Zdarzenia niepożądane – trudny problem w praktyce pielęgniarki chirurgicznej

Wstęp

Zapewnienie bezpieczeństwa pacjentom w placówkach ochrony zdrowia znajduje się na liście priorytetów Unii Europejskiej. W działaniach tych uczestniczą m.in. Światowa Organizacja Zdrowia oraz Światowy Sojusz na Rzecz Bezpieczeństwa Pacjentów. Nadrzędnym zadaniem wymienionych organizacji jest dążenie do podniesienia poziomu bezpieczeństwa pacjentów także w aspekcie prewencji zdarzeń niepożądanych [1]. W Polsce nadal nie jest znana dokładna liczba zdarzeń niepożądanych, które wystąpiły w systemie ochrony zdrowia. Przyczyną tego zjawiska jest rzadkie zgłaszanie przez personel medyczny występujących zdarzeń niepożądanych. Jako główny powód obaw personelu pielęgniarskiego przed zgłoszeniem zdarzenia niepożądanego w miejscu pracy wskazano lęk. Brak zaufania wśród personelu pielęgniarskiego sprzyja pogłębianiu problemu. Strach przed eskalacją problemu, konsekwencjami oraz kompromitacją zawodową prowadzi do tuszowaniu nieprawidłowości [2]. Niewątpliwie pielęgniarstwo jest zawodem szczególnie narażonym na występowanie zdarzeń niepożądanych [2]. Niemniej jednak w ocenie jakości świadczonych usług medycznych najważniejszym elementem jest bezpieczeństwo pacjenta, zaś głównym wyznacznikiem jego opinia. Na wynik satysfakcji pacjenta składa się między innymi opieka personelu pielęgniarskiego [3, 4]. Nie należy zapominać, że w wyniku rosnącej świadomości społeczeństwa w kwestii przysługujących im praw, rosną także oczekiwania pacjentów [5]. Celem pracy była próba analizy najczęstszych zdarzeń niepożądanych występujących w pracy pielęgniarek chirurgicznych oraz działań wpływających na minimalizowanie błędów w praktyce pielęgniarskiej.

Materiał i metody

W badaniu wzięło udział 110 pielęgniarek/pielęgniarzy aktywnych zawodowo pracujących na oddziałach chirurgicznych. Badania przeprowadzono od stycznia do marca 2019 r. Przed rozpoczęciem badań uzyskano zgodę dyrekcji szpitala na przeprowadzenie ankiety. Udział w badaniu był anonimowy i poprzedzony zgodą respondentów na udział w badaniu. Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej. Wartości analizowanych parametrów mierzalnych przedstawiono za pomocą wartości średniej oraz odchylenia standardowego i mediany, a niemierzalnych za pomocą liczności i odsetka. Do wykrycia różnic między analizowanymi grupami użyto testu Chi-kwadrat. Analizy statystyczne wykonano w programie SPSS 17.0, za istotne statystycznie przyjęto p ≤ 0,05.

Wyniki

Większość badanych stanowiły kobiety – 92,7%. Najwięcej respondentów – 34,5%, to osoby powyżej 60. roku życia, osoby w wieku 23–30 lat stanowiły 0,9% ogółu badanych. Zdecydowana większość badanej grupy – 55,5%, to osoby z wykształceniem wyższym pierwszego stopnia, osoby z wykształceniem wyższym drugiego stopnia – 5,9%. Największą liczbę badanych respondentów stanowiły osoby pracujące w zawodzie powyżej 30 lat – 31,8%, najmniejsza grupa badanych to osoby pracujące w zawodzie do 5 lat – 8,2%. Najwięcej ankietowanych pracowało w szpitalach klinicznych – 43,6%. Jako główną przyczynę występowania zdarzeń niepożądanych wskazano małą ilość personelu medycznego – 77,3%, oraz przeciążenie pracą – 77,3% (tab. 1). Do ukrycia popełnionego błędu medycznego przyznaje się 81,8% badanych, 58,2% nie brało udziału w szkoleniach dotyczących zdarzeń niepożądanym. Najwięcej badanych pielęgniarek – 29,1%, przyznało się do następujących błędów: przygotowanie i podanie leku bez zlecenia lekarza oraz do niewłaściwego czasu podania premedykacji przed zabiegiem operacyjnym (16,4%). Świadkiem powstawania odleżyny spowodowanej złą pielęgnacją pacjenta na oