The co-occurrence of alcohol-use and anxiety disorders: a population-based study

■ INTRODUCTION

Anxiety disorders (AD) belong to the group of neurotic and stress-related disorders (internalising), a rather heterogeneous group of mental disorders that differ in terms of their symptoms and progression. Attempts to find common explanations for them (etiological, pathogenetic, phenomenological or therapeutic) are the subject of dispute and debate. AD themselves are also characterised by their great diversity as they include generalised and paroxysmal anxiety disorders, agoraphobia, social phobia, separation anxiety and specific phobias [1].
A number of studies point to the co-occurrence of AD with alcohol-use disorders (AUD). There are various theories regarding their temporal sequence and direction of relationship. One hypothesis suggests that people with AD consume alcohol for self-medication in the hope that alcohol’s pharmacological effects will reduce their physiological and emotional reactivity.
Another hypothesis indicates that anxiety may have a protective function related to social withdrawal and fear of the negative consequences of drinking – people, especially the young, with high levels of anxiety and withdrawal, are less likely to use psychoactive substances in the future. Thirdly, it is also indicated that chronic alcohol use can lead to AD through biological or psychosocial mechanisms [2].
The co-occurrence of AUD and various AD (panic attacks, agoraphobia, generalised anxiety syndrome and social and specific phobias), for example, was analysed in a US study [3]. The results indicate that AUD co-occurred with specific phobias during the year prior to the study, while in terms of lifetime co-occurrence of disorders, a statistically significant association was noted between AUD and panic attacks (except for mild severity), specific phobias and generalised anxiety disorder (except for moderate severity). This is supported by the results of previous studies. Marmorstein [4] assessed the co-occurrence of substance-use disorders (SUD) and AD in a nationally representative sample of households in the United States (N = 9,282). The results of the study indicate that panic attacks (in addition to generalised anxiety, social phobias and agoraphobia) were positively correlated with all types of SUD [4]. Similar correlations were found earlier in a study by Hasin et al. [5].
Some studies have tested the hypothesis that AD are a risk factor for AUD. The link between AD, particularly social anxiety disorder (SAD) and AUD is revealed in a study of a sample of 2,801 Norwegian twins. Statistical analysis using data from measurements taken at two time points separated by 5 years indicates that AD (SAD) is a risk factor for AUD rather than vice versa. Nevertheless, AUD does slightly raise the risk of other AD [6]. A different conclusion was reached by Miloyan and Van Doorn [7], whose analysis conducted on data from two waves of the study the National Epidemiologic Survey on Alcohol and Related Conditions (NESARC) on samples of 43,093 and 34,653 adults, and two waves of the National Comorbidity Survey on samples of 8,098 and 5,001, showed that neither lifetime SAD nor a 12-month diagnosis of SAD at the baseline of the study was associated with the risk of AUD at 3- and 10-year follow-up periods.
In turn, Ummels et al. [8] found that the relationship was most likely to be reciprocal. The results of their study indicated that individuals with an AUD had a higher risk of having a current and onset AD at 3-year follow-up intervals than those without AUD. Individuals with AD also had a higher risk of having an AUD at any given point in time and onset when adjusting for socio-demographics at 3-year follow-up intervals, though these associations are no longer significant after adjustment for smoking and clinical variables.
Thus, the data is not consistent. A meta-analysis by Dyer et al. [2] also indicated a lack of consistent results. They analysed 51 articles from 11 countries describing studies conducted on samples of 110 to 11,157 people, of which twenty-six concerned the co-occurrence of AD with AUD. Only some observed the expected correlations between AD of various types and subsequent AUD while some correlations were inconclusive or even inverse.
Chang et al. [9] analysed gender differences in the co-occurrence of alcohol dependence and panic disorder (PD). The analysis was performed on a group of 9,480 PD patients from the Taiwan National Health Insurance Research Database, which was compared to the general population. The results showed that among women with PD, the risk of alcohol addiction is 6.29 times higher than in the general population, while among men it is 3.36 times higher, indicating that panic anxiety disorder raises the risk of addiction almost twice as strongly for women. As possible reasons, the authors point to more severe and recurrent panic symptoms in women with more severe deterioration of physical fitness and performance, which more often leads to psychopathology and a greater tendency to self- medicate with alcohol.
At the same time, other researchers emphasise that, despite the higher prevalence of AUD over the past decade, AUD still remains largely untreated and these prevalence indicators are primarily influenced by fear of stigma and the belief that treatment is ineffective [4]. So, the study results are not conclusive; they do not show a relationship between AUD and AD, or its direction once it is established. In addition, there is a lack of studies on the socio-demographic determinants of the co-occurrence of AD and AUD compared to the whole population.
The purpose of the presented study is to analyse the co-occurrence of AD (generalised anxiety, panic anxiety, separation anxiety, specific phobias, social phobias, agoraphobia and post-traumatic stress disorder) and AUD in terms of their prevalence in the adult population of Polish residents, taking into account this group’s demographic and social differentiation. There is also an intention to gain knowledge about the extent these individuals use medical services.
Hypotheses are as follows:
1. AD co-occur with AUD; people with AD are more likely to suffer from AUD.
2. AD co-occur with AUD most often for women, the elderly and those in lower socioeconomic situations.
3. Co-occurrence of AD and AUD results in more frequent use of medical services.

■ MATERIAL AND METHODS

The analysis was based on data from the EZOP II survey using the CAPI method on a random nationwide sample from July 2018 to October 2019. The research tool was the CIDI 21.1.4, WHO World Mental Health Composite International Diagnostic Interview questionnaire.
The assumptions of the survey envisaged conducting 15,000 interviews on a nationwide random sample of residents in Poland including 11,998 aged 18 and over. The sampling frame was the PESEL (Universal Electronic System for Population Registration) database. In the first step, layers were distinguished by province and size of place of residence, from which cities and municipalities were then randomly selected. In the second step, the populations of the selected towns or municipalities were stratified by gender and age from which a random group of named individuals was selected. A response rate of 60% was assumed so the drawn sample was 20,000 persons. A consortium selected by tender carried out the survey fieldwork and interviewers received a five-day training prior to the survey. More information on the methodology can be found in Moskalewicz et al. study [10].
The number of interviews conducted within the scope of EZOP II study with those aged 18+ in the survey was 11,998, while only 4,776 interviews completed with subjects qualified for the so-called “long path” were included in the analysis. This group included individuals who answered the screening sections questions in a manner indicating they met the initial criteria for at least one disorder (panic anxiety, generalised anxiety disorder, specific phobias, social phobias, agoraphobia, depression, mania, habit and drive disorder and ADHD) and were therefore referred to further sections relevant to that disorder as well as questions relating to disorders involving alcohol, other psychoactive substances as well as other disorders (eating disorders, PTSD, premenstrual disorder, psychotic disorder, obsessive-compulsive disorder and pathological gambling) and questions relating to childhood and socio-demographic characteristics. In addition, one in four respondents, among those who were not qualified for the “long path” based on their answers to the screening questions, were randomly added to the analysed group. It was subjected to weighting to ensure that the sample structure thus obtained did not deviate from that of the general population. The weight was constructed on the basis of gender, age, size of the place of residence and province; in addition, the way of sample selection was taken into account in its construction. The purpose of supplementing the sub-sample of subjects qualified for the “long path,” with those randomly selected from the rest of the sample, and then using a properly constructed weighting, was to ensure adequate representation of people with mental disorders in the sample. This sample selection method ensured the selection of subjects from whom information was obtained on all diagnostic sections included in the analyses.
Two groups of diagnoses according to ICD-10 codes were considered in the analysis: AUD, which included diagnoses of alcohol dependence and alcohol overuse, and AD: generalised anxiety, panic anxiety, separation anxiety, post-traumatic stress disorder, specific phobias, social phobias and agoraphobia.
The prevalence of co-occurrence of AD and AUD was analysed in terms of socio-demographic characteristics like gender, age category, marital status, education, size of the place of residence and work status. Prevalence rates of disorder co-occurrence and their confidence intervals were calculated, and the number of the Polish population affected was estimated.
Logistic regression analysis models were used to estimate the strength of the association between the prevalence of AD and AUD when controlling for socio-demographic variables. The models were performed for all subjects as well as for men and women separately. Similarly, logistic regression analysis was performed to determine the determinants of the co-occurrence of AD with AUD. All logistic regression analyses were performed using the enter method.
The use of a range of medical services by people with co-occurring AD and AUD was also analysed, compared with a group of those with only one disorder and a group without AD and AUD. They were asked about the use of a helpline, medical or psychological counselling, psychotherapy, pharmacotherapy as well as attendance at self-help group meetings and stays in a hospital or other medical service provider.
To analyse the use of medical services among people with co-occurring AUD and AD compared to people with a single disorder and without the analysed disorders cross-tabulations were employed.

