HIV atakuje psychikę:wyzwania i możliwe rozwiązania
Redaktor: Bartłomiej Leśniewski
Data: 10.12.2012
Źródło: Aleksandra Skonieczna
Mamy coraz większy problem z pacjentami chorymi na AIDS, któremu towarzyszy choroba lub zaburzenie psychiczne.
Zwiększająca się liczba osób zakażonych HIV (zgodnie z danymi Krajowego Centrum ds. AIDS na chwilę obecną w Polsce mieszka ponad 16 tyś osób, u których zostało wykryte zakażenie HIV) oraz wprowadzenie skutecznego leczenia antyretrowirusowego, przyczyniło się do przemiany AIDS z choroby nieuleczalnej i przebiegającej gwałtownie w chorobę przewlekłą. To spowodowało zwiększenie zainteresowania problemami zdrowia psychicznego osób z HIV/AIDS oraz członków ich rodzin. Badania wykazują, że od 50 do 80 procent osób zakażonych HIV ma problemy psychiczne (źródło: Baingana F, Thomas R and Comblain). Część z nich powstała przed zakażeniem, pozostałe rozwinęły się później - w przebiegu choroby i leczenia, lub bez takiego związku. Niektóre są na tyle poważne, że wymagają leczenia.
Problemy zakażonych
Najczęstsze problemy psychiczne występujące u osób zakażonych HIV to przygnębienie, depresja, którym często towarzyszą zaburzenia snu i rozmyślania o śmierci lub nawet samobójstwie, różnego rodzaju lęki i niepokoje, zaburzenia osobowości przejawiające się potrzebą ryzykownych zachowań, problemy seksualne, nadużywanie alkoholu i narkotyków, nasilenie zaburzeń psychicznych występujących przed zakażeniem, zmiany organiczne (np. otępienie związane z neuroinfekcją HIV (HAD)).
Wymienione powyżej czynniki wskazują na powszechność problemów natury psychologicznej i psychopatologicznej u osób z HIV/AIDS oraz na konieczność oferowania tym osobom kompleksowej opieki, na którą składają się oddziaływania specjalistów chorób zakaźnych, opieka psychologiczna, dostępność do konsultacji psychiatrycznych, opieka socjalna, wsparcie społeczne w realizowaniu praw zagrożonych stygmatyzacją i społecznym wykluczeniem, pomoc prawna.
Wiele aspektów naraz
Kompleksowość tej opieki ma polegać nie tylko na otrzymywaniu pomocy w jednym miejscu i czasie, ale na wspólnym, wielospecjalistycznym opracowywaniu zindywidualizowanej, elastycznej strategii pomocy osobom z HIV/AIDS, z uwzględnieniem koordynacji działań (np. wczesne rozpoznawanie przyczyn zaburzeń psychicznych, adekwatne reagowanie na ich pojawianie się, unikanie interakcji lękowych, jednoczesne podawanie leków substytucyjnych i leków antyretrowirusowych itp.).
W chwili obecnej w Polsce problemy dotyczące zdrowia psychicznego nie są integralną częścią strategii w zakresie zapobiegania zakażeniom HIV i opieki nad osobami z HIV/AIDS, a związek pomiędzy HIV/AIDS i zdrowiem psychicznym jest zbyt często niedoceniany lub pomijany. W swoim sprawozdaniu z dnia 20 listopada 2008 r. Sekretariat WHO zaleca włączenie kwestii zdrowia psychicznego do krajowych programów ds. AIDS, co sprzyja polepszeniu jakości życia osób żyjących z HIV. Według WHO, osoby zapewniające opiekę medyczną, oraz edukatorzy i konsultanci w zakresie HIV/AIDS, powinny przejść odpowiednie przeszkolenie w celu rozpoznania oraz leczenia najbardziej powszechnych zaburzeń psychicznych oraz zaburzeń spowodowanych użyciem substancji psychoaktywnych oraz kierowania pacjentów do wyspecjalizowanych jednostek, kiedy to jest wymagane (źródło: HIV/AIDS and Mental Health, Report by the Secretariat, EB124/6, http://apps.who.int/gb/ebwha/pdf_files/EB124/B124_6-en.pdf). Brakuje instytucjonalnych powiązań pomiędzy placówkami zapewniającymi leczenia pacjentów z HIV oraz placówkami zdrowia psychicznego.
