych i mechanizmu działania wody lecznicze można sklasyfikować jako chlorkowo-sodowe, siarczkowo-siarkowodorowe, radoczynne itp. oraz hipotoniczne, izotoniczne, hipertoniczne lub też na chłodne (< 20°C), hipotermalne (20–30°C), termalne (30–40°C) i hipertermalne (> 40°C) [1, 2, 4]. Z uwagi na koncentrację zawartych minerałów wody te można podzielić na oligomineralne (< 0,2 g/l), o średniej zawartości minerałów (0,2–1,0 g/l) i bogate w składniki mineralne (> 1 g/l). Mechanizmy działania wód leczniczych obejmują efekty chemiczne, termiczne, mechaniczne i immunomodulacyjne [2, 3].
Efekty chemiczne
Siarka poprzez interakcje z cysteiną i produktami jej katabolizmu wykazuje działanie przeciwzapalne, keratolityczne, keratoplastyczne i przeciwświądowe, a w wyniku oddziaływania z wolnymi rodnikami w głębszych warstwach naskórka również przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze [1, 2, 9, 10]. Magnez utrzymuje właściwą równowagę między aktywnością cyklazy adenylanowej i cyklazy guanylowej, zwalnia aktywność enzymu 5-lipooksygenazy, hamuje syntezę niektórych poliamin związanych z rozwojem zmian łuszczycowych oraz wykazuje działanie antykancerogenne i wazodylatacyjne [1, 2, 9–11].

W surowicy chorych na łuszczycę zaobserwowano tendencję do zmniejszania się stężenia magnezu, co może powodować nadpobudliwość neurologiczną i skłonność do stresów [9]. Jony wapnia, bromków i potasu mają podobne działanie, jak jony magnezu, a jony kadmu są zaangażowane w regulację genową i drogi przesyłania sygnałów komórkowych [9]. Selen w małych dawkach wspomaga syntezę DNA i wzrost komórek, stanowi ochronę przed promieniowaniem UVA i UVB i ma działanie przeciwzapalne [1, 2].
Efekty termiczne
Stymulacja cieplna powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych, poprawę przepływu krwi w tkankach i obniżenie ciśnienia tętniczego. Ciepło wzmaga wytwarzanie noradrenaliny, kortyzolu, hormonu wzrostu oraz proopiomelanokortyny, która jest prekursorem różnych endorfin. Hipertermia wywołuje efekt immunosupresyjny i przeciwzapalny, modyfikując funkcje granulocytów, eozynofili i limfocytów T [2].
Efekty mechaniczne
Ciśnienie hydrostatyczne, głównie podczas hydromasaży i pryszniców wysokociśnieniowych, korzystnie wpływa na napięcie mięśniowe, ruchomość stawów i nasilenie bólu.
Efekty immunologiczne
Wody lecznicze wypłukują z naskórka czynniki prozapalne i chemotaktyczne (cytokiny i elastazę), potęgują miejscowy i ogólny efekt immunosupresyjny promieniowania ultrafioletowego oraz wykazują działanie immunomodulujące poprzez modyfikację funkcji limfocytów T, komórek Langerhansa i hamowanie wydzielania niektórych cytokin (IL-2, IFN-g) [1, 3, 6, 10–13].
Talasoterapia wywiera również korzystny efekt na profil lipidowy, co stwierdzono podczas badań pacjentów z hiperlipidemią w ośrodku nad Morzem Czarnym (poprawa u 28,4%) [1]. Zaobserwowano również zdecydowaną poprawę stanu psychicznego. Tabolli i wsp. [14] badali jakość życia pacjentów z łuszczycą korzystających z różnych form SPA-terapii przy użyciu formularzy SF-36, Skindex-29, SAPASI i GHQ-12. Najbardziej skuteczne okazało się jednoczesne stosowanie kąpieli i fototerapii [14].
Balneofototerapia
Wyniki badań klinicznych z różnych ośrodków, w szczególności nad Morzem Martwym, wskazują na przydatność tej metody terapeutycznej w zwiększeniu odsetka uzyskiwanych remisji (49–65% remisji w 4–6 miesięcy). Czas remisji jest porównywalny z tymi osiąganymi w innych terapiach [9].
W przeprowadzonym w 2001 roku na południu Francji (Salies de Bearn) badaniu klinicznym z randomizacją wykazano istotne znaczenie naświetlań UVB 311 nm w redukcji PASI (64%). Trzytygodniowa balneoterapia pozwoliła na redukcję PASI o 29%, a obie metody jednocześnie – o 55% [12].
Even-Paz i wsp. [15] w przeprowadzonym nad Morzem Martwym badaniu również potwierdzili główną rolę helioterapii w leczeniu łuszczycy oraz zjawisko zwiększania wrażliwości na promieniowanie słoneczne przez kąpiele w słonej wodzie (średnia redukcja PASI po czterotygodniowych kąpielach w Morzu Martwym – 28,4%, w wyniku helioterapii – 72,8%, w wyniku zastosowania obu metod – 83,4%) [15]. Wyniki badania Halevy’ego i wsp. wykazały natomiast lepsze efekty przy zastosowaniu wody morskiej z Morza Martwego od zwykłych kąpieli solankowych [3]. W 2007 roku Schiener i wsp. odnotowali większą skuteczność kąpieli PUVA i balneofototerapii (naświetlania UVB i kąpiele solankowe) niż wyłącznie fototerapii UVB lub fototerapii UVB i kąpieli w wodzie kranowej, uzyskując redukcję PASI odpowiednio o: 78,4, 74,9, 43,3, 60,7% [4].
W 2001 roku Gambichler i wsp. nie wykazali żadnej istotnej różnicy między efektywnością leczenia łuszczycy kąpielami w 24-procentowym roztworze chlorku sodu i kąpielami w zwykłej wodzie kranowej połączonych z naświetlaniami UVB [16]. W 2005 roku przeprowadzono kontrolowane badanie z randomizacją wpływu kąpieli (15-minutowe kąpiele tuż przed naświetlaniami) w wodzie z zawartością 15% soli (magnezu, wapnia, sodu, potasu) z Morza Martwego na skuteczność naświetlań UVB 311 nm w leczeniu łuszczycy. Nie stwierdzono w nim żadnych różnic po kąpielach i bez ich stosowania w czasie niezbędnym do uzyskania remisji czy czasie remisji, zmniejszenia wskaźnika PASI i wartości MED [cyt. wg 17].
W badaniach przeprowadzonych w ośrodku islandzkim (Błękitna Laguna) wykazano większą efektywność balneofototerapii polegającej na kąpielach w wodach termalnych i naświetlaniu UVB w stosunku do fototerapii (naświetlania UVB) i leczenia wyłącznie kąpielami, co przejawiało się zmniejszeniem wskaźnika PASI z 20,3 do 2,8 [18].