■ RESULTS

Co-occurrence of disorders

About two percent of the subjects (1.9%) suffer from both AUD and AD. Cross tabulations indicate a statistically significant association between AUD and AD (χ² = 80.855, df = 1, p < 0.01). More than one in four people with AUD also have an AD compared to only one in ten among those without AUD. In turn, among those with an AD, 17% also have an AUD compared to 6% among those without (Figures 1 and 2). These relationships are clearer among men, especially when AD are treated as a risk factor for AUD. As many as one in three men with AD has AUD (one in ten without disorders) (² = 96.780, df = 1, p < 0.01), while this was the case for only less than one in 20 women (almost one in 50 without disorders) (² = 12.432, df = 1, p < 0.01).
As shown by the results of logistic regression analyses (Tables I and II), AD increase the risk of AUD by about 3.4 times (OR = 3.374; p < 0.01) and, in turn, an AUD makes AD 3.3 times more likely (OR = 3.308; p < 0.01). These relationships exist when controlling for socio-demographic characteristics like gender, age, education, marital status, size of the place of residence and employment status.
As shown in Tables I and II, for men, the risk of an AUD increases 3.7 times with an AD, and simultaneously the risk of an AD increases 3.7 times with an AUD (compared to those without these disorders). For women, one of the disorders raises the risk of the other to a lesser extent than among men. The risk of an AUD is 2.8 times higher among women with an AD, and there is no significant relationship for the reverse.

Extrapolation to population

After counting the data for the entire population of people aged 18+, the co-occurrence of AD and AUD was found in 605.7 thousand of Poland’s adult population. The problem mostly affected men (505.9 thousand) than women (99.8 thousand) and people under 65 (505,9 thousand) (Table III).

Co-occurrence of disorders and socio-demographic characteristics

The percentage of individuals with co-occurrence of AD and AUD was 1.92% of the total population. Bivariate analysis using the cross-tabulation method with confidence intervals indicates that co-occurrence was significantly more common among men than among women (3.36% vs. 0.61%).
There were no significant differences between those under 65 and those 65+ years of age (2.03% vs. 1.49%). However, co-occurrence among younger women was significantly higher than among older (0.76% vs. 0.09%) (Figure 3).
Those aged 50-64 were most likely to have co-occurring AD and AUD (3.09%). In this age group, the prevalence was significantly higher than among those aged 18-29, a situation that applied both to the general population and to men (Figure 4).
In terms of marital status, the most vulnerable group was those in a stable informal relationship (5.63%), for whom the co-occurrence of AD and AUD was significantly higher than among married people, widows/widowers and singles (Figure 5). It was also found that the co-occurrence of these disorders was least common among those with higher education (0.86%) and was significantly lower than among those with vocational and primary education (Figure 6).
In relation to the socio-professional status, it was found that co-occurrence was most common in the group of unemployed persons (7.46%) and was significantly higher than among employed persons, students or housewives (Figure 7).
In terms of place of the residence, co-occurrence was most prevalent among those living in cities of 50-200 thousand (4.01%) and was about two and a half times higher than among residents of other localities. However, statistical significance was found only between residents of cities of 50-200,000 and cities of more than 200,000, in which the exposure to co-occurrence of AD and AUD was 1.20% (Figure 8).
The above findings were confirmed by the results of logistic regression analysis presented in Table IV, where the relationships between the co-occurrence of disorders and individual socio-demographic characteristics are net relationships i.e., those where the influence on the dependent variable of other independent variables included in the model is eliminated. Accordingly, the co-occurrence of AUD and AD is more frequent among men than among women, with the risk in their case being almost five times higher (OR = 0.208; p < 0.01). Compared to those aged 18-29, those in the 30-39 age category are 2.5 times more likely to have both types of disorders combined (OR = 2.685; p < 0.05), and those aged 50-64 are more than 3 times more likely (OR = 3.333; p < 0.01). The risk of having simultaneous AUD and AD is reduced by relatively higher levels of education. Those with secondary school education have more than a 50% lower risk of a co-occurring disorder (OR = 0.467; p < 0.05) than those with primary school education, and those with university/college education have a 75% lower risk (OR = 0.245; p < 0.01). Marital status also plays an important role as nearly four times more likely than married people are those living in informal relationships (OR = 3.770; p < 0.01), while widowers and widows are three times less likely (OR = 0.330; p < 0.05).
Among other subject characteristics, being unemployed is significant – it increases the risk of having AUD and AD at the same time by as much as four times (OR = 3.809 p < 0.01), relative to the situation of having gainful employment. The odds are also higher for those living in medium-sized cities i.e., with a population of 50,000 to 200,000 (OR = 2.219; p < 0.01).

Use of medical services

People with AD and/or AUD used medical services significantly more often with the exception of the helpline. People with AD and AUD co-occurring were more often hospitalised (5.7% vs. 2.3%), received a prescription from a doctor (19.6% vs. 12.6%), and participated in self-help group meetings (3.3% vs. 2.1%) than people with only one of these disorders. No such differences between the groups were found in terms of using specialist advice (3.0%) (Table V).

■ DISCUSSION

The aim of the study was to analyse the phenomenon of co-occurrence of AD and AUD in terms of their prevalence in the adult population of Poland, taking into account the demographic and social diversity of this group and the extent to which these people use medical services such as hospitalisation, psychotherapy or pharmacotherapy, medical or psychological advice, self-help group meetings and helplines.
The hypothesis about the relationship between the two categories of disorders was confirmed. The results of the presented study showed that more than every fourth person with AUD also has AD, while among people without AUD, it was only every tenth subject. In turn, among those suffering from AD, 17% also have AUD, and among those without such disorders it was 6%. When other variables are controlled, it turns out that AD increase the risk of AUD by about 3.4 times, and on the other hand, having AUD makes AD 3.3 times more likely.
These results are similar to those obtained by some other researchers [4, 5, 8]. In a study by Torvik et al. [6], it was shown that 15% of people with SAD also have AUD, while only 6% among those without SAD. Also, in other studies cited by Chang et al. [9], for example, a study conducted in Edmonton, Canada, with a sample of 3,258 people, or the American study the Epidemiologic Catchment Area (ECA), it was observed that panic disorder increases the risk of alcohol dependence by about three times. A meta-analysis and review of studies by Dreyer et al. [2], although showing the existence of studies with non-conclusive results or showing a negative relationship between AUD and AD, mostly confirm the existence of comorbidity between AD and AUD.
Since the study presented here is cross-sectional in nature, it is not possible to determine which disorder occurred first and can be considered a risk factor for the other.
The prevalence of co-occurrence of AD with AUD was 1.9%, which, extrapolating to the entire population of adult Poles, gives 605,700 people. Those at high risk of developing mental disorders i.e., the homeless, hospitalised or socially excluded, are difficult to capture in population studies, which may cause them to be underrepresented in the sample and the frequency of co-occurrence of disorders underestimated. It seems, however, their numbers are so small that including them in the analysis would not significantly raise the estimate. According to the website of the Ministry of Family, Labour and Social Policy [11], there were just over 30,000 people in homelessness crisis in Poland between 2017 and 2024. In 2017, this number was 33,000, which was only about 0.086% of the population. According to the Statistics Poland [12], the number of psychiatric hospital beds in Poland in 2018 was 1.48 per 10,000 residents, providing less than 0.0148% of the population with the possibility of hospitalisation. These categories, while few in number, are important and are the subject of other studies.
Comorbidity problems were more common in men than in women (3.36% vs. 0.61% respectively). When controlling for socio-demographic variables, it turns out that AD increase the risk of AUD by about 3.7 times in men and 2.8 times in women, while an AUD makes AD 3.7 times more likely in men, while there is no significant association for women. This is inconsistent with the hypothesis regarding the relationship between the comorbidity of AD with AUD and gender. This is also inconsistent with the results of the study by Chang et al. [9], who found that PD is almost twice as strong a risk factor for alcohol dependence among women than among men. The reason for the differences may be that, in the case of our article, different types of AD were analysed together, while Chang et al. only considered PD.
Other than the one described above, we are not aware of any other studies on the co-occurrence of anxiety and AUD depending on gender. Studies of the determinants of individual disorders show that men are more likely to report AUD [13, 14], while AD are more often reported by women [15]. These results were confirmed also in our study. However, it is difficult to draw conclusions about which gender is more exposed to their co-occurrence based on data on the different prevalence of disorders among representatives of both genders.
People in the age categories 30-39 and 50-64 were most likely to report co-occurring AD and AUD, which is not what is expected. This may be related to life cycle, for the example the age at which one starts a family or the age at which children leave home.
In the presented study, the co-occurrence of AUD and AD was most common among the unemployed (7.46%) and was significantly higher than among those with other employment status. The odds of co-occurrence of disorders among the unemployed were almost four times higher than among those in employment (OR = 3.808; p < 0.01). People with a relatively lower level of education also experienced co-occurrence of the discussed disorders more often. It seems that, co-occurrence of AD and AUD may affect the socio-professional status and economic situation of people experiencing these problems. However, the direction of the relationship may also be the opposite. A lower level of education and lack of work may be the result of a worse life situation at the start (fewer financial resources, lower level of education of parents and consequently lower life chances), and in turn, the experience of unemployment, especially long-term unemployment, may be the cause of disorders related to alcohol-use and AD. Statistical analysis does not allow the direction of the relationship to be determined. Some studies indicate there is an association of low socioeconomic status with AUD and AD [13-17].
It may be surprising that being in a stable informal relationship increases the risk of co-occurring AD and AUD almost fourfold compared to being married (OR = 3.770; p < 0.01), while being widowed decreases it threefold (OR = 0.330; p < 0.05). On the other hand, divorced and unmarried people i.e., people who also do not have a partner, do not differ in this respect from those who are married. It seems that these correlations may result from different types of received or not received social support [18], and style of coping with stressful situations. In the concepts of social support as a factor determining health, on the one hand, support is considered as a buffer protecting an individual from stress while on the other, the lack of support is considered an independent factor harmful to health. In the case of support understood as a buffer, its functional aspect – supporting the ability of an individual to cope with difficult situations – is more important, while in the case of support as an independent factor, the structural aspect – subjects’ social network and level of integration is more important [19].
It is mainly young, well-educated people from large cities are in informal relationships (which often precedes the formalisation of their relationship) or people from poorer and/or less educated social classes, especially marginalised environments, residents of small towns and villages, people without permanent jobs, the unemployed, those living on welfare support and social benefits who do not have the necessary resources to enter into a formal relationship [20]. As Doniec [20] notes, relationships in both categories are unstable and full of problems. Therefore, despite having a partner, people in relationships of this kind may not receive adequate social support, especially functional support, which influence the ability to cope with the stressor. Moreover, people in informal relationships of the second type belong to social categories characterised by higher alcohol consumption and therefore the problems related to it.
Widowers and widows, on the other hand, may be less exposed to some stressors and apply other ways of coping. For example, according to the Social Diagnosis 2011 study [21], at the time, widowhood was one of the factors that lowered life stress, alongside being single, having a higher income, living in the countryside and being retired, while having dependent children, being employed or being an entrepreneur favoured stress. Moreover, losing a spouse may also lead to different ways of coping with stressors. According to an analysis of cumulative data from the Social Diagnosis study from 2003-2009, widows and widowers in difficult situations turn to other people for help as often as married people, while they turn to alcohol less often than other and pray to God for help more often (these trends were observed in different age groups) [22]. This may imply a lower risk of alcohol-related problems and AD.
According to the hypothesis, people with co-occurring disorders are more likely to receive selected medical services like hospitalisation, pharmacotherapy or self-help groups.
Strengths and weaknesses. The strength of the survey is its large representative nationwide sample. It should be emphasised that the EZOP I and EZOP II surveys were the first surveys conducted on such a large scale in Poland with such a large sample and using the CIDI 21.1.4 questionnaire.
Nevertheless, the use of CIDI 21.1.4 and how the survey was implemented, sampled and the data collected entails certain limitations. It should be borne in mind that the survey using the CIDI 21.1.4 questionnaire is based on subjects’ declarations and may therefore lead to an underestimation of some and an overestimation of other mental disorders. In addition, the cause of the deviation may be the use of the CAPI method, which involves direct contact between the respondent and the interviewer. This may result in a reluctance to disclose mental difficulties, especially those stigmatised, like alcoholism. Perhaps a valuable supplement to face-to-face surveys (or even a way to replace them to some extent) could be questionnaires for self-completion or online interviews in the future.
At the level of analysis, a limitation is the need to include various anxiety disorders in one category due to the small size of the groups. As the research indicates, individual disorders may vary somewhat in their associations with AUD. Their analysis could provide more nuanced results.

■ CONCLUSIONS

The co-occurrence of AD and AUD was detected in nearly 2% of adult residents i.e., 605.7 thousand people aged 18+ in Poland. The disorders co-occur more often among men, people aged 30-39 and 50-64, those living in medium-sized cities, the less educated, with a relatively lower level of education, living in informal relationships and the unemployed. Widowers and widows are at lower risk.
The co-occurrence of AD and AUD may have important social consequences; it is, however, poorly recognised and requires further investigation.

■ WPROWADZENIE

Zaburzenia lękowe (AD) należą do grupy zaburzeń nerwicowych i związanych ze stresem (internalizacyjnych), które stanowią dość niejednorodną grupę zaburzeń psychicznych różniących się obja-wami i przebiegiem. Próby znalezienia dla nich wspólnych wyjaśnień (etiologicznych, patogenetycznych, fenomenologicznych czy terapeutycznych) są przedmiotem sporów i dyskusji. Same AD również charakteryzują się dużą różnorodnością – zalicza się do nich m.in. zaburzenia lęku uogólnionego i napadowego, a także agorafobię, fobię społeczną, lęk separacyjny oraz fobie swoiste [1].
Wiele badań wskazuje na współwystępowanie AD z zaburzeniami związanymi z używaniem alko-holu (AUD). Istnieją różne teorie dotyczące sekwencji czasowej i kierunku związku pomiędzy tymi zaburzeniami. Jak sugeruje jedna z hipotez, osoby z AD spożywają alkohol w celu samoleczenia, mając nadzieję, że efekty farmakologiczne alkoholu obniżą poziom ich fizjologicznej i emocjonalnej reaktywności. Inna hipoteza wskazuje, że lęk może pełnić funkcję ochronną związaną z wycofaniem społecznym i lękiem przed negatywnymi konsekwencjami picia. Osoby, szczególnie młode, o wysokim poziomie lęku oraz wycofane mają mniejszą skłonność do używania w przyszłości substancji psychoaktywnych. I wreszcie, przewlekłe spożywanie alkoholu może prowadzić do AD przez mechanizmy biologiczne lub psychospołeczne [2].
Współwystępowanie AUD oraz różnych AD (napadów lęku panicznego, agorafobii, zespołu lęku uogólnionego oraz fobii społecznych i swoistych) analizowano na przykład w badaniach amerykańskich [3]. Zgodnie z nimi, AUD w ciągu roku poprzedzającego badanie współwystępował z fobiami swoistymi, natomiast jeśli chodzi o współwystępowanie zaburzeń w ciągu całego życia odnotowano istotny statystycznie związek pomiędzy AUD a napadami lęku panicznego (z wyjątkiem łagodnego nasilenia), fobiami swoistymi oraz uogólnionym zaburzeniem lękowym (z wyjątkiem umiarkowanego nasilenia). Potwierdzają to wyniki wcześniejszych badań. Marmorstein [4] oceniała współwystępowanie zaburzeń związanych z używaniem substancji (SUD) oraz AD na reprezentatywnej, ogólnokrajowej próbie gospodarstw domowych w Stanach Zjednoczonych (N = 9282). Wyniki badania wskazują, że napady lęku panicznego (obok lęku uogólnionego, fobii społecznych i agorafobii) były pozytywnie skorelowane ze wszystkimi typami SUD [4]. Podobne zależności stwierdzono we wcześniejszych w badaniach Hasin i wsp. [5].
W niektórych badaniach testowana była hipoteza, że AD są czynnikiem ryzyka AUD. Związek AD, szczególnie lęku społecznego (SAD), z AUD pokazuje badanie przeprowadzone na próbie 2801 norweskich bliźniąt. Analiza statystyczna wykorzystująca dane z pomiarów dokonanych w 2 punktach czasowych oddzielonych od siebie o 5 lat wskazuje na to, że to raczej AD (SAD) są czynnikiem ryzyka AUD niż odwrotnie. Niemniej jednak AUD podnosi nieznacznie ryzyko innych AD [6]. Do odmiennych wniosków doszli Miloyan i Van Doorn [7], których analiza przeprowadzona na danych z dwóch fal badania National Epidemiologic Survey on Alcohol and Related Conditions (NESARC) na próbach liczących 43 093 i 34 653 dorosłych osób oraz dwóch fal badania National Comorbidity Survey na próbach 8098 i 5001 pokazała, że ani SAD w ciągu całego życia, ani 12-miesięczna diagnoza SAD na początku badania nie były powiązane z ryzykiem występowania AUD w 3- i 10-letnich okresach obserwacji.
Z kolei Ummels i wsp. [8] stwierdzili, że zależność ma prawdopodobnie charakter zwrotny. Wyniki ich badania wykazały, że u osób z AUD występowało wyższe ryzyko pojawienia się w danym momencie (i pierwszorazowego pojawienia się) AD w 3-letnich odstępach obserwacji niż u osób bez AUD. Osoby z AD cechowało też wyższe ryzyko występowania w danym momencie (i wystąpienia po raz pierwszy) AUD przy kontroli danych społeczno-demograficznych w 3-letnich odstępach obserwacji, ale związki te stały się nieistotne, gdy kontro-lowane było palenie tytoniu i zmienne kliniczne.
Dane te nie są więc spójne. Metaanaliza wykonana przez Dyer i wsp. [2] również wskazała na brak spójnych rezultatów. Przeanalizowano 51 artykułów z 11 krajów opisujących badania przeprowadzone na próbach od 110 do 11 157 osób, z których 26 dotyczyło współwystępowania AD i AUD. Tylko w części z nich zaobserwowano oczekiwane zależności pomiędzy AD (różnego rodzaju) a późniejszym AUD. W części przypadków zależności te były niejednoznaczne lub nawet odwrotne.
Chang i wsp. [9] analizowali różnice między kobietami a mężczyznami pod względem współwystępowania uzależnienia od alkoholu oraz lęku panicznego (PD). Analiza została wykonana na grupie 9480 pacjentów z PD z Taiwan National Health Insurance Research Database, która została porównana z populacją generalną. Wyniki pokazały, że wśród kobiet z PD ryzyko uzależnienia od alkoholu jest o 6,29 razy większe niż w populacji generalnej, podczas gdy wśród mężczyzn o 3,36 razy, co oznacza, iż zaburzenia lęku panicznego zwiększają prawie dwukrotnie silniej ryzyko uzależnienia w przypadku kobiet. Autorzy jako możliwe przyczyny takiego stanu rzeczy wskazują ostrzejsze i częściej nawracające objawy paniki u kobiet, większe w ich przypadku pogorszenie kondycji i funkcjonowania, co częściej prowadzi do psychopatologii oraz większej skłonności do samoleczenia się alkoholem.
Jednocześnie inni badacze podkreślają, że mimo większego rozpowszechnienia AUD w ciągu ostatniej dekady, zaburzenie to nadal w dużej mierze pozostaje nieleczone, a wpływ na te wskaźniki ma przede wszystkim obawa przed stygmatyzacją oraz przekonanie o nieskuteczności leczenia [4].
Jak więc widać, wyniki badań nie są jednoznaczne i nie dają odpowiedzi ani na pytanie o istnienie związku między AUD i AD, ani o kierunku związku, gdy zostanie on już stwierdzony. Ponadto brakuje badań na temat społeczno-demograficznych uwarunkowań współwystępowania AD i AUD w porównaniu z całą populacją.
Celem prezentowanego badania jest analiza zjawiska współwystępowania AD (lęku uogólnionego, panicznego, separacyjnego, fobii specyficznych, społecznych, agorafobii i zespołu stresu pourazowego [PTSD]) z AUD pod kątem ich rozpowszechnienia w dorosłej populacji mieszkańców Polski, z uwzględnieniem społeczno-demograficznego zróżnicowania tej grupy, a także uzyskanie wiedzy na temat zakresu, w jakim osoby te korzystają z usług medycznych.
Postawiono hipotezy:
1) AD współwystępują z AUD; istnieje większe prawdopodobieństwo, że osoby z AD będą cierpiały na AUD,
2) AD współwystępują z AUD najczęściej w przypadku kobiet, osób starszych oraz osób w gorszej sytuacji społeczno-ekonomicznej,
3) współwystępowanie AD i AUD powoduje częstsze korzystanie z usług medycznych.

■ MATERIAŁ I METODY

Analizę przeprowadzono na podstawie danych uzyskanych w wyniku badania EZOP II, zrealizowanego metodą CAPI na losowej próbie ogólnopolskiej od lipca 2018 r. do października 2019 r. Narzędziem badawczym był kwestionariusz CIDI 21.1.4, Złożony Międzynarodowy Kwestionariusz Diagnostyczny WHO.
Założenia badania przewidywały realizację 15 tysięcy wywiadów na losowej, reprezentatywnej próbie mieszkańców Polski, w tym 11 998 w wieku ≥ 18 lat.
Operatem losowania była baza PESEL (Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności). W pierwszym kroku wyodrębniono warstwy ze względu na województwo oraz wielkość miejscowości zamieszkania, z których następnie wylosowano miasta i gminy. W drugim etapie populacje wylosowanych miejscowości lub gmin były warstwowane ze względu na płeć i wiek, a następnie dokonano w ich obrębie imiennego losowania poszczególnych jednostek. Przyjęto, że poziom realizacji próby (response rate) wyniesie 60%, dlatego wylosowano 20 tysięcy osób. Realizację terenową badania powierzono wyłonionemu w przetargu konsorcjum. Ankieterzy zostali przed badaniem poddani pięciodniowemu szkoleniu. Więcej informacji na temat metodologii badania można znaleźć w pracy Moskalewicza i wsp. [10].
Liczba wywiadów z osobami w wieku 18+ przeprowadzonych w ramach badania EZOP II wyniosła 11 998. W naszej analizie uwzględniono 4776 wywiadów z osobami 18+, które zakwalifikowały się do tzw. długiej ścieżki. W tej grupie znalazły się osoby, które odpowiedziały na pytania sekcji przesiewowych kwestionariusza w sposób świadczący, że spełniają wstępne kryteria przynajmniej jednego zaburzenia (lęku panicznego, zaburzenia lękowego uogólnionego, fobii specyficznych, fobii społecznych, agorafobii, depresji, manii, zaburzeń nawyków i popędów, ADHD) i w związku z tym zostały skierowane do dalszych sekcji dotyczących tego zaburzenia oraz pytań odnoszących się do zaburzeń związanych z alkoholem, innymi substancjami psychoaktywnymi, a także innych zaburzeń (odżywiania, PTSD, zaburzeń przedmiesiączkowych, psychotycznych, obsesyjno-kompulsywnych, patologicznego hazardu) oraz pytań dotyczących dzieciństwa i cech społeczno-demograficznych. Dodatkowo, co czwarty respondent niezakwalifikowany do „długiej ścieżki” na podstawie odpowiedzi na pytania przesiewowe został losowo dodany do analizowanej grupy. Aby struktura tak uzyskanej próby nie odbiegała od struktury populacji generalnej, poddano ją ważeniu. Wagę skonstruowano na podstawie następujących cech: płeć, wiek, wielkość miejscowości zamieszkania oraz województwo, ponadto w jej konstrukcji uwzględniono sposób doboru próby. Celem uzupełnienia podpróby osób zakwalifikowanych do „długiej ścieżki” o osoby losowo wybrane z pozostałej części próby, a następnie celem zastosowania odpowiednio skonstruowanej wagi było zapewnienie adekwatnej reprezentacji osób z zaburzeniami psychicznymi w próbie. Taki sposób doboru próby zapewnił, że znajdą się w niej osoby, od których uzyskano informację o wszystkich sekcjach diagnostycznych uwzględnionych w analizach.
W analizie uwzględniono dwie grupy rozpoznań wg kodów ICD-10: AUD, w skład której wchodziły diagnozy: uzależnienie od alkoholu i nadużywanie alkoholu, oraz AD z diagnozami: lęk uogólniony, lęk paniczny, lęk separacyjny, PTSD, fobie specyficzne, fobie społeczne, agorafobia.
Częstość współwystępowania AD i AUD analizowano pod kątem cech społeczno-demograficznych: płci, kategorii wieku, stanu cywilnego, wykształcenia, wielkości miejsca zamieszkania i sytuacji zawo-dowej. Obliczono rozpowszechnienie współwystępowania zaburzeń, ich przedziały ufności oraz oszacowano liczbę ludności Polski, której ten problem dotyczy.
Do oceny siły związku między występowaniem AD i AUD przy kontroli zmiennych społeczno-demograficznych wykorzystano modele analizy regresji logistycznej. Wykonano je zarówno dla ogółu badanych, jak i oddzielnie dla mężczyzn i kobiet. Podobnie, w celu określenia uwarunkowań współwystępowania AD z AUD, przeprowadzono analizę regresji logistycznej. Wszystkie analizy regresji logistycznej zostały wykonane metodą wprowadzania (enter).
Analizie poddano też fakt korzystania z szeregu usług medycznych przez osoby ze współwystępowaniem AD z AUD w porównaniu z grupą osób, u których wystąpiło tylko jedno z tych zaburzeń, oraz z grupą osób zarówno bez AD, jak i AUD. Pytano o korzystanie z telefonu zaufania, porady lekarskiej lub psychologicznej, psychoterapii, farmakoterapii, uczestniczenie w spotkaniach grup samopomocowych i pobyt w szpitalu lub innej placówce świadczącej usługi medyczne.
Wykonano tabele krzyżowe w celu analizy wykorzystania usług medycznych przez osoby ze współwystępowaniem AUD i AD w porównaniu z osobami, u których wystąpiło tylko jedno z tych zaburzeń, oraz osobami bez analizowanych zaburzeń.

