Ankieta „10 dla Serca” w aplikacji mojeIKP – nowa możliwość angażowania pacjentów w modyfikację stylu życia

Wprowadzenie

Polska pozostaje państwem o wysokim ryzyku rozwoju chorób układu krążenia (ChUK), które nadal stanowią główną przyczynę zgonów. Co istotne, dane epidemiologiczne wskazują, że w ostatnich latach nie obserwujemy już spadku liczby zgonów możliwych do uniknięcia, co sugeruje niewystarczające działania profilaktyczne w zakresie ChUK. W odpowiedzi na to wyzwanie opracowano koncepcję „10 dla Serca” w ramach Narodowego Programu Chorób Układu Krążenia (NPChUK).

Koncepcja „10 dla Serca” – zwrócenie uwagi na modyfikowalne czynniki ryzyka

Współczesne podejście do prewencji chorób sercowo-naczyniowych coraz częściej opiera się na zasadzie „lepiej zapobiegać niż leczyć”. Odnotowano to już w 2010 r. w Stanach Zjednoczonych, wprowadzając koncepcję 7 Healthy Living Habits, a później Life’s Essential 8. W kontekście polskich realiów, opierając się na badaniach epidemiologicznych, takich jak WOBASZ, wyodrębniono 10 obszarów, które muszą być utrzymane w jak najlepszym stanie, aby zmniejszyć ryzyko rozwoju ChUK. Nie można bowiem skutecznie zapobiegać chorobom serca bez oddziaływania na wszystkie kluczowe czynniki ryzyka.
Przekaz tej inicjatywy koncentruje się na identyfikacji i wczesnym działaniu w obszarach, które można modyfikować. Wprowadzając „10 dla Serca”, chcemy nie tylko zwiększyć świadomość znaczenia profilaktyki, lecz także zmotywować pacjentów do aktywnego podejmowania działań na rzecz własnego zdrowia. Kluczowym aspektem jest dostarczenie jasnych i praktycznych wskazówek, które można dostosować do indywidualnych możliwości, co zwiększa skuteczność profilaktyki.
Koncepcja podkreśla ponadto, że utrzymanie optymalnego poziomu w każdym z 10 obszarów jest konieczne do osiągnięcia pełnej ochrony (ryc. 1). Odpowiedzialność za zdrowie sercowo-naczyniowe spoczywa nie tylko na systemie opieki zdrowotnej, lecz przede wszystkim na każdym z nas – jesteśmy świadomi, że większość czynników wpływających na stan układu krążenia zależy od stylu życia.

Elementy składowe „10 dla Serca”

Optymalne ciśnienie tętnicze

Wartości ciśnienia < 120/70 mm Hg są uważane za optymalne. Powyżej tej granicy wzrasta ryzyko ChUK. Kluczowe jest prowadzenie zdrowego trybu życia od najmłodszych lat – aktywność fizyczna, odpowiednia masa ciała, dieta o niskiej zawartości soli i unikanie alkoholu. Warto pamiętać, że ciśnienie tętnicze rośnie z wiekiem, ale od nas zależy, jak szybki będzie ten wzrost. Coroczna kontrola ciśnienia powinna być standardem.

Optymalne stężenie cholesterolu LDL

U osób zdrowych stężenie cholesterolu LDL powinno być < 115 mg/dl. Im niższy poziom, tym mniejsze ryzyko rozwoju chorób serca. Stężenie cholesterolu wzrasta od urodzenia, a jego poziom zależy zarówno od uwarunkowań genetycznych, jak i stylu życia. Regularne badania są niezbędne, ponieważ podwyższone stężenie cholesterolu nie daje objawów.

Optymalne stężenie glukozy

Stężenie glukozy na czczo powinno być < 100 mg/dl, a hemoglobina glikowana (HbA1c) < 5,7%. Liniowa korelacja pomiędzy HbA1c a ryzykiem ChUK pod­kreśla konieczność wczesnego rozpoznawania stanu przedcukrzycowego i cukrzycy. Wczesne wykrycie nieprawidłowej glikemii pozwala na wdrożenie odpowiedniego postępowania oraz zmianę stylu życia i zapobiega rozwojowi chorób układu sercowo-naczyniowego, co jest kluczowe dla skutecznej prewencji.

