Fitoterapia w leczeniu i profilaktyce infekcji dróg oddechowych u dzieci

Wprowadzenie

Infekcje dróg oddechowych (IDO) są najczęstszym powodem wizyt pediatrycznych w podstawowej opiece zdrowotnej. Szacuje się, że dzieci w wieku żłobkowym i przedszkolnym mogą przechodzić nawet 8–10 epizodów infekcji rocznie. Choć ponad 80–90% przypadków ma podłoże wirusowe (tab. 1), wciąż zbyt często stosuje się antybiotyki – nieskuteczne w takich sytuacjach, a jednocześnie przyczyniające się do narastania antybiotykooporności i ryzyka działań niepożądanych. Takie leczenie jest stosowane częściowo z powodu mocno ograniczonych możliwości skutecznego leczenia przyczynowego infekcji wirusowych. Leczenie objawowe nie zawsze skraca czas trwania choroby i nie zawsze uzyskiwane korzyści przeważają nad działaniami ubocznymi.
W zależności od wieku obserwuje się różną częstość występowania chorób infekcyjnych układu oddechowego oraz różny ich przebieg (tab. 2). Z powodu niedojrzałości układu immunologicznego najbardziej zagrożone są dzieci najmłodsze, niemowlęta, dzieci chodzące do żłobka lub mające w domu starsze rodzeństwo chodzące do przedszkola. Szczególnie groźne jest zachorowanie dla młodego niemowlęcia, które obok niedojrzałego układu immunologicznego ma również nie w pełni rozwinięty układ oddechowy. Wiotkość ścian klatki piersiowej i elementów budujących układ oddechowy (głównie krtań, tchawica i oskrzela) sprzyja zapadaniu się pęcherzyków płucnych, co prowadzi do przejściowej niedodmy, duszności, świszczącego oddechu, intensywnych furczeń, nieproduktywnego kaszlu oraz wzmożonej pracy mięśni oddechowych. Z czasem układ oddechowy dojrzewa, układ immunologiczny rozpoznaje coraz więcej wirusów, a przebieg infekcji jest lżejszy i krótszy. Dzieci przedszkolne i uczniowie, szczególnie wyższych klas, zwykle mają już powszechne infekcje za sobą, chorują lżej, a ich zdrowienie następuje szybciej.
Mimo że duża część infekcji ma przebieg łagodny i samoograniczający, zwykle chcemy pomóc małemu pacjentowi w opanowaniu męczących objawów. Wśród lekarzy, ale również wśród rodziców jest coraz więcej zwolenników leczenia sposobami naturalnymi. Zwracają się oni w stronę fitoterapii – metody wywodzącej się z wielowiekowej tradycji i ludowych obserwacji, opartej na doświadczeniu w wytwarzaniu preparatów bazujących na naturalnych związkach uzyskiwanych z roślin o znanych właściwościach leczniczych. Preparaty te można bez obaw stosować samodzielnie już w początkowej fazie choroby. Z punktu widzenia lekarza korzystniejsze jest podawanie takiego preparatu podczas trwania infekcji, aby nie utrwalać wizerunku cudownego środka, dzięki któremu dzieci nie będą chorować, bo takich nie ma i w tej roli fitoterapia się nie sprawdzi. Dzieci chorowały i będą chorować, możemy jednak w realny sposób zmienić przebieg infekcji i łagodzić objawy. Lepiej jest wykorzystać sprawdzone właściwości roślin leczniczych w trakcie trwania łagodnej choroby, takiej jak przeziębienie.
W przypadku wielu naturalnych metod leczenia często brakuje wystarczających badań klinicznych, które potwierdziłyby ich skuteczność i bezpieczeństwo w sposób przewidywalny i powtarzalny. Lekarze zwykle opierają się na dowodach naukowych i wytycznych, które są opracowywane na podstawie przeprowadzonych badań klinicznych. Leki farmaceutyczne są dokładnie kontrolowane pod względem dawki i składu, co pozwala precyzyjnie dostosować terapię do potrzeb pacjenta. W przypadku środków naturalnych, takich jak zioła, dawka i skład mogą się różnić w zależności od źródła i jakości produktu. Dlatego warto znać badania naukowe potwierdzające skuteczność konkretnej fitoterapii, znaleźć zaufaną firmę produkującą preparaty, pozyskującą dobrej jakości materiał zgodnie z zasadami (odpowiedni czas i miejsce zbiorów) oraz przetwarzającą go w prawidłowy sposób i w odpowiednich warunkach.
Najważniejszą zasadą nowoczesnej fito­terapii jest opieranie się na ekstraktach standaryzowanych, co gwarantuje stałą zawartość substancji czynnych i powtarzalność działania.