■ WYNIKI

Współwystępowanie zaburzeń

Około dwóch procent badanych (1,9%) cierpi zarówno na AUD, jak i AD. Tabele krzyżowe wskazują na istotny statystycznie związek między AUD i AD (χ² = 80,855, df = 1, p < 0,01). Częściej niż co czwarta osoba z AUD ma również AD, podczas gdy wśród osób bez AUD – tylko co dziesiąta. Z kolei wśród osób cierpiących na AD 17% ma również AUD, a wśród osób bez takich zaburzeń – 6% (ryciny 1 i 2). Zależności te są bardziej wyraźnie wśród mężczyzn, szczególnie gdy AD traktowane są jako czynnik ryzyka AUD. Aż co trzeci mężczyzna z AD ma AUD (bez zaburzeń co dziesiąty) (χ² = 96,780, df = 1, p < 0,01), podczas gdy tylko niespełna co dwudziesta kobieta (bez zaburzeń prawie co pięćdziesiąta) (χ² = 12,432, df = 1, p < 0,01).
Jak pokazały wyniki analiz regresji logistycznej (tabele I i II) AD zwiększają o około 3,4 razy ryzyko AUD (OR = 3,374; p < 0,01), a z kolei AUD sprawiają, że ryzyko pojawienia się AD jest o 3,3 razy bardziej prawdopodobne (OR = 3,308; p < 0,01). Zależności te istnieją przy kontroli takich cech społeczno-demograficznych, jak: płeć, wiek, wykształcenie, stan cywilny, wielkość miejsca zamieszkania i status zatrudnienia.
Jak pokazano w tabelach I i II, w przypadku mężczyzn ryzyko wystąpienia AUD wzrasta o 3,7 razy u osób z AD i jednocześnie ryzyko pojawienia się AD wzrasta o 3,7 razy u osób z AUD (w porównaniu z osobami bez tych zaburzeń). W przypadku kobiet jedno zaburzenie w mniejszym stopniu niż u mężczyzn zwiększa ryzyko wystąpienia drugiego. Ryzyko AUD jest o 2,8 razy większe wśród kobiet z AD. W przypadku odwrotnej sytuacji nie ma natomiast istotnego związku.

Ekstrapolacja na populację

Po przeliczeniu danych na całą populację osób w wieku 18+ współwystępowanie AD i AUD stwierdzono u 605,7 tys. osób dorosłych w Polsce. Wśród nich znajduje się 505,9 tys. mężczyzn i 99,8 tys. kobiet oraz 505,9 tys. osób poniżej 65. roku życia (tabela III).

Współwystępowanie zaburzeń a cechy społeczno-demograficzne

Odsetek osób, u których stwierdzono współwystępowanie AD z AUD, wynosił 1,92% całej populacji. Analiza dwuzmiennową metodą tabeli krzyżowej (z przedziałami ufności) wskazuje, że współwystępowanie miało miejsce istotnie częściej wśród mężczyzn niż kobiet (3,36% vs 0,61%).
Nie stwierdzono istotnych różnic pomiędzy osobami poniżej 65. roku życia i osobami 65+ (2,03% vs 1,49%). Współwystępowanie wśród młodszych kobiet było jednak istotnie wyższe niż wśród starszych (0,76% vs 0,09%) (rycina 3).
Na współwystępowanie AD i AUD najbardziej narażone były osoby w wieku 50–64 lata (3,09%). W tej grupie wiekowej stwierdzono istotnie większe rozpowszechnienie niż wśród osób w wieku 18–29 lat; dotyczyło to zarówno ogółu populacji, jak i mężczyzn (rycina 4).
Jeśli chodzi o stan cywilny, najbardziej narażoną grupą były osoby w stałym nieformalnym związku (5,63%), u których współwystępowanie AD i AUD stwierdzano istotnie częściej niż wśród osób żonatych/zamężnych, wdów/wdowców i singli (rycina 5). Stwierdzono też, że współwystępowanie tych zaburzeń obserwowano najrzadziej wśród osób z wykształceniem wyższym (0,86%) i było ono istotnie niższe niż wśród osób z wykształceniem zawodowym i podstawowym (rycina 6).
W odniesieniu do statusu społeczno-zawodowego stwierdzono, że współwystępowanie dotyczyło najczęściej grupy osób bezrobotnych (7,46%) i było u nich istotnie wyższe niż w przypadku osób pracujących, studentów czy prowadzących dom (rycina 7).
Analizując miejsce zamieszkania, oba zaburzenia najczęściej występowały u mieszkańców miast o wielkości 50–200 tys. (4,01%) i było to około 2,5 raza wyższe ryzyko niż wśród mieszkańców innych miejscowości. Istotność statystyczną stwierdzono jednak tylko między mieszkańcami miast o wielkości 50–200 tys. i miast o wielkości ponad 200 tys., u których narażenie na współwystępowanie AD i AUD wyniosło 1,20% (rycina 8).
Powyższe ustalenia zostały potwierdzone przez wyniki analizy regresji logistycznej zaprezentowane w tabeli IV, gdzie zależności między współwystępowaniem zaburzeń a poszczególnymi charakterystykami społeczno-demograficznymi mają charakter zależności netto, tj. takich, gdzie wpływ innych zmiennych niezależnych uwzględnionych w modelu na zmienną zależną zostaje wyeliminowany. Zgodnie z nimi, współwystępowanie AUD i AD ma miejsce częściej wśród mężczyzn niż kobiet – ryzyko w ich przypadku jest większe niemal pięciokrotnie (OR = 0,208; p < 0,01). W porównaniu z osobami w wieku 18–29 lat osoby w kategorii wiekowej 30–39 lat mają o 2,5 raza większe prawdopodobieństwo współwystępowania obu tych zaburzeń (OR = 2,685; p < 0,05), a osoby w wieku 50–64 lata – o ponad 3 razy (OR = 3,333; p < 0,01). Ryzyko równoczesnego występowania AUD i AD zmniejsza relatywnie wyższy poziom wykształcenia. Osoby z wykształceniem średnim mają o ponad 50% mniejsze ryzyko współwystępowania tych zaburzeń (OR = 0,467; p < 0,05) niż osoby z wykształceniem podstawowym i gimnazjalnym, a osoby z wykształceniem wyższym – o 75% (OR = 0,245; p < 0,01). Istotną rolę odgrywa również stan cywilny. Niemal czterokrotnie większe ryzyko niż osoby w związkach małżeńskich mają osoby żyjące w związkach nieformalnych (OR = 3,770; p < 0,01), podczas gdy trzykrotnie mniejsze – wdowcy i wdowy (OR = 0,330; p < 0,05).
Spośród innych badanych charakterystyk istotne znaczenie ma bycie bezrobotnym – aż prawie czterokrotnie zwiększa ono ryzyko jednoczesnego występowania AUD i AD (OR = 3,809 p < 0,01) w stosunku do osób pracujących zarobkowo. Ryzyko jest większe także w przypadku osób mieszkających w miastach średniej wielkości, tj. od 50 do 200 tys. mieszkańców (OR = 2,219; p < 0,01).

Korzystanie z usług medycznych

Osoby, u których wystąpiły AD i/lub AUD, istotnie częściej korzystały z usług medycznych, z wyjątkiem telefonu zaufania. Osoby z oboma zaburzeniami częściej niż osoby tylko z jednym z tych zaburzeń były hospitalizowane (5,7% vs 2,3%), otrzymywały receptę od lekarza (19,6% vs 12,6%), uczestniczyły w spotkaniach grup samopomocowych (3,3% vs 2,1%). Takich różnic pomiędzy grupami nie stwierdzono, jeśli chodzi o korzystanie z porady specjalistycznej (3,0%) (tabela V).

