en ENGLISH
eISSN: 2299-8284
ISSN: 1233-9989
Nursing Problems / Problemy Pielęgniarstwa
Bieżący numer Archiwum Artykuły zaakceptowane O czasopiśmie Rada naukowa Recenzenci Bazy indeksacyjne Prenumerata Kontakt Zasady publikacji prac
Panel Redakcyjny
Zgłaszanie i recenzowanie prac online
2/2018
vol. 26
 
Poleć ten artykuł:
Udostępnij:
Artykuł oryginalny

Palenie tytoniu przez pacjentów oddziałów chirurgicznych a występowanie powikłań oddechowych

Katarzyna Pyłko
,
Marta Hreńczuk
,
Józefa Czarnecka
,
Piotr Małkowski

Problemy Pielęgniarstwa 2018; 26 (2): 146–150
Data publikacji online: 2018/11/13
Plik artykułu:
- Palenie.pdf  [0.35 MB]
Pobierz cytowanie
 
Metryki PlumX:
 

WSTĘP

Nikotynizm współcześnie jest poważnym zagrożeniem cywilizacyjnym. Rozpowszechnienie palenia jest ogromne, a dostępność tytoniu bardzo łatwa, co powoduje liczne straty w organizmie człowieka. Mimo notowanych od lat spadków palenie tytoniu w Polsce jest w dalszym ciągu popularne. Z przeprowadzonych w 2014 r. badań wynika, że osoby palące codziennie stanowiły 22,7% populacji polskiej w wieku 15 lat i więcej, co stanowi 7,3 mln osób. Odsetek osób palących w Polsce był wyższy niż średnia dla 28 państw członkowskich Unii Europejskiej wynosząca 21%. Pro-blem palenia tytoniu dotyczy częściej mężczyzn niż kobiet (28,8% vs 17,2%) [1, 2]. Palenie ma negatywny wpływ na zdrowy organizm, a w przypadku już istniejących chorób sprzyja występowaniu licznych powikłań. Zaleca się zaprze-stanie palenia w okresie minimum kilku tygodni przed planowanym zabiegiem chirurgicznym, co ma znacznie zmniej-szyć ryzyko wystąpienia pooperacyjnych powikłań płucnych oraz pooperacyjnego zapalenia płuc [3, 4].

CEL PRACY

Celem badań było określenie problemu nikotynizmu u pacjentów leczonych na oddziałach chirurgicznych oraz zbadanie występowania powikłań płucnych po zabiegu chirurgicznym w zależności od stosunku wobec tego nałogu.

MATERIAŁ I METODY

Badaniem objęto 130 hospitalizowanych dorosłych pacjentów po przebytych zabiegach chirurgicznych. Do bada-nia zostali włączeni pacjenci poddawani zabiegom chirurgicznym w dwóch szpitalach: w Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Sokółce (województwo podlaskie) oraz w Centralnym Szpitalu Klinicznym Minister-stwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Warszawie (województwo mazowieckie), którzy uprzednio dobrowolnie wyrazili zgodę na uczestnictwo w badaniu i byli w stanie samodzielnie wypełnić kwestionariusz ankiety. Dyrektorzy obu szpitali wyrazili pisemną zgodę na przeprowadzenie badań. Czas trwania badania wynosił 9 miesięcy (styczeń–wrzesień 2016 r.). Badania przeprowadzono zgodnie z zasadami Deklaracji Helsińskiej i miały one charakter dobro-wolny oraz anonimowy. Respondentów poinformowano o celu badań oraz o możliwości rezygnacji w trakcie wypeł-niania ankiety. Badania miały charakter niesponsorowany.
Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety własnej konstrukcji zawierający pytania dotyczące czę-stości i intensywności palenia papierosów przez pacjentów oraz występowania powikłań płucnych i ich objawów w okresie pooperacyjnym. Metryczka miała na celu uzyskanie informacji socjodemograficznych osób badanych i dotyczyła: wieku, płci, wykształcenia, miejsca zamieszkania oraz trybu i zakresu przebytego zabiegu chirurgicznego. Kwestionariusz wypełniany był w dniu wypisu do domu.
Uzyskane wyniki zebrano w programie Microsoft Excel, następnie przeanalizowano aplikacją GraphPad Prism. Wykorzystano następujące testy statystyczne: test zgodności 2, test rangowy Kruskala-Wallisa, test Kołmogo-rowa-Smirnowa, korelację rang metodą Spearmana, za istotność statystyczną przyjęto p < 0,05.