Fitoterapia w budowaniu odporności i leczeniu infekcji

Rosnące zainteresowanie fitoterapią wynika z potrzeby stosowania bezpiecznych, dobrze tolerowanych metod wspierających odporność i łagodzących przebieg infekcji u dzieci. Aktualne rekomendacje (m.in. Narodowego Instytutu Leków z 2016 r., aktualizacje 2020–2024) podkreślają konieczność ograniczenia antybiotykoterapii w wirusowych IDO. Leczenie powinno być objawowe, a ważnym wsparciem są preparaty roślinne o działaniu przeciwwirusowym, przeciwbakteryjnym, immunomodulującym, przeciwzapalnym, wykrztuśnym i mukolitycznym (tab. 3).
Ziołolecznictwo stosuje się praktycznie w każdej dziedzinie medycyny, ale najbardziej popularne jest w infekcjach dróg oddechowych, a to dzięki zawartości substancji skutecznych w ich leczeniu, takich jak flawonoidy, alkaloidy, kumaryny, antocyjany, polisacharydy i olejki eteryczne. Od lat znamy i stosujemy wyciągi z pelargonii afrykańskiej, czarnego bzu, tymianku, babki lancetowatej, dziewanny, lipy, werbeny, prawoślazu, porostu islandzkiego, bluszczu. Wybór roślin jest olbrzymi, więc może się pojawić dylemat, którą z nich wybrać. Warto wtedy pamiętać o tych roślinach leczniczych, za którymi stoją szeroko przeprowadzone badania kliniczne potwierdzające ich skuteczność i bezpieczeństwo. Warunki te – zarówno co do aktywnego składu (tab. 4), jak i rzetelnych badań (tab. 5 i 6) – spełniają wyciągi z korzenia pelargonii afrykańskiej (Pelargonium sidoides) [1–10].

Pelargonia afrykańska

Badania kliniczne wykazały, że preparaty zawierające Pelargonium sidoides skutecznie łagodzą kaszel, gorączkę i katar oraz skracają czas trwania infekcji dróg oddechowych (m.in. zapalenia gardła, migdałków czy zatok). Szczególny efekt zaobserwowano w grupie dzieci z niepowikłaną infekcją, przy dobrej tolerancji i niewielkiej liczbie działań niepożądanych [4, 5]. W randomizowanych badaniach z udziałem dzieci chorych na ostre zapalenie migdałków i gardła oraz ostre zapalenie oskrzeli odnotowano istotne statystycznie skrócenie czasu choroby, ograniczenie stosowania paracetamolu oraz szybszy powrót do zdrowia w porównaniu z grupą placebo [6, 7].
Program edukacyjno-badawczy z udziałem prawie 15 000 dzieci wykazał, że ponad 80% lekarzy uznaje wyciąg z pelargonii za skuteczny i bezpieczny pierwszy wybór w niepowikłanych infekcjach dróg oddechowych. Program ten był prowadzony od sierpnia do grudnia 2023 r. i koordynowany przez BRASSE Research and Development. Uczestniczyli w nim lekarze POZ i oddziałów szpitalnych leczący dzieci w wieku 6–12 lat z niepowikłaną infekcją dróg oddechowych. Celem programu była edukacja opiekunów w zakresie postępowania z infekcjami dróg oddechowych u dzieci i ocena skuteczności leków opartych na ekstrakcie pelargonii afrykańskiej. Program dowiódł, że większość lekarzy wysoko oceniła bezpieczeństwo i skuteczność terapii. Preparat był wskazywany jako korzystny ze względu na szybkie łagodzenie objawów, dobrą tolerancję, niewielką liczbę działań niepożądanych i możliwość stosowania jako lek pierwszego wyboru przy niepowikłanej infekcji, co pozwala ograniczyć nadużywanie antybiotyków [11].
Liczne badania kliniczne potwierdzają, że preparaty z ekstraktem z korzenia pelargonii działają nie tylko leczniczo, ale mogą też ograniczać ryzyko rozwoju infekcji wirusowych przez mechanizmy przeciwwirusowe i immunomodulujące. Wspieranie potencjału „prewencyjnego” odbywa się poprzez modulowanie receptora witaminy D w nabłonku dróg oddechowych [12], co może wzmacniać wrodzoną obronę przeciwwirusową. Wyciąg z pelargonii wzmacnia barierę nabłonkową i zmienia ekspresję białek połączeń ścisłych oraz receptorów adhezyjnych [13, 14] – mechanizm „antywejścia” wirusów.
Nadal brakuje badań pokazujących, że pelargonia zmniejsza zapadalność na infekcje u zdrowych dzieci, jednak liczne mechanizmy biologiczne i dane kliniczne z leczenia wskazują, że stosowanie preparatu od pierwszych dni objawów działa jak profilaktyka progresji, redukując ryzyko powikłań.

Czarny bez

Czarny bez (Sambucus nigra) to jedna z najstarszych roślin leczniczych. Wykorzystywane są kwiatostany, owoce, liście i korzenie. Aktywne działanie zależy od części morfologicznej rośliny, z której uzyskany jest ekstrakt, odmiany i stopnia dojrzałości owoców zastosowanych do przetworzenia, a także rodzaju rozpuszczalników. Kumulacja związków polifenolowych w istotny sposób zależy od miejsca pozyskania surowca [15], dlatego takie ważne jest zaufanie do producenta preparatu oraz utrzymanie przez niego standaryzacji (tab. 7).
Istnieje wiele dowodów na skuteczność preparatów czarnego bzu w infekcjach wirusowych (tab. 8). Wyciąg z owoców czarnego bzu to nie tylko fitomedycyna naturalna – jego działanie ma mocne podstawy naukowe. Badania przeprowadzono na wirusach grypy, udowadniając wzrost produkcji cytokin oraz TNF-α, wobec czego może się on sprawdzić nie tylko podczas trwania infekcji, lecz także w profilaktyce. Trzeba go wówczas przyjmować 4 razy dziennie [16–22].
W badaniach in vitro przeprowadzonych na wirusie grypy A (H1N1) wykazano, że ekstrakt z czarnego bzu o stężeniu 252 mg/ml jest w stanie zahamować namnażanie się wirusa w 50%. Działanie przeciwwirusowe ekstraktów z czarnego bzu ma zwiazek ze zdolnością hamowania hemaglutyniny [14].
Najnowsza systematyczna praca przeglądowa z metaanalizą wprost oceniła prewencję i leczenie. Wniosek wynikający z badania: czarny bez może nie zmniejszać ryzyka zachorowania (prewencja pierwotna), natomiast może skracać czas trwania i nasilenie objawów już rozwiniętego przeziębienia lub grypy, jednak pewność dowodów jest niezbyt wysoka [23]. Wiadomo, że polisacharydy czarnego bzu silnie aktywują komórki dendrytyczne i wtórnie odpowiedź limfocytów, co może wpływać na zmniejszenie liczby infekcji. Nie znaleziono dowodów na to, że preparaty z czarnego bzu zwiększają ryzyko nadmiernej reakcji układu odpornościowego (tzw. cytokine storm), co czyni je bezpiecznymi w profilaktyce infekcji wirusowych [24].