■ OMÓWIENIE

Celem badania była analiza zjawiska współwystępowania AD i AUD pod kątem ich rozpowszechnienia w dorosłej populacji mieszkańców Polski, z uwzględnieniem zróżnicowania społeczno-demograficznego tej grupy oraz zakresu, w jakim osoby te korzystają z takich usług medycznych, jak hospitalizacja, psychoterapia albo farmakoterapia, porada lekarska lub psychologiczna, spotkania grup samopomocowych oraz telefon zaufania.
Potwierdziła się hipoteza o związku między omawianymi dwoma kategoriami zaburzeń. Wyniki prezentowanego badania pokazały, że częściej niż co czwarta osoba z AUD ma również AD, podczas gdy wśród osób bez AUD – tylko co dziesiąta. Z kolei wśród osób cierpiących na AD 17% ma również AUD, a wśród osób bez takich zaburzeń – 6%. Przy kontroli innych zmiennych okazuje się, że AD zwiększają o około 3,4 razy ryzyko AUD, a z drugiej strony te ostatnie zaburzenia sprawiają, że pojawienie się AD jest o 3,3 razy bardziej prawdopodobnie.
Są to wyniki zbliżone do uzyskanych przez niektórych innych badaczy [4, 5, 8]. W badaniu Torvika i wsp. [6] wykazano, że 15% osób z SAD ma również AUD, a wśród osób bez SAD – tylko 6%. Również w innych badaniach cytowanych przez Changa i wsp. [9], np. w badaniu przeprowadzonym w Edmonton w Kanadzie na próbie 3258 osób czy w amerykańskim badaniu Epidemiologic Catchment Area (ECA), zaobserwowano, że zaburzenia paniczne około trzykrotnie zwiększają ryzyko uzależnienia od alkoholu. Metaanaliza i przegląd badań wykonane przez Dreyer i wsp. [2], chociaż wykazały istnienie badań o niejednoznacznych rezultatach lub pokazujących ujemną zależność między AUD i AD, w większości potwierdzają współwystępowanie AD z AUD.
Ponieważ prezentowane badanie ma charakter przekrojowy, nie można w na jego podstawie stwierdzić, które z zaburzeń wystąpiło jako pierwsze i może być traktowane jako czynnik ryzyka drugiego.
Częstość współwystępowania AD z AUD wyniosła 1,9%, co – ekstrapolując na całość populacji dorosłych Polaków – daje 605,7 tysięcy osób. Fakt, że osoby szczególnie zagrożone występowaniem zaburzeń psychicznych, tj. osoby bezdomne, hospitalizowane czy wykluczone społecznie, są trudno uchwytne w badaniach populacyjnych, może sprawić, że będą niedoreprezentowane w próbie, a częstość współwystępowania zaburzeń – niedoszacowana. Jak się jednak wydaje, ich liczba jest na tyle mała, że uwzględnienie ich w analizie nie podniosłoby w sposób znaczący oszacowania. Jak podaje portal Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej [11] w Polsce w latach 2017–2024 było nieco ponad 30 tysięcy osób w kryzysie bezdomności. W 2017 r. ta liczba wynosiła 33 tysiące, co stanowiło zaledwie około 0,086% populacji. Według GUS [12] w Polsce w 2018 r. na 10 tysięcy mieszkańców przypadało 1,48 szpitalnych łóżek psychiatrycznych, co dawało możliwość hospitalizacji niespełna 0,0148% ludności. Kategorie te, choć nieliczne, są ważne i stanowią przedmiot innych badań.
Problemów współwystępowania AD z AUD częściej doświadczali mężczyźni niż kobiety (odpowiednio 3,36% vs 0,61%). Przy kontroli zmiennych społeczno-demograficznych okazuje się, że AD zwiększają ryzyko pojawienia się AUD o około 3,7 razy u mężczyzn i 2,8 razy u kobiet, natomiast występowanie AUD sprawia, że AD są o 3,7 razy bardziej prawdopodobne u mężczyzn, lecz nie ma to istotnego związku w przypadku kobiet. Jest to niezgodne z postawioną hipotezą dotyczącą związku między współwystępowaniem AD z AUD a płcią. Jest to także sprzeczne z wynikami badania Changa i wsp. [9], którzy stwierdzili, że PD jest prawie dwukrotnie silniejszym czynnikiem ryzyka uzależnienia od alkoholu wśród kobiet niż wśród mężczyzn. W przypadku naszego artykułu analizowane były łącznie różne rodzaje AD, podczas gdy Chang i wsp. brali pod uwagę tylko PD i ten właśnie fakt może być przyczyną różnic.
Nie znaleziono, poza opisanymi wyżej, badań dotyczących współwystępowania AD i AUD w zależności od płci. Z badania uwarunkowań poszczególnych zaburzeń wynika, że na AUD częściej uskarżają się mężczyźni [13, 14], podczas gdy na AD – kobiety [15]. Wyniki te potwierdzają także rezultaty uzyskane w prezentowanym badaniu. Trudno jednak na podstawie danych dotyczących odmiennego rozpowszechnienia zaburzeń wśród przedstawicieli obu płci wyciągać wnioski o tym, która płeć jest bardziej narażona na ich współwystępowanie.
Na współwystępowanie AD i AUD najbardziej narażone były osoby w dwóch kategoriach wiekowych, tj. 30–39 lat i 50–64 lata, co nie jest zgodne z oczekiwaniami. Może mieć to związek z cyklem życiowym, na przykład z wiekiem, w którym zakłada się rodzinę, lub z wiekiem, w którym dzieci opuszczają dom.
W prezentowanym badaniu współwystępowanie AUD z AD obserwowano najczęściej wśród osób bezrobotnych (7,46%) i było ono istotnie wyższe niż wśród osób o innym niż wskazany wyżej statusie zatrudnienia. Ryzyko współwystępowania tych zaburzeń wśród osób bezrobotnych było niemal czterokrotnie większe niż wśród pracujących (OR = 3,808; p < 0,01). Także osoby o relatywnie niższym poziomie wykształcenia częściej doświadczały współwystępowania omawianych zaburzeń. Wydaje się, że zjawisko współwystępowania AD i AUD może mieć wpływ na status społeczno-zawodowy oraz sytuację ekonomiczną osób doświadczających tych problemów. Kierunek tej zależności może być jednak też odwrotny. Niższy poziom wykształcenia i brak pracy mogą być efektem gorszej sytuacji życiowej na starcie (mniejsze zasoby finansowe, niższy poziom wykształcenia rodziców i w konsekwencji mniejsze szanse życiowe), a z kolei doświadczenie bezrobocia, szczególnie długotrwałego, może przyczynić się do AUD oraz AD. Analiza statystyczna nie pozwala na określenie kierunku zależności. Związek niskiego statusu społeczno-ekonomicznego z AUD oraz AD [13–17] został zaobserwowany w niektórych badaniach.
Zdziwienie może wywoływać fakt, że bycie w stałym nieformalnym związku niemal czterokrotnie zwiększa ryzyko współwystępowania AD z AUD w porównaniu z byciem w związku małżeńskim (OR = 3,770; p < 0,01), podczas gdy bycie osobą owdowiałą zmniejsza je trzykrotnie (OR = 0,330; p < 0,05). Nie różnią się natomiast pod tym względem od osób żonatych i zamężnych osoby rozwiedzione oraz kawalerowie i panny, czyli osoby także nieposiadające partnera. Jak się wydaje, zależności te mogą wynikać z różnego rodzaju uzyskiwanego bądź nieuzyskiwanego wsparcia społecznego [18] oraz stylu radzenia sobie w sytuacjach stresujących. W koncepcjach wsparcia społecznego jako uwarunkowania zdrowia z jednej strony wsparcie jest traktowane jako bufor chroniący jednostkę przed stresem, a z drugiej – brak wsparcia jako niezależny czynnik szkodliwy dla zdrowia. Przy czym w przypadku wsparcia rozumianego jako bufor większe znaczenie ma jego aspekt funkcjonalny – wspieranie indywidualnych zdolności radzenia sobie przez jednostkę z trudnymi sytuacjami, podczas gdy w przypadku wsparcia jako niezależnego czynnika ważniejszy jest aspekt strukturalny – posiadana sieć społeczna i poziom integracji [19].
W związkach nieformalnych żyją głównie osoby młode, dobrze wykształcone, z dużych miast, co często poprzedza sformalizowanie ich związku, lub osoby z biedniejszych i/lub mniej wykształconych warstw społecznych, a szczególnie środowisk zmarginalizowanych, mieszkańcy małych miast i wsi, osoby pozbawione stałej pracy, bezrobotne, żyjące ze świadczeń rentowych i socjalnych, nieposiadające odpowiednich zasobów, by zawrzeć związek formalny [20]. Jak zauważa Doniec [20], związki z obu kategorii należą do nietrwałych oraz pełnych problemów. Tak więc, mimo posiadania partnera, osoby w takich związkach mogą nie uzyskiwać odpowiedniego wsparcia społecznego, szczególnie wsparcia funkcjonalnego, które pozytywnie wpływa na możliwość poradzenia sobie ze stresorem. Ponadto, osoby będące w związkach nieformalnych drugiego typu należą do kategorii społecznych, które cechują się większą konsumpcją alkoholu, a zatem i problemami z tym związanymi.
Z kolei wdowcy i wdowy mogą być w mniejszym stopniu eksponowani na niektóre stresory oraz mogą wykorzystywać inne sposoby radzenia sobie z nimi. Dla przykładu, jak wynika z badania Diagnoza Społeczna 2011 [21], wdowieństwo było – obok bycia singlem, wyższego dochodu, mieszkania na wsi i bycia emerytem – jednym z czynników obniżających stres życiowy, podczas gdy sprzyjały mu: posiadanie dzieci na utrzymaniu, praca najemna czy bycie przedsiębiorcą. Ponadto, fakt utraty współmałżonka może prowadzić także do innych sposobów radzenia sobie ze stresorami. Według analizy skumulowanych danych z badania Diagnoza Społeczna z lat 2003–2009 wdowcy i wdowy w trudnych sytuacjach zwracają się po pomoc do innych osób równie często jak osoby w związkach małżeńskich, natomiast rzadziej niż inni sięgają wówczas po alkohol oraz częściej modlą się o pomoc do Boga (takie trendy zostały zaobserwowane w różnych grupach wiekowych) [22]. Może to oznaczać mniejsze ryzyko wystąpienia problemów związanych z alkoholem oraz AD.
Zgodnie z hipotezą osoby ze współwystępującymi zaburzeniami częściej korzystają z wybranych usług medycznych, takich jak hospitalizacja, farmakoterapia czy grupy samopomocowe.
Mocne i słabe strony. Mocną stroną badania jest jego realizacja na dużej, reprezentatywnej próbie ogólnopolskiej. Należy podkreślić, że badania EZOP I i EZOP II były pierwszymi badaniami przeprowadzonymi na tak wielką skalę w Polsce – na tak dużej próbie oraz z wykorzystaniem kwestionariusza CIDI 21.1.4.
Niemniej jednak wykorzystanie CIDI 21.1.4 oraz sposób realizacji badania, doboru próby i zbierania danych pociąga za sobą pewne ograniczenia. Należy mieć na uwadze, że badanie za pomocą kwestionariusza CIDI 21.1.4 opiera się na deklaracjach osób badanych i w związku z tym może prowadzić do niedoszacowania jednych oraz przeszacowania innych zaburzeń psychicznych. Dodatkowo przyczyną odchyleń może być realizacja badania metodą CAPI, która polega na bezpośrednim kontakcie badanego z respondentem. Taka sytuacja może skutkować niechęcią do ujawniania trudności psychicznych, szczególnie takich, które są stygmatyzowane, jak np. alkoholizm. Być może cennym uzupełnieniem badań przeprowadzonych w sposób bezpośredni (lub nawet do pewnego stopnia sposobem ich zastąpienia) może być w przyszłości realizacja badań za pomocą ankiet lub wywiadów internetowych.
Na poziomie analizy ograniczeniem jest konieczność włączenia różnych zaburzeń lękowych do jednej kategorii ze względu na niewielką liczebność grup, które cierpią z ich powodu. Jak wskazują badania, poszczególne zaburzenia mogą się nieco różnić pod względem ich związków z AUD. Ich analiza mogłaby dostarczyć bardziej szczegółowych wyników.

■ WNIOSKI

Współwystępowanie AD z AUD stwierdzono u blisko 2% dorosłej populacji, co w przeliczeniu na populację mieszkańców Polski w wieku 18+ wynosi 605,7 tysięcy osób. Zaburzenia współwystępują częściej wśród mężczyzn, osób w wieku 30–39 lat oraz 50–64 lata, zamieszkujących miasta o średniej wielkości, o relatywnie niższym poziomie wykształcenia, żyjących w związkach nieformalnych i bezrobotnych. Mniejsze ryzyko występuje u wdowców i wdów.
Współwystępowanie AD z AUD może mieć istotne konsekwencje społeczne, jednak jest słabo rozpoznawane i wymaga dalszych badań.

Conflict of interest/Konflikt interesów

None declared./Nie występuje.

Financial support/Finansowanie

None declared./Nie zadeklarowano.
The analysis was performed within the framework of the statutory work No. 501-37-002-21008 entitled “Social Determinants of Addiction and Other Mental Disorders” carried out at the Department of Health Sociology and Addiction Research (formerly the Department of Studies on Alcoholism and Drug Dependence) of the Institute of Psychiatry and Neurology in Warsaw.
Analiza została wykonana w ramach tematu statutowego nr 501-37-002-21008 pt. „Uwarunkowania społeczne uzależnień oraz innych zaburzeń psychicznych” realizowanego w Zakładzie Socjologii Zdrowia i Badań nad Uzależnieniami (d. Zakład Badań nad Alkoholizmem i Toksykomaniami) Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

Ethics/Etyka

The research was approved by the Bioethical Committee of Institute of Psychiatry and Neurology / Badanie zostało zaaprobowane przez Komisję Bioetyczną Instytutu Psychiatrii i Neurologii: No 33/2017.
The work described in this article has been carried out in accordance with the Code of Ethics of the World Medical Association (Declaration of Helsinki) on medical research involving human subjects, Uniform Requirements for manuscripts submitted to biomedical journals and the ethical principles defined in the Farmington Consensus of 1997.
Treści przedstawione w pracy są zgodne z zasadami Deklaracji Helsińskiej odnoszącymi się do badań z udziałem ludzi, ujednoliconymi wymaganiami dla czasopism biomedycznych oraz z zasadami etycznymi określonymi w Porozumieniu z Farmington w 1997 roku.

References/Piśmiennictwo