Ośrodki SPA-terapii
Najbardziej znanym miejscem na świecie o unikalnych zasobach naturalnych jest Morze Martwe, położone 418 m p.p.m., charakteryzujące się dużym stężeniem soli (chlorek magnezu, wapnia, sodu, potasu, siarczek wapnia, bromki; całkowite stężenie minerałów 33% w porównaniu z oceanem 3%) i unikalnym spektrum promieniowania ultrafioletowego, docierającego do powierzchni Ziemi poprzez powietrze atmosferyczne o dużej wilgotności [1–3, 5, 6, 10, 11].
Pacjenci leczeni nad Morzem Czarnym także korzystają z kombinacji trzech czynników klimatycznych: światła słonecznego, wody morskiej i powietrza wolnego od alergenów [1].
Pozostałe ośrodki znane na świecie z prowadzonej klimatoterapii to: Kangal (Turcja) [1–3, 5], Błękitna Laguna (Islandia) [1, 2, 18], ośrodki w Południowej Europie – we Francji, Hiszpanii, Włoszech [1], Europie Środkowej i Wschodniej – Busko-Zdrój, Lądek-Zdrój (Polska), Jagoda, Kjustendil, Marikostinowo (Bułgaria), Prolom Banja (Serbia) [1]. Opisuje się również pozytywne efekty leczenia chorób skóry w ośrodkach w Chorwacji, Azerbejdżanie, USA i Argentynie [1, 19].

Podsumowanie
Balneofototerapia stanowi bezpieczną i skuteczną alternatywę dla konwencjonalnych metod terapeutycznych. Przeprowadzono jedynie nieliczne badania kliniczne z randomizacją porównujące skuteczność balneoterapii, fototerapii i balneofototerapii, jednak dotychczasowe doświadczenia wskazują, że nawilżanie skóry bezpośrednio przed naświetlaniami promieniowaniem UVB i UVA zwiększa ich skuteczność. Wrażliwość na UVB jest zwiększana przez kąpiele w słonej wodzie.


Piśmiennictwo
1. Kazandjieva J., Grozdev I., Darlenski R., Tsankov N.: Climatotherapy of psoriasis. Clin Dermatol 2008, 26, 477-485.
2. Matz H., Orion E., Wolf R.: Balneotherapy in dermatology. Dermatol Ther 2003, 16, 132-140.
3. Halevy S., Sukenik S.: Different modalities of spa therapy for skin diseases at the Dead Sea area. Arch Dermatol 1998, 134, 1416-1420.
4. Schiener R., Brockow T., Franke A., Salzer B., Peter R.U., Resch K.L.: Bath PUVA and saltwater baths followed by UV-B phototherapy as treatments for psoriasis: a randomized controlled trial. Arch Dermatol 2007, 143, 586-596.

5. Matz H., Orion E., Wolf R.: Climatotherapy: there is life in the Dead Sea. Isr Med Assoc J 2003, 5, 124-125.
6. Mueller B., Stadelmann R., Christ E., Diem P.: The ‘Dead-Sea thyrotoxicosis’: a side-effect of the Dead-Sea climatotherapy? Eur J Dermatol 2003, 13, 416-417.
7. Grzybowski G., Samborski W., Żaba R.: Metody balneologiczne leczenia łuszczycy pospolitej. Baln Pol 2003, 45, 9-13.
8. Omulecki A.: Znaczenie balneoterapii w dermatologii. Przegl Dermatol 1998, 85, 435-438.
9. Grzybowski G.: Zastosowanie balneoterapii i balneofototerapii w leczeniu łuszczycy pospolitej. Post Dermatol Alergol 2003, 20, 307-310.
10. Halevy S., Giryes H., Friger M., Grossman N., Karpas Z., Sarov B. i inni: The role of trace elements in psoriatic patients undergoing balneotherapy with Dead Sea bath salt. Isr Med Assoc J 2001, 3, 828-832.
11. David M., Efron D., Hodak E., Even-Paz Z.: Treatment of psoriasis at the Dead Sea: why, how and when? Isr Med Assoc J 2000, 2, 232-234.
12. Léauté-Labre`ze C., Saillour F., Che^ne G., Cazenave C., Luxey-Bellocq M.L., Sanciaume C. i inni: Saline spa water or combined water and UV-B for psoriasis vs conventional UV-B: lessons from the Salies de Béarn randomized study. Arch Dermatol 2001, 137, 1035-1039.
13. Schlemp C.M., Blumke C., Schopf E., Simon J.C.: Skin sensitivity to UVB-radiation is differentially increased by exposure to water and different salt solutions. Arch Dermatol 1997, 133, 1610.
14. Tabolli S., Calza A., Di Pietro C., Sampogna F., Abeni D.: Quality of life of psoriasis patients before and after balneo- or balneophototherapy. Yonsei Med J 2009, 50, 215-221.
15. Even-Paz Z., Gumon R., Kipnis V., Ables D.J., Efron D.: Dead Sea sun versus Dead Sea water in the treatment of psoriasis. J Dermatol Treat 1996, 7, 83-86.
16. Gambichler T., Rapp S., Senger E., Altmeyer P., Hoffmann K.: Balneophototherapy of psoriasis: highly concentrated salt water versus tap water – a randomized, one-blind, right/left comparative study. Photodermatol Photoimmunol Photomed 2001, 17, 22-25.
17. Wolska H.: Metody fototerapii. (w:) Fototerapia w dermatologii. Wydawnictwo Czelej, Lublin, 2006, 17-70.
18. Kowalska M.: Niezwykłe zjawisko geotermiczne w Islandii – Błękitna Laguna – Ośrodek leczenia łuszczycy. Przegl Dermatol 2006, 93, 73-75.
19. Ubogui J., Stengel F.M., Kien M.C., Sevinsky L., Rodríguez Lupo L.: Thermalism in Argentina. Alternative or complementary dermatologic therapy. Arch Dermatol 1998, 134, 411-412.


ADRES DO KORESPONDENCJI:
dr hab. n. med. Mariola Pawlaczyk
lek. med. Anita Rokowska-Waluch
Oddział Dermatologii Zakładu Opieki Zdrowotnej MSWiA
ul. Dojazd 34, 60-631 Poznań


Otrzymano: 22 IX 2009 r.
Zaakceptowano: 29 IX 2009 r.
Copyright: © 2009 Polish Dermatological Association. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/), allowing third parties to copy and redistribute the material in any medium or format and to remix, transform, and build upon the material, provided the original work is properly cited and states its license.


© 2024 Termedia Sp. z o.o.
Developed by Bentus.