CHARAKTERYSTYKA GRUPY BADANEJ

W badaniu wzięło udział 53,8% kobiet i 46,2% mężczyzn. Najwięcej pacjentów było w przedziale wiekowym 41–60 lat (39,2%), a najmniej liczną grupę stanowili badani w wieku 18–40 lat (16,2%). Respondenci najczęściej zamiesz-kiwali miasto powyżej 200 tys. mieszkańców (33,8%). Wykształcenie średnie posiadało 33,8% ankietowanych, wyższe licencjackie deklarowało 23,8%, zawodowe wskazało 20%, podstawowe 14,6% badanych, a 7,7% osób miało wy-kształcenie magisterskie.
W trybie planowym było operowanych 50,8% ankietowanych, pozostałe 49,2% w trybie ostrym. Po operacji w obrębie jamy brzusznej było 74,6% ankietowanych, operacje naczyniowe dotyczyły 12,3% osób. Operacje w obrębie klatki piersiowej oraz zabiegi ortopedyczne stanowiły taki sam odsetek, po 6,2%. Na inny rodzaj operacji wskazało 0,8% osób badanych.

WYNIKI

NIKOTYNIZM WŒRÓD PACJENTÓW OPEROWANYCH

Według przeprowadzonych badań palacze stanowili 66,2%, natomiast 11,5% pacjentów przyznało się do palenia w przeszłości. Dwukrotnie częściej przyznawali się do tego faktu mężczyźni. Brak nałogu tytoniowego deklarowało 22,3% osób. Ankietowanych palących zapytano o liczbę wypalanych papierosów w ciągu doby. Wypalali oni najczę-ściej od 6 do 10 papierosów w ciągu doby (34,1%; tab. 1.).
Blisko 1/3 palaczy wskazała czas trwania nałogu od 6 do 10 lat, podobnie od 2 do 5 lat (tab. 2.).
Brakiem świadomości na temat negatywnych skutków palenia charakteryzowało się 33,7% badanych, z czego 30,7% to pacjenci obecnie palący, zaś 3% to byli palacze.
Badania pozwoliły określić jak dużo pacjentów nie rezygnuje z palenia na czas hospitalizacji. Do palenia w trakcie aktualnej hospitalizacji przyznało się 48,5% osób.