Podsumowanie

Istnieją coraz silniejsze dowody na to, że pelargonia afrykańska i czarny bez mają potencjał nie tylko łagodzenia objawów infekcji, lecz także ich profilaktyki, szczególnie u małych dzieci, poprzez wspieranie układu odpornościowego i ograniczanie rozwoju infekcji wirusowych.
Zioła od wieków stanowią nieodłączny element tradycyjnej medycyny na całym świecie. Ich wykorzystanie w leczeniu i profilaktyce chorób infekcyjnych cieszy się rosnącym zainteresowaniem, głównie ze względu na wyraźne łagodzenie przebiegu infekcji oraz ograniczenie skutków ubocznych leków syntetycznych. Szczególnie u dzieci, których układ odpornościowy jest w trakcie rozwoju, ziołolecznictwo jest nie tylko formą leczenia, lecz także skuteczną metodą profilaktyki wzmacniającej naturalną odporność. Synergia pomiędzy składnikami roślinnymi pozwala na skuteczne wspieranie organizmu w walce z infekcjami i szybszą regenerację błon śluzowych, co przekłada się na łagodniejszy przebieg choroby i szybszy powrót do zdrowia. Taki holistyczny mechanizm działania sprawia, że zioła coraz częściej uzupełniają standardową terapię, oferując bezpieczne i skuteczne podejście do zapobiegania i leczenia infekcji, co jest szczególnie ważne u dzieci, u których minimalizacja skutków ubocznych leków jest priorytetem.
Rośliny lecznicze zawierają różne substancje bioaktywne, o odmiennych punktach uchwytu, które działając łącznie, potęgują efekt terapeutyczny. Łączenie kilku ekstraktów w jednym preparacie daje efekt synergii potwierdzony klinicznie, np. połączenie pelargonii i czarnego bzu (uzupełnione cynkiem, miodem, propolisem) działa skuteczniej niż pojedyncze składniki [19].

Synergizm działania roślin leczniczych

Wiele roślin leczniczych dostarcza substancji aktywnych o odmiennym mechanizmie działania. Połączenie ich w jednym preparacie pozwala uzyskać silniejszy efekt terapeutyczny. Dlatego dzisiejsza fitoterapia coraz częściej korzysta z gotowych preparatów złożonych, opartych na kilku roślinach. W Polsce pacjenci mają do dyspozycji całą gamę takich produktów – od tabletek po syropy.

Werbena

Werbena (Verbena officinalis) jest stosowana w leczeniu infekcji dróg oddechowych z uwagi na zawartość takich substancji, jak: glikozydy irydoidowe (np. werbalina, hastatozyd), trójterpeny, flawonoidy, fitosterole, olejki eteryczne oraz pochodne kwasów fenolowych [25]. Wykazuje działanie przeciwzapalne (spadek wydzielania IL-6, TNF-α, IL-1β) i immunomodulujące (zwiększenie aktywności komórek NK), co może przyspieszać eliminację wirusów [26]. Preparaty z werbeny są stosowane w połączeniach z innymi ziołami w infekcjach górnych dróg oddechowych u dzieci, przyczyniając się do łagodzenia objawów i poprawy samopoczucia.

