Exotic viral infections in primary healthcare: a case report of chikungunya in a patient returning from tropical regions

Wprowadzenie

Choroby tropikalne stanowią istotne wyzwanie dla zdrowia publicznego na świecie, szczególnie w regionach o niskim poziomie rozwoju społeczno-ekonomicznego, gdzie warunki środowiskowe sprzyjają transmisji patogenów. Szacuje się, że ponad 1 mld ludzi jest dotkniętych co najmniej jedną chorobą tropikalną, a liczba osób wymagających interwencji profilaktycznych i leczniczych przekracza 1,4 mld rocznie. Choroby te obejmują szerokie spektrum infekcji wywoływanych przez bakterie, pasożyty, grzyby i wirusy, z których wiele jest przenoszonych przez takie wektory, jak komary, muchy czy kleszcze [1].
Wśród patogenów wywołujących wirusowe choroby tropikalne szczególne znaczenie mają arbowirusy, w tym wirusy dengi (DENV), czikungunii (CHIKV) i Zika (ZIKV), które są przenoszone przez komary z rodzaju Aedes. Globalizacja, urbanizacja i zmiany klimatyczne sprzyjają rozszerzaniu ich zasięgu geograficznego, co prowadzi do pojawiania się ognisk epidemicznych w regionach wcześniej wolnych od tych zakażeń, w tym w Europie. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization – WHO), ponad 5,6 mld ludzi na świecie jest obecnie zagrożonych zakażeniem arbowirusami, co podkreśla skalę problemu i konieczność wdrożenia skutecznych strategii diagnostycznych, terapeutycznych i profilaktycznych [2, 3].
Globalne obciążenie chorobami tropikalnymi, mimo postępu w zakresie ich kontroli, pozostaje znaczące – w 2019 r. zanotowano ok. 150 tys. zgonów i 19 mln utraconych lat życia skorygowanych o niepełnosprawność (disability-adjusted life years – DALY) z powodu zaniedbanych chorób tropikalnych (neglected tropical diseases – NTD), w tym infekcji wirusowych. Wzrost mobilności ludności, zmiany klimatyczne oraz niedostateczna infrastruktura zdrowotna w krajach rozwijających się dodatkowo komplikują wysiłki w zakresie kontroli i eliminacji tych chorób [4, 5].
Czikungunia jest chorobą wirusową przenoszoną przez komary Aedes aegypti i Aedes albopictus, wywoływaną przez wirusa należącego do rodziny Togaviridae, rodzaju Alphavirus. Po raz pierwszy została opisana w Tanzanii w 1952 r., a jej nazwa pochodzi z języka Makonde i oznacza „ten, który się zgina”, co odnosi się do charakterystycznej postawy pacjentów z silnymi bólami stawów. Choroba przebiega z nagłym początkiem gorączki, wysypką i nasilonymi bólami stawów, które mogą się utrzymywać tygodniami lub miesiącami, a u części pacjentów prowadzić do przewlekłej postaci schorzenia [6, 7].
Globalne obciążenie wirusem czikungunii pozostaje znaczące – szacuje się, że rocznie występuje ok. 33–35 mln zakażeń w ponad 100 krajach, głównie w Azji Południowo-Wschodniej, Afryce i obu Amerykach. W 2025 r. odnotowano liczne ogniska epidemiczne, m.in. w regionie Oceanu Indyjskiego (Réunion, Mayotte), na Kubie i w południowych Chinach, gdzie w prowincji Guangdong potwierdzono ponad 7 tys. przypadków. W regionie Ameryk w 2024 r. zgłoszono ponad 410 tys. przypadków i 419 zgonów, głównie w Brazylii, co jest najwyższą liczbą od lat [8–10].
Czikungunia jest chorobą o niskiej śmiertelności (ok. 0,1–0,3%), jednak jej wpływ na jakość życia jest znaczny ze względu na przewlekłe bóle stawów, które występują u 40–50% pacjentów po fazie ostrej. W ostatnich latach pojawiły się nowe wyzwania epidemiologiczne związane z mutacjami wirusa (np. E1-A226V), które zwiększają zdolność transmisji przez Aedes albopictus, co sprzyja rozprzestrzenianiu się zakażeń na nowe obszary, w tym Europę. W 2025 r. WHO opublikowała zintegrowane wytyczne dotyczące postępowania klinicznego w choro- bach przenoszonych przez komary [3, 7, 9].
W tabeli 1 zebrano przypadki zakażenia wirusem czikungunii na świecie w pierwszych trzech kwartałach bieżącego roku [11].

Opis przypadku

Pacjentka, lat 50, chorująca przewlekle na nadciśnienie tętnicze skutecznie kontrolowane bisoprololem w monoterapii, zgłosiła się do poradni ogólnej w ramach prywatnego abonamentu medycznego po 3 dniach od powrotu z wakacji w tropikach z powodu podejrzenia gorączki denga. W jej grupie podróżnych zachorowały również dwie inne osoby, które pierwsze objawy miały odpowiednio 2 i 3 dni wcześniej. Były one konsultowane w ramach teleporady z lekarzem z Polski, ustalono podejrzenie zakażenia DENV i zalecono leczenie objawowe oraz obserwację. Pobyt na Kubie przypadał od 28 października do 8 listopada 2025 r.
Warto zaznaczyć, że pacjentka przebywała na Kubie w okresie, gdy odnotowywano średnio ok. 700 nowych przypadków czikungunii dziennie, głównie w Hawanie i Matanzas. Między 11 października a 1 listopada potwierdzono 15 590 przypadków, a do początku listopada liczba zakażeń wzrosła do ponad 20 tys. W połowie listopada sytuacja została oficjalnie określona jako epidemia, a do 21 listopada zgłoszono ponad 31 tys. przypadków i 95 pacjentów w stanie ciężkim [12].
W odpowiedzi na rosnące zagrożenie epidemiologiczne na świecie w 2023 r. zatwierdzono pierwszą szczepionkę przeciwko wirusowi czikungunii (VLA1553). Preparat jest zarejestrowany w Unii Europejskiej pod nazwą Ixchiq, zawiera żywego atenuowanego wirusa i jest przeznaczony do uodparniania osób w wieku 12–64 lat. Jego dostępność w Polsce jest nadal ograniczona.
Rząd Kuby w ostatnich miesiącach wdrożył wielokierunkowe programy w celu przeciwdziałania epidemii, wzmocnienia profilaktyki, diagnostyki i leczenia zakażeń arbowirusami angażujące opiekę medyczną, epidemiologię, naukę i przemysł (włączenie do zespołów podstawowej opieki zdrowotnej studentów wydziałów lekarskich, programy edukacyjne, systemowa organizacja ograniczania populacji komarów Aedes aegypti). Z powodu ograniczeń budżetowych te programy nie są jednak wystarczające [13, 14].
Pacjentka przed wyjazdem nie była konsultowana w poradni medycyny podróży, nie przyjęła żadnych zalecanych szczepień profilaktycznych. W czasie pobytu repelenty stosowała nieregularnie, głównie na początku. Podczas wakacji nie udało się uniknąć licznych ukłuć przez komary.
Objawy chorobowe pojawiły się w 2 ostatnich dniach pobytu i obejmowały gorączkę oraz nasilone bóle stawowe, szczególnie w obrębie obu kolan i stawów rąk. Następnego dnia po powrocie wystąpiła uogólniona wysypka plamisto-grudkowa. Po konsultacji w poradni medycyny podróży kobieta została skierowana na oddział obserwacyjno-zakaźny. Przy przyjęciu stan ogólny był dobry, pacjentka w pełnym kontakcie, wydolna krążeniowo i oddechowo. W badaniu przedmiotowym stwierdzono uogólnioną wysypkę plamisto-grudkową, bez innych istotnych odchyleń. Wdrożono empiryczną antybiotykoterapię doksycykliną, leczenie przeciwbólowe, przeciwhistaminowe, hepatoprotekcyjne oraz płynoterapię. Badania laboratoryjne wykazały niewielkie podwyższenie aktywności aminotransferaz (wzrost enzymów wątrobowych, ALT, AST, GGTP) oraz nieznacznie podwyższone parametry zapalne (wzrost stężenia CRP). Serologicznie potwierdzono zakażenie wirusem czikungunii (przeciwciała IgM reaktywne, przeciwciała IgG niereaktywne). Diagnostykę wykonano z surowicy pacjentki za pomocą pośredniego chemiluminescencyjnego testu immunologicznego (CLIA) na aparacie VirClia® Lotus. Laboratoryjnie wykluczono zakażenia wirusami ZIKV, DENV, HIV, HBV i HCV.
Ze względu na ograniczenia organizacyjne nie wykonano badań molekularnych. W trakcie hospitalizacji obserwowano stabilizację parametrów wątrobowych i spadek wskaźników zapalnych. Pacjentkę w stanie ogólnym dobrym wypisano do domu ze skierowaniem do poradni chorób zakaźnych, m.in. w celu wykonania badań stwierdzających serokonwersję przeciwciał IgM/IgG wirusa (przeciwciała IgG pojawiają się po kilku tygodniach i utrzymują się długo, co świadczy o przebytej infekcji).

Wnioski

Epidemia zakażeń wirusem czikungunii, pomimo wdrażania strategii kontroli wektorów i działań prewencyjnych przez rządy państw dotkniętych chorobą, pozostaje istotnym problemem zdrowia publicznego na świecie. W 2025 r. odnotowano ponad 445 tys. przypadków czikungunii w 40 krajach, co wskazuje na utrzymującą się zdolność wirusa do rozprzestrzeniania się w różnych regionach geograficznych, w tym w Europie, gdzie potwierdzono zarówno przypadki importowane, jak i lokalne transmisje [15]. Globalizacja, intensyfikacja podróży międzynarodowych oraz zmiany klimatyczne sprzyjają ekspansji wektorów, takich jak Aedes aegypti i Aedes albopictus, co zwiększa ryzyko wystąpienia przypadków importowanych w krajach o klimacie umiarkowanym, w tym w Polsce [16, 17].
Zjawisko to wymaga od systemów ochrony zdrowia zwiększonej gotowości diagnostycznej i terapeutycznej oraz stałego poszerzania wiedzy na temat chorób tropikalnych na każdym szczeblu ochrony zdrowia. Choroby przenoszone przez wektory, takie jak czikungunia, Zika czy denga, charakteryzują się podobnym obrazem klinicznym (gorączka, bóle stawowe, wysypka), co utrudnia diagnostykę różnicową, szczególnie w warunkach ograniczonego dostępu do szybkich testów molekularnych [18]. WHO zaleca stosowanie zintegrowanych wytycznych klinicznych dotyczących arbowirusów, obejmujących protokoły leczenia objawowego, monitorowanie powikłań i edukację pacjentów w zakresie profilaktyki ukąszeń komarów [3].
Brak swoistego leczenia przeciwwirusowego sprawia, że postępowanie opiera się na terapii objawowej, w tym stosowaniu paracetamolu w fazie ostrej i niesteroidowych leków przeciwzapalnych w okresie rekonwalescencji, po wykluczeniu dengi [19]. W przypadkach przewlekłych można rozważyć leki modyfikujące przebieg choroby (disease-modifying antirheumatic drugs – DMARD), analogicznie do terapii reumatologicznych [20]. Dostępność globalna dwóch zatwierdzonych szczepionek przeciw czikungunii (Ixchiq, Vimkunya) jest ograniczona [21].
W obliczu rosnącego ryzyka importu chorób tropikalnych do Europy konieczne są:
• stałe aktualizowanie wiedzy lekarzy, nie tylko specjalistów chorób zakaźnych, lecz także lekarzy POZ,
• wzmacnianie nadzoru epidemiologicznego i systemów wczesnego ostrzegania, zgodnie z WHO Global Arbovirus Initiative [22],
• integracja działań w zakresie kontroli wektorów, w tym stosowanie innowacyjnych metod, takich jak modyfikacje genetyczne komarów czy wykorzystanie bakterii Wolbachia [23]. To metoda zwalczania chorób przenoszonych przez komary polegająca na infekowaniu ich naturalną bakterią, która konkuruje z wirusami (denga, malaria, Zika), utrudniając ich namnażanie.
Zwiększona czujność diagnostyczna, interdyscyplinarne podejście oraz globalna współpraca są kluczowe dla ograniczenia skutków epidemii chorób wywołanych przez arbowirusy w nadchodzących latach.

Piśmiennictwo