Forma zalążkowa
Raport oparty na badaniach współfinansowanych przez Komisję Europejską (EAHC) w ramach projektu „Zdrowie psychiczne i HIV” – MAIDS, wykazał, że w Polsce system kompleksowej opieki nad osobami z HIV/AIDS istnieje w formie zalążkowej (np. dostęp do psychologa, psychiatry w ośrodkach chorób zakaźnych, współpraca (najczęściej nieformalna) programów leczenia substytucyjnego uzależnienia od opioidów z ośrodkami leczenia chorób zakaźnych). Ogólnie nie wychodzi on naprzeciw potrzebom pacjentów, a jednocześnie przyczynia się do frustracji personelu terapeutycznego. W niektórych ośrodkach chorób zakaźnych dostęp do psychologa i psychiatry jest możliwy w ramach kompleksowej oferty leczenia finansowanej przez NFZ. Niemniej, korzystać z tej oferty mogą wyłącznie osoby otrzymujące leczenie antyretrowirusowe, np. mniej niż połowa osób, które wiedzą o swoim zakażeniu HIV (na koniec listopada 2012 r. leczeniem ARV objętych było 6 279 pacjentów).
Choć opiekę i leczenie psychiatryczne osoby z HIV/AIDS mogą otrzymywać w ramach istniejącego w Polsce ogólnodostępnego systemu opieki i leczenia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, to jednak zwykle nie bierze się pod uwagę specyficznego wpływu, jaki zakażenie HIV wywiera na zdrowie psychiczne a także na przebieg leczenia. Poważnym problemem wydaje się być również brak specjalistów ochrony zdrowia psychicznego (szczególnie lekarzy psychiatrów) w wielu placówkach zajmujących się leczeniem, poradnictwem i opieką nad osobami żyjącymi z HIV/AIDS. Braki te można wytłumaczyć nie uwzględnianiem tematyki HIV i zdrowia psychicznego zarówno w kształceniu studentów medycyny (z wyjątkiem 1-2 akapitów w kilkutomowych podręcznikach) i psychologii klinicznej, jak i w kształceniu podyplomowym lekarzy.
Pełny tekst Aleksandry Skoniecznej ukaże się w najbliższym numerze "Menedżera Zdrowia"
Problemy zakażonych
Najczęstsze problemy psychiczne występujące u osób zakażonych HIV to przygnębienie, depresja, którym często towarzyszą zaburzenia snu i rozmyślania o śmierci lub nawet samobójstwie, różnego rodzaju lęki i niepokoje, zaburzenia osobowości przejawiające się potrzebą ryzykownych zachowań, problemy seksualne, nadużywanie alkoholu i narkotyków, nasilenie zaburzeń psychicznych występujących przed zakażeniem, zmiany organiczne (np. otępienie związane z neuroinfekcją HIV (HAD)).
Wymienione powyżej czynniki wskazują na powszechność problemów natury psychologicznej i psychopatologicznej u osób z HIV/AIDS oraz na konieczność oferowania tym osobom kompleksowej opieki, na którą składają się oddziaływania specjalistów chorób zakaźnych, opieka psychologiczna, dostępność do konsultacji psychiatrycznych, opieka socjalna, wsparcie społeczne w realizowaniu praw zagrożonych stygmatyzacją i społecznym wykluczeniem, pomoc prawna.