Prawidłowa masa ciała

Prawidłowy wskaźnik masy ciała (body mass index – BMI) mieści się w zakresie 19–25 kg/m², a obwód talii powinien być < 88 cm u kobiet i < 102 cm u mężczyzn. Otyłość jest przewlekłą chorobą, a nie tylko problemem estetycznym – to istotny czynnik ryzyka ChUK i przedwczesnej śmiertelności. Otyłość brzuszna jeszcze bardziej zwiększa ryzyko ChUK. Dbałość o prawidłową masę ciała to proces trwający przez całe życie, a wczesne działania profilaktyczne mogą znacząco zmniejszyć ryzyko rozwoju nadwagi i otyłości.

Niepalenie tytoniu

Zaprzestanie palenia (zarówno czynnego, jak i biernego) to jeden z najważniejszych elementów profilaktyki ChUK. Palenie tytoniu zwiększa ryzyko chorób serca, tętnic oraz skraca długość życia. Nigdy nie jest za późno, aby zerwać z nałogiem – wpływ na zdrowie jest odczuwalny natychmiast i długoterminowo.

Zdrowe odżywianie

Zbilansowana dieta, bogata w warzywa i owoce, ograniczająca produkty wysoko przetworzone i sól oraz prawidłowe nawyki żywieniowe odgrywają kluczową rolę w prewencji ChUK. Zdrowe odżywianie korzystnie wpływa na ciśnienie, profil lipidowy, stężenie glukozy i masę ciała, stanowiąc fundament profilaktyki i wspierając inne elementy „10 dla Serca”.

Aktywność fizyczna

Dorosłym zaleca się co najmniej 150 minut umiarkowanej lub 75 minut intensywnej aktywności fizycznej tygodniowo bądź ich połączenie. Ważne jest, aby zachęcać pacjentów do każdego rodzaju ruchu – nawet 1000 kroków dziennie stanowi już pierwszy krok ku zdrowiu. Aktywność fizyczna nie musi od razu oznaczać wizyty na siłowni czy pływalni, prosta codzienna aktywność ma istotny wpływ na stan układu krążenia.

Niepicie alkoholu

Nie ma bezpiecznej dawki alkoholu sprzyjającej zdrowiu serca. Alkohol negatywnie wpływa na metabolizm, sprzyja otyłości i cukrzycy, a jego spożycie jest istotnym czynnikiem ryzyka ChUK. Zrezygnowanie z alkoholu jest jednym z najskuteczniejszych wyborów profilaktycznych.

Zdrowy sen

Regularny, głęboki sen trwający 7–8 godzin jest niezbędny dla zachowania zdrowia metabolicznego i zdrowia układu sercowo-naczyniowego. Zaburzenia snu – jego skrócenie, przedłużenie, pogorszenie jakości – zwiększają ryzyko ChUK. Dobry sen wspiera utrzymanie prawidłowej masy ciała, optymalnego ciśnienia i glikemii.

Niski poziom stresu

Niskie natężenie stresu jest korzystne dla zdrowia serca. Nadmiar stresu zarówno w życiu zawodowym, jak i prywatnym zwiększa ryzyko ChUK. Umiejętność zarządzania stresem korzystnie wpływa na układ krążenia, a także na ogólne samopoczucie i jakość życia.

Znaczenie koncepcji

Koncepcja „10 dla Serca” ma na celu inspirowanie pacjentów do świadomego i aktywnego dbania o własne zdrowie. Unikatowość tego podejścia polega na podkreśleniu, że każdy z nas ma realny wpływ na stan układu sercowo-naczyniowego poprzez codzienne wybory i nawyki. Skuteczna prewencja wymaga współpracy lekarzy i pacjentów – tylko konsekwentne działania i zwiększenie świadomości mogą prowadzić do trwałych zmian i poprawy.