Dziewanna

Dziewanna (Verbascum thapsus) zawiera wiele substancji czynnych, które odpowiadają za jej właściwości lecznicze, szczególnie w terapii infekcji dróg oddechowych. Ekstrakt z dziewanny jest tradycyjnie stosowany w syropach łagodzących kaszel i inne objawy infekcji dróg oddechowych u dzieci, pomaga łagodzić podrażnienie i wspiera wydzielanie śluzu [27].
Do najważniejszych składników należą:
• śluzy roślinne (2,5–3%) – działają osłonowo na błony śluzowe dróg oddechowych, nawilżają je i łagodzą podrażnienia,
• saponozydy triterpenowe (np. werbaskosaponina) – mają działanie wykrztuśne, pomagają w rozrzedzaniu i usuwaniu wydzieliny zalegającej w oskrzelach,
• irydoidy (aukubina, katalpol) – wykazują działanie przeciwzapalne i przeciwwirusowe, w badaniach na myszach doustne podanie aukubiny zmniejszało opuchliznę o 80% w ciągu 4 godzin,
• flawonoidy (rutozyd, hesperydyna, diosmina) – działają przeciwzapalnie, przeciwutleniająco oraz immunomodulująco,
• fenyloetanoidy (werbaskozyd) – mają właściwości przeciwzapalne i antyseptyczne, co jest istotne dla profilaktyki i wspierania układu odpornościowego u dzieci,
• olejki eteryczne (w śladowych ilościach) – wspomagają działanie przeciwbakteryjne i wykrztuśne.

Korzeń pierwiosnka

Korzeń pierwiosnka (Primula veris) jest składnikiem wielu syropów wykrztuśnych i preparatów stosowanych przy przeziębieniach, zapaleniu oskrzeli, kaszlu i stanach zapalnych górnych dróg oddechowych. W profilaktyce wspomaga prawidłowe funkcjonowanie mechanizmów obronnych dróg oddechowych i zmniejsza ryzyko zalegania wydzieliny, co sprzyja redukcji nawrotów infekcji. Rekomendacja dla pierwiosnka opiera się głównie na właściwościach farmakologicznych jego składników i tradycyjnym zastosowaniu [28].
Saponiny triterpenowe zawarte w korzeniu rozrzedzają wydzielinę dróg oddechowych, ułatwiając jej odkrztuszanie i obniżając lepkość śluzu, co łagodzi kaszel mokry i ułatwia oczyszczanie dróg oddechowych. Wyciągi z pierwiosnka pobudzają odruch wykrztuśny poprzez drażnienie błony śluzowej żołądka, co zwiększa wydzielanie śluzu w drogach oddechowych. Flawonoidy i saponiny wykazują działanie przeciwzapalne, korzystne w łagodzeniu stanów zapalnych gardła, oskrzeli i zatok przynosowych.
Pierwiosnek stosowany w połączeniu z innymi roślinami (np. tymianek, bluszcz) pomaga skrócić przebieg infekcji górnych dróg oddechowych u dzieci, łagodząc kaszel i ułatwiając odkrztuszanie [29].

Lipa szerokolistna

Preparaty zawierające lipę szerokolistną (Tilia platyphyllos) mają dobre podstawy farmakologiczne i tradycyjne do stosowania w objawowym leczeniu przeziębienia. Od wieków wykorzystuje się ekstrakt ze względu na jego właściwości napotne, przeciwzapalne i rozkurczające. Tradycyjnie jest stosowana w infekcjach górnych dróg oddechowych w celu obniżania gorączki i poprawy samopoczucia. Wspiera organizm w walce z infekcjami wirusowymi, działa odprężająco i łagodząco na błony śluzowe [30].

Porost islandzki

Porost islandzki (Cetraria islandica), ceniony ze względu na zawartość mukopolisachydów roślinnych, w przeszłości był powszechnie stosowany we wszelkich chorobach płuc (stara polska nazwa to płucnica lekarska). Dziś wykorzystuje się jego właściwości osłaniające i przeciwzapalne, głównie w łagodzeniu podrażnień gardła i kaszlu [31]. Dobrze działa w ostrym kaszlu poinfekcyjnym [32]. Preparaty z porostu działają mukolitycznie i wykrztuśnie, co jest korzystne w infekcjach dróg oddechowych u dzieci.
Badania potwierdzają dobrą tolerancję i skuteczność preparatów z porostem islandzkim w leczeniu objawów infekcji górnych dróg oddechowych [33].

Tymianek właściwy

Tymianek właściwy (Thymus vulgaris) jest rośliną o szerokim zastosowaniu w leczeniu infekcji dróg oddechowych, także u dzieci. Jego działanie opiera się głównie na obecności olejków eterycznych zawierających tymol i karwakrol, które wykazują właściwości przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, wykrztuśne i antyseptyczne. Tymianek łagodzi kaszel, ułatwia odkrztuszanie zalegającej wydzieliny, zmniejsza ból i stan zapalny gardła oraz udrażnia drogi oddechowe. Inhalacje tymiankowe wspomagają oczyszczenie zatok i łagodzenie objawów przeziębienia. W badaniu u dzieci z zaostrzeniem astmy tymianek istotnie zmniejszał kaszel powysiłkowy oraz minimalnie poprawiał natężoną objętość wydechową pierwszosekundową (forced expiratory volume in 1 second – FEV₁) [34].
Mechanizmy działania tymianku obejmują:
• właściwości antybakteryjne i przeciwdrobnoustrojowe – karwakrol i tymol uszkadzają błony komórkowe bakterii i hamują replikację wirusów, co pomaga zwalczać infekcje bakteryjne i wirusowe dróg oddechowych,
• właściwości przeciwzapalne – polifenole i flawonoidy obecne w tymianku zmniejszają stan zapalny błony śluzowej,
• właściwości wykrztuśne i rozkurczowe – ułatwia usuwanie śluzu z oskrzeli i zmniejsza skurcze mięśni gładkich dróg oddechowych, co poprawia oddychanie i łagodzi napady kaszlu,
• wzmacnianie odporności i działanie przeciwutleniające dzięki zawartości witamin i minerałów.
U dzieci tymianek jest stosowany w postaci syropów, naparów, inhalacji i tabletek do ssania, które wspomagają leczenie kaszlu, stanów zapalnych gardła oraz infekcji zatok. Jego naturalne właściwości czynią go bezpiecznym i skutecznym wsparciem leczenia infekcji dróg oddechowych.

Bluszcz pospolity

Bluszcz pospolity (Hedera helix) jest popularnym surowcem roślinnym stosowanym w leczeniu infekcji dróg oddechowych, także u dzieci. Działa głównie dzięki zawartości saponin (np. α-hederyny), które mają właściwości wykrztuśne i sekretolityczne, rozrzedzają gęstą wydzielinę w oskrzelach i ułatwiają jej usuwanie. Ponadto bluszcz wykazuje działanie rozkurczowe na mięśniówkę oskrzeli, co zmniejsza skurcze i ułatwia oddychanie, szczególnie przy stanach zapalnych, zapaleniu oskrzeli i krtani.
Mechanizmy działania bluszczu obejmują:
• pobudzanie śluzówki oskrzeli do produkcji rzadszej wydzieliny przez saponiny (np. α-hederynę), co ułatwia odkrztuszanie i łagodzi kaszel,
• działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze związane z obecnością glikozydów, flawonoidów i fitoncydów,
• zmniejszanie uwalniania cytokin prozapalnych (np. interleukiny IL-6), co poprawia odpowiedź immunologiczną i redukuje stan zapalny w układzie oddechowym,
• działanie spazmolityczne, łagodzące skurcze mięśni gładkich oskrzeli, co ułatwia oddychanie.
Stosowanie bluszczu u dzieci powyżej 4. roku życia jest oficjalnie rekomendowane przez Europejską Agencję Leków (European Medicines Agency – EMA). Preparaty na bazie bluszczu są bezpieczne, dobrze tolerowane i wykazują skuteczność porównywalną z lekami syntetycznymi w leczeniu kaszlu produktywnego i ułatwianiu oczyszczania dróg oddechowych [35, 36].

Podsumowanie

Wszystkie wymienione ekstrakty wykazują działanie wielokierunkowe, wspierając naturalne mechanizmy obronne organizmu dzieci, łagodząc objawy infekcji wirusowych i przyspieszając powrót do zdrowia. Ich zastosowanie w terapii i profilaktyce infekcji układu oddechowego u dzieci jest wspierane coraz liczniejszymi badaniami naukowymi, które potwierdzają ich bezpieczeństwo i skuteczność.

Składniki bioaktywne

Na ogół organizm człowieka – także dziecka, i to małego – jest w stanie zapewnić odpowiedni poziom odporności, jednak w przypadku wzrostu zapotrzebowania (np. podczas infekcji) zwiększenie podaży składników bioaktywnych może korzystnie wpłynąć na funkcjonowanie układów aktywnych, takich jak układ immunologiczny.
Takim składnikiem może być np. cynk – mikroelement, którego kluczowym zadaniem jest udział we wzroście, rozwoju i utrzymaniu barier układu immunologicznego (skóry i błon śluzowych, odpowiedzialnych np. za filtrowanie i nawilżanie powietrza). Jeszcze istotniejszą funkcję pełni on w rozwoju komórek układu immunologicznego, zwłaszcza limfocytów typu T, części swoistej odpowiedzi komórkowej. Niedoby cynku są związane ze zwiąkszoną podatnością na infekcje, zwłaszcza wirusowe. Suplementacja cynku może pomóc przy obecnej już infekcji, a także w zapobieganiu jej epizodom w przyszłości.
Włączenie cynku, wyciągu z owoców bzu czarnego oraz aceroli w skład preparatu ukierunkowanego na poprawę odporności może pomóc z zachowaniu optymalnie funkcjonującego układu immunologicznego, a także przyczynić się do łagodzenia negatywnych skutków związanych z reakcją zapalną, a tym samym ułatwić małemu dziecku powrót do zdrowia i regenerację po przebytej infekcji. Acerola to roślina dla nas egzotyczna, ale rozpowszechniona ze względu na wysoką zawartość kwasu askorbinowego (równa owocom czarnej porzeczki), dzięki czemu wywiera korzystny wpływ na układ immunologiczny, m.in. przez zwiększenie ilości i aktywności limfocytów. Witamina C znana jest ze swych właściwości obniżania stresu oksydacyjnego w makrofagach, który pojawia się w przypadku stanu zapalnego. Połączenie cynku, aceroli i owoców czarnego bzu wydaje się optymalne dla wzmocnienia odporności, a także zwiększenia skuteczności w zwalczaniu potencjalnej infekcji. Preparaty podaje się co najmniej 3 razy dziennie (lepiej 4 razy). Można je podawać wielokrotnie, przy każdej kolejnej chorobie. Opiekunom łatwiej jest zachować dyscyplinę leczenia w trakcie choroby dziecka niż wówczas, kiedy jest zdrowe, dlatego lepiej sprawdzi się w leczeniu niż w profilaktyce.
Poza fitoterapią mamy do dyspozycji naturalne białka będące składnikami odżywczymi zawartymi np. w mleku matki. Jednym z takich składników jest laktoferyna – białko, które odgrywa kluczową rolę w budowaniu i wzmacnianiu układu odpornościowego u dzieci, zwłaszcza niemowląt i małych dzieci. Laktoferyna jest jedną z głównych substancji w mleku matki, które chronią noworodki przed infekcjami, zwłaszcza dróg oddechowych. Odgrywa zatem istotną rolę w profilaktyce i leczeniu infekcji u najmłodszych dzieci.
Mechanizm działania laktoferyny:
• wiąże jony żelaza, ograniczając dostęp drobnoustrojów do tego pierwiastka, potrzebnego do ich wzrostu i namnażania [37],
• blokuje siarczan heparanu na powierzchni komórek gospodarza, uniemożliwiając wirusom (m.in. adenowirusom, wirusom paragrypy, koronawirusom i wirusom grypy) przyczepianie się i wnikanie do tkanek [38],
• reguluje produkcję cytokin prozapalnych i przeciwzapalnych, dzięki czemu działa immunomodulująco i przeciwzapalnie; obniża poziom cytokin prozapalnych (m.in. IL-6), moduluje TLR, wspiera odpowiedź przeciwwirusową (NK, TH1), wzmaga produkcję sIgA, co wydaje się szczególnie ważne dla błon śluzowych dróg oddechowych [39],
• wspomaga regenerację mikroflory jelitowej, która jest kluczowa dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego.
Na bazie dostępnych badań można rozważać podawanie laktoferyny w profilaktyce nawracających infekcji dróg oddechowych u małych dzieci, spodziewając się w efekcie mniej epizodów i krótszego czas trwania objawów. Dobre efekty obserwowano przy podawaniu suplementów > 3 m. W badaniach wykazano, że profil bezpieczeństwa był zbliżony do placebo [38, 39].
Współczesny styl życia, potrzeba młodych matek, aby urodzenie dziecka nie zmieniło ich życia i przyzwyczajeń, a co za tym idzie – szybkie oddawanie dzieci do żłobków, zabieranie maluchów do kina, na spotkania towarzyskie czy na lekcje (angielski dla niemowląt) powodują, że dzieci są narażone na rozmaite infekcje, a ich układ odpornościowy, będący dopiero w rozwoju, nie zawsze za tym nadąża. Dlatego preparaty wzmacniające dziecięcą odporność są przydatne i mają szerokie zastosowanie.

Podsumowanie

Infekcje dróg oddechowych są najczęstszą przyczyną wizyt pediatrycznych, szczególnie u dzieci w wieku żłobkowym i przedszkolnym, które mogą przechodzić nawet 8–10 epizodów rocznie. Ponad 80% przypadków ma podłoże wirusowe, a mimo to wciąż często stosuje się antybiotyki, co nie przynosi korzyści i zwiększa ryzyko działań niepożądanych. Objawowe leczenie farmakologiczne nie zawsze skraca czas trwania choroby, dlatego rośnie zainteresowanie bezpiecznymi, naturalnymi metodami, w tym fitoterapią.
Fitoterapia wykorzystuje właściwości lecznicze roślin, takich jak pelargonia afrykańska i czarny bez, których ekstrakty mają działanie przeciwwirusowe, immunomodulujące, przeciwzapalne i wykrztuśne. Wyciągi te łagodzą takie objawy, jak kaszel, gorączka i katar, skracają czas trwania infekcji i wspierają regenerację błon śluzowych. Badania kliniczne potwierdzają skuteczność i bezpieczeństwo stosowania pelargonii i czarnego bzu u dzieci, w tym jako leków pierwszego wyboru w łagodnych infekcjach, co może ograniczać nadużywanie antybiotyków.
Inne rośliny wspierające leczenie i profilaktykę IDO u dzieci to werbena, dziewanna, korzeń pierwiosnka, lipa szerokolistna, porost islandzki, tymianek i bluszcz. Działają wielokierunkowo: przeciwzapalnie, immunomodulująco, wykrztuśnie i mukolitycznie, wspomagając naturalne mechanizmy obronne organizmu. Połączenie kilku ekstraktów roślinnych w jednym preparacie działa synergicznie i zwiększa efekt terapeutyczny, a dodatek składników wspierających odporność, takich jak cynk i witamina C z aceroli, dodatkowo wzmacnia układ immunologiczny dziecka.
Fitoterapia jest istotna nie tylko w leczeniu objawowym, lecz także w profilaktyce infekcji, ponieważ wspiera układ odpornościowy i ogranicza rozwój infekcji wirusowych. Suplementacja składnikami bioaktywnymi, takimi jak wyciągi roślinne, witamina C z aceroli czy cynk, może wspomagać odporność dzieci i minimalizować ryzyko powikłań. Dzięki temu fitoterapia odgrywa rolę zarówno terapeutyczną, jak i profilaktyczną, oferując bezpieczne i holistyczne podejście w ochronie zdrowia najmłodszych.

Piśmiennictwo