Wiele aspektów naraz
Kompleksowość tej opieki ma polegać nie tylko na otrzymywaniu pomocy w jednym miejscu i czasie, ale na wspólnym, wielospecjalistycznym opracowywaniu zindywidualizowanej, elastycznej strategii pomocy osobom z HIV/AIDS, z uwzględnieniem koordynacji działań (np. wczesne rozpoznawanie przyczyn zaburzeń psychicznych, adekwatne reagowanie na ich pojawianie się, unikanie interakcji lękowych, jednoczesne podawanie leków substytucyjnych i leków antyretrowirusowych itp.).
W chwili obecnej w Polsce problemy dotyczące zdrowia psychicznego nie są integralną częścią strategii w zakresie zapobiegania zakażeniom HIV i opieki nad osobami z HIV/AIDS, a związek pomiędzy HIV/AIDS i zdrowiem psychicznym jest zbyt często niedoceniany lub pomijany. W swoim sprawozdaniu z dnia 20 listopada 2008 r. Sekretariat WHO zaleca włączenie kwestii zdrowia psychicznego do krajowych programów ds. AIDS, co sprzyja polepszeniu jakości życia osób żyjących z HIV. Według WHO, osoby zapewniające opiekę medyczną, oraz edukatorzy i konsultanci w zakresie HIV/AIDS, powinny przejść odpowiednie przeszkolenie w celu rozpoznania oraz leczenia najbardziej powszechnych zaburzeń psychicznych oraz zaburzeń spowodowanych użyciem substancji psychoaktywnych oraz kierowania pacjentów do wyspecjalizowanych jednostek, kiedy to jest wymagane (źródło: HIV/AIDS and Mental Health, Report by the Secretariat, EB124/6, http://apps.who.int/gb/ebwha/pdf_files/EB124/B124_6-en.pdf). Brakuje instytucjonalnych powiązań pomiędzy placówkami zapewniającymi leczenia pacjentów z HIV oraz placówkami zdrowia psychicznego.
Forma zalążkowa
Raport oparty na badaniach współfinansowanych przez Komisję Europejską (EAHC) w ramach projektu „Zdrowie psychiczne i HIV” – MAIDS, wykazał, że w Polsce system kompleksowej opieki nad osobami z HIV/AIDS istnieje w formie zalążkowej (np. dostęp do psychologa, psychiatry w ośrodkach chorób zakaźnych, współpraca (najczęściej nieformalna) programów leczenia substytucyjnego uzależnienia od opioidów z ośrodkami leczenia chorób zakaźnych). Ogólnie nie wychodzi on naprzeciw potrzebom pacjentów, a jednocześnie przyczynia się do frustracji personelu terapeutycznego. W niektórych ośrodkach chorób zakaźnych dostęp do psychologa i psychiatry jest możliwy w ramach kompleksowej oferty leczenia finansowanej przez NFZ. Niemniej, korzystać z tej oferty mogą wyłącznie osoby otrzymujące leczenie antyretrowirusowe, np. mniej niż połowa osób, które wiedzą o swoim zakażeniu HIV (na koniec listopada 2012 r. leczeniem ARV objętych było 6 279 pacjentów).
Choć opiekę i leczenie psychiatryczne osoby z HIV/AIDS mogą otrzymywać w ramach istniejącego w Polsce ogólnodostępnego systemu opieki i leczenia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, to jednak zwykle nie bierze się pod uwagę specyficznego wpływu, jaki zakażenie HIV wywiera na zdrowie psychiczne a także na przebieg leczenia. Poważnym problemem wydaje się być również brak specjalistów ochrony zdrowia psychicznego (szczególnie lekarzy psychiatrów) w wielu placówkach zajmujących się leczeniem, poradnictwem i opieką nad osobami żyjącymi z HIV/AIDS. Braki te można wytłumaczyć nie uwzględnianiem tematyki HIV i zdrowia psychicznego zarówno w kształceniu studentów medycyny (z wyjątkiem 1-2 akapitów w kilkutomowych podręcznikach) i psychologii klinicznej, jak i w kształceniu podyplomowym lekarzy.
Pełny tekst Aleksandry Skoniecznej ukaże się w najbliższym numerze "Menedżera Zdrowia"