Ankieta „10 dla Serca”

Na podstawie opisanej powyżej koncepcji powstała innowacyjna ankieta „10 dla Serca” dostępna dla posiadaczy Internetowego Konta Pacjenta w platformie mojeIKP. To pierwsze w Polsce powszechnie dostępne narzędzie, które umożliwia każdemu pacjentowi powyżej 18. roku życia ocenę własnego ryzyka sercowo-naczyniowego.
W praktyce proces jest niezwykle prosty: pacjent wypełnia ankietę bezpośrednio w aplikacji mojeIKP, a system w czasie rzeczywistym przedstawia mu wyniki i wskazuje obszary wymagające interwencji. Na tej podstawie lekarz i pacjent mogą wspólnie ustalić plan działań – na przykład w trakcie wizyty związanej z programem „Moje Zdrowie” lub w ramach opieki koordynowanej.
Co istotne, ankieta zawiera wbudowany algorytm, który na podstawie wprowadzonych danych ocenia 20-letnie ryzyko zgonu z powodu ChUK, prezentując je jako ryzyko względne w stosunku do osoby tej samej płci i w tym samym wieku z optymalnym poziomem wszystkich 10 obszarów „10 dla Serca”. Podsumowując – najważniejsze przesłanie brzmi: „Oceń ryzyko, wyznacz cele, zmień styl życia!” (ryc. 2).
Aby skorzystać z ankiety, pacjent musi mieć dostęp do wyników badań laboratoryjnych: stężenia cholesterolu LDL, glukozy na czczo, oraz pomiaru ciśnienia tętniczego. Jeśli w trakcie wypełniania będzie brakować tych danych, można je zaktualizować później – po kolejnym zalogowaniu. Wynik ankiety można powtórzyć po roku, co pozwala na monitorowanie postępów w modyfikacji stylu życia.
Dla pacjentów mających trudności z obsługą aplikacji w telefonie dostępna jest również „Karta ryzyka chorób układu krążenia” oparta na modelu „10 dla Serca”, którą można wydrukować i przekazać do samodzielnego uzupełnienia (ryc. 3).

Korzyści z zastosowania ankiety „10 dla Serca” dla lekarza

Kompleksowa ocena ryzyka – ankieta uwzględnia najważniejsze czynniki sercowo-naczyniowe, takie jak nadciśnienie tętnicze, poziom cholesterolu, zaburzenia gospodarki węglowodanowej oraz nadwaga i otyłość.
Skala ryzyka dostosowana do polskich danych – w przeciwieństwie do innych narzędzi, takich jak SCORE2, SCORE2-OP czy SCORE-Diabetes, ankieta ocenia 20-letnie ryzyko zgonu u każdego pacjenta niezależnie od wieku i wcześniej rozpoznanej ChUK lub cukrzycy, bazując na danych epidemiologicznych z Polski.
Praktyczne i wiarygodne wskazówki – pacjent otrzymuje multimedialne porady i odnośniki do sprawdzonych źródeł informacji, na przykład do porad dietetycznych Narodowego Funduszu Zdrowia.
Wsparcie w pracy lekarza – wyniki ankiety ułatwiają rozmowę, pomagają w wyznaczaniu indywidualnych celów terapeutycznych i zwiększają zaangażowanie pacjentów w proces leczenia.
Narzędzie edukacyjne i motywujące – angażuje pacjenta do aktywnego dbania o własne zdrowie, pozwalając na proste przełożenie zaleceń profilaktycznych na konkretne działania.

Podsumowanie

Ankieta „10 dla Serca” to nowoczesne, praktyczne narzędzie wspierające codzienną pracę lekarza w zakresie oceny i zmniejszania ryzyka sercowo-naczyniowego. Może stanowić cenne uzupełnienie opieki nad pacjentami, szczególnie w sytuacjach, gdy czas na omówienie wszystkich zasad modyfikacji stylu życia jest ograniczony.
Nie zwlekaj! Zachęcaj pacjentów do wypełniania ankiety i podejmowania działań na rzecz zdrowego stylu życia. Wspólnie możecie skuteczniej dbać o zdrowie i zapobiegać chorobom sercowo-naczyniowym. Wprowadzenie „10 dla Serca” do codziennej praktyki lekarskiej może się przyczynić do zwiększenia skuteczności działań profilaktycznych, poprawy jakości życia pacjentów oraz zmniejszenia obciążenia systemu opieki zdrowotnej w związku z ChUK.
Zachęcamy do korzystania z tego narzędzia, regularnego monitorowania postępów i wspólnego ustalania celów, które będą motywowały pacjentów do trwałych zmian. Pamiętajmy – zdrowie serca zaczyna się od świadomego wyboru i zaangażowania na co dzień. Razem możemy skuteczniej walczyć z epidemią chorób układu krążenia, promując zdrowy styl życia i profilaktykę w naszej codziennej praktyce klinicznej. Postępowanie jest proste: oceń, wyznacz, zmień!