POWIKŁANIA ODDECHOWE

Badaną grupę poproszono o odniesienie się do faktu występowania powikłań pooperacyjnych ze strony układu oddechowego oraz objawów z nimi związanych. Uzyskane rezultaty pogrupowano w zależności od stosunku pacjen-tów do nikotynizmu. Pierwszą grupę stanowiły osoby obecnie palące, gdzie 62,8% wskazało na wystąpienie powikłań. W przypadku pacjentów palących w przeszłości, aż 60% zauważyło pooperacyjne skutki uboczne wynikające z nikotynizmu, natomiast w grupie osób niemających czynnej styczności z nikotynizmem powikłania występowały u 27,6% badanych (ryc. 1.). Statystycznie częściej powikłania oddechowe występowały u osób palących (p = 0,001) i byłych palaczy (p = 0,036) w porównaniu z osobami niepalącymi.
Najmniejszym odsetkiem powikłań występujących w okresie pooperacyjnym charakteryzowała się grupa osób niepalących. Osoby palące w przeszłości zgłosiły największą liczbę stwierdzonych u siebie objawów świadczą-cych o powikłaniach. Duszność i kaszel były najczęstszym objawem występującym u byłych palaczy. Duszność wy-stępowała prawie u połowy czynnych palaczy (tab. 3.). Palacze w porównaniu z niepalącymi statystycznie częściej jako problem zgłaszali duszność (p = 0,014), byli palacze zarówno duszność (p = 0,027), kaszel (p = 0,027), jak i ból w klatce piersiowej (p = 0,020). Nie zauważono zależności statystycznej w tym zakresie między palącymi a byłymi palaczami.
Pacjenci palący zgłaszali średnio 2,58 problemu/objawu, byli palacze 2,8, a osoby niepalące 0,96. We wszyst-kich grupach były osoby, które nie zgłaszały żadnego problemu, ale również i takie, które zgłosiły wszystkie 6 wskaza-nych. Statystycznie więcej problemów zgłaszali pacjenci palący w porównaniu z niepalącymi (p < 0,000), jak i byłymi palaczami (p < 0,05).
Objawy świadczące o powikłaniach oddechowych najczęściej (83,3%) występowały u chorych wypalających ponad 31 papierosów na dobę. Czas trwania nałogu nie miał wpływu na częstość występowania niepokojących obja-wów lub problemów (p > 0,05).

DYSKUSJA

Nikotynizm jest bardzo dużym problemem hospitalizowanych pacjentów, którzy niejednokrotnie łamią zakaz z 2010 r. zabraniający palenia wyrobów tytoniowych na terenie przedsiębiorstw, podmiotów leczniczych i w pomiesz-czeniach innych obiektów, w których udzielane są świadczenia zdrowotne. W przeprowadzonym badaniu własnym, do palenia w trakcie aktualnej hospitalizacji przyznała się prawie połowa badanych (48,5%). Interwencji chirurgicznej rocznie poddaje się 10% populacji, z czego palacze stanowią ok. 1/3 tej grupy [5]. Zrealizowano wiele badań dotyczą-cych szkodliwości dymu tytoniowego i jego oddziaływania na organizm człowieka, które wykazały, że nikotyna wy-wiera bezpośrednie działanie na wszystkie narządy i układy, a także jest przyczyną wielu powikłań pooperacyjnych [6]. Badacze potwierdzają wpływ palenia na chorobowość pooperacyjną, udowodniono znaczny spadek występowa-nia powikłań u chorych, którzy zaprzestali palenia tytoniu na 6–8 tygodni przed zabiegiem chirurgicznym [7]. Rezulta-tem przeprowadzonych badań na potrzeby niniejszej pracy było uzyskanie danych odnoszących się do występowania powikłań oddechowych w stosunku do aktualnego statusu pacjenta względem nikotynizmu. Okazało się, że nie ma istotnej różnicy pomiędzy pacjentami palącymi w przeszłości a czynnymi palaczami. Powikłania oddechowe wystąpi-ły u 62,8% osób palących obecnie oraz aż u 60% chorych, którzy zrezygnowali z nałogu wcześniej. Podobne spostrze-żenia raportują Kubasiak i wsp. [8], którzy wysnuwają ze swoich badań następujące wnioski: palenie tytoniu, zarówno obecne, jak i w przeszłości, prowadzi do wzrostu powikłań oddechowych i wskazują, że rezygnacja z nałogu w okresie przedoperacyjnym może nie uchronić pacjentów przed możliwymi powikłaniami oddechowymi. Posunęli się oni do stwierdzenia, że byli palacze nie osiągną stanu zdrowia osób, którzy nigdy nie palili. W badaniach Simsek i wsp. [9] występowanie powikłań oddechowych obserwowano u 63 z 251 (25,1%) pacjentów. Z kolei Nolan i Warner w publikacjach [10, 11] podkreślają, że w przypadku pacjentów chirurgicznych abstynencja od tytoniu niesie za sobą korzyści w zakresie zmniejszenia ryzyka wystąpienia powikłań chirurgicznych, w tym powikłań sercowo-naczyniowych, oddechowych i związanych z raną operacyjną. Autorzy ci podkreślają potrzebę wdrożenia w tej grupie chorych terapii, które pozwoliłyby na zrezygnowanie z nałogu na czas okołooperacyjny. W badaniach własnych od-niesiono się jedynie do powikłań oddechowych, które występowały u aktywnych, jak i byłych palaczy z równą siłą.
Zauważono, że na częstość występowania powikłań ma wpływ liczba wypalanych papierosów na dobę  im była ona większa, tym pacjenci zgłaszali więcej powikłań. Można wskazać, że wraz ze wzrostem stopnia narażenia na dym papierosowy wzrasta również częstość występowania powikłań pooperacyjnych. U osób niepalących powikłania występowały dwukrotnie rzadziej niż w grupie aktualnych palaczy i tych, którzy rzucili palenie. We wszystkich trzech grupach dominującym problemem była duszność. Palacze i byli palacze częściej wskazywali na kaszel i odksztuszanie wydzieliny w porównaniu z niepalącymi. Dlatego tak ważne jest prowadzenie rehabilitacji oddechowej na każdym etapie pobytu pacjenta palącego i z historią w tym zakresie, podczas całego pobytu na oddziale chirurgicznym.
Wiedza na temat szkodliwości uzależnienia od nikotyny jest od wielu lat rozpowszechniana za pomocą środ-ków masowego przekazu, jednakże podkreśla się w nich przede wszystkim możliwość wystąpienia raka płuca, mało mówi się o innych jednostkach chorobowych, a tym bardziej o negatywnym wpływie na okres pooperacyjny. Wobec tego ciągle wysoki odsetek palaczy w polskiej populacji może świadczyć o niedostatecznej świadomości na temat możliwych powikłań uzależnienia od tytoniu [12]. Potwierdzają to badania własne, gdzie brakiem świadomości na temat negatywnych skutków palenia charakteryzowało się 33,7% ankietowanych. Łabuzek i wsp. [13] przedstawiają dane zebrane wśród 50 pacjentów z rozpoznaniem raka płuca hospitalizowanych na Oddziale Pulmonologii Szpitala Specjalistycznego w Tarnowie. W wymienionej grupie aż 80% pacjentów charakteryzowało się niskim poziomem wie-dzy na temat szkodliwości palenia. Zjawisko to może mieć wpływ na stopień motywacji do podjęcia decyzji o zaprzestaniu palenia w okresie okołooperacyjnym. Podkreślić należy fakt, że palenie papierosów jest jednym z najpoważniejszych czynników nie tylko zachorowania na raka płuca, lecz także ryzyka sercowo-naczyniowego pod-legających modyfikacji. Działania na rzecz zwiększania wiedzy na temat szkodliwości palenia tytoniu mogą przyczy-nić się do zwiększenia motywacji do przerwania nałogu, a w perspektywie – do zmniejszenia zapadalności na choroby związane z nikotynizmem i powikłania, w przypadku już występujących chorób i stosowanych terapii. Niestety, bada-nia Puchalskiego [14] wykazały, że częściej niż co druga badana osoba (57%) ocenia, że przekazy na temat szkodli-wości palenia papierosów są przesadzone. Opinię taką wyraziła zdecydowana większość badanych palaczy (71%) oraz 52% osób niepalących biorących udział w badaniu. Potrzeba prowadzenia szeroko zakrojonych działań profilak-tycznych i edukacji pacjentów wydaje się zatem ciągle aktualna.
Badania własne wskazują, że pacjenci palący są częściej narażeni na występowanie powikłań płucnych. Okazuje się, że i byli palacze częściej zgłaszali niepokojące objawy ze strony układu oddechowego, ale również 1/3 niepalących obserwowała u siebie powikłania oddechowe. Dlatego też należy zaapelować o stałe prowadzenie eduka-cji każdego pacjenta w zakresie szkodliwości nałogu tytoniowego, a u pacjentów operowanych również w zakresie rehabilitacji oddechowej i to najlepiej w okresie przedoperacyjnym.

WNIOSKI

1. Nikotynizm jest nadal aktualnym problemem, również wśród pacjentów leczonych chirurgicznie, i zdecydowanie sprzyja występowaniu powikłań płucnych.
2. Duszność, kaszel i odksztuszanie wydzieliny to objawy dominujące u pacjentów palących tytoń, jednakże po-dobne problemy ze strony układu oddechowego dotyczyły również byłych palaczy.
3. Częstość występowania powikłań pooperacyjnych wzrastała wraz ze wzrostem narażenia na dym papieroso-wy.

Oświadczenie

Autorzy deklarują brak konfliktu interesów.

Piśmiennictwo

1. Główny Urząd Statystyczny, Stan zdrowia ludności Polski w 2014 r., tablice wyników VI/15-VI/20. Warszawa 2016; 98-99.
2. Eurostat, Tobacco consumption. Dostępne na: http://ec.europa.eu/eurostat/web/health/health-status-determinants [dostęp: 11 czerwca 2018 r.].
3. Bulanda M, Wójkowska-Mach J. Zakażenia szpitalne w jednostkach opieki zdrowotnej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, War-szawa 2016.
4. Cekiera C. Papierosy palący problem palenia. Europejskie Centrum Edukacyjne, Warszawa 2012.
5. Paszkiewicz-Mes E. Smoking in the aspect of postoperative complications. Probl Hig Epidemiol 2012; 5: 249-255.
6. Sikora R. Rola pielęgniarki w zapobieganiu zapaleniu płuc u osób leżących. II Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Warszawa 2008.
7. Dudzińska K, Mayzer-Zawadzka E. Wpływ palenia tytoniu na okres pooperacyjny. Anest Inten Terap 2008; 40: 108-113.
8. Kubasiak JC, Landin M, Schimpke S i wsp. The effect of tobacco use on outcomes of laparoscopic and open ventral hernia repairs: a review of the NSQIP dataset. Surg Endosc 2017; 31: 2661-2666.
9. Simsek E, Karaman Y, Gonullu M i wsp. The effect of passive exposure to tobacco smoke on perioperative respiratory com-plications and the duration of recovery. Rev Bras Anestesiol 2016; 66: 492-498.
10. Nolan MB, Warner DO. Perioperative tobacco use treatments: putting them into practice. BMJ 2017; 6: 358:j3340.
11. Nolan MB, Warner DO. Safety and Efficacy of Nicotine Replacement Therapy in the Perioperative Period: A Narrative Review. Mayo Clin Proc 2015; 90: 1553-1561.
12. Przybylska-Kuć S, Bartoszek E, Dec M i wsp. Świadomość pacjentów dotycząca powikłań związanych z paleniem papiero-sów. Fam Med Prim Care Rev 2014; 16: 153-154.
13. Łabuzek M, Kołodziejski LS, Moździerz K. Wiedza na temat szkodliwości palenia tytoniu u mężczyzn hospitalizowanych z powodu raka płuca. Probl Hig Epidemiol 2007; 88 (Supl. 3): 33-34.
14. Puchalski K. Opinie Polaków dotyczące palenia tytoniu – czy wpływają na zahamowanie spadku jego rozpowszechnienia? Probl Hig Epidemiol 2013; 94: 215-225.
This is an Open Access journal, all articles are distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0). License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/), allowing third parties to copy and redistribute the material in any medium or format and to remix, transform, and build upon the material, provided the original work is properly cited and states its license.
© 2024 Termedia Sp. z o.o.
Developed by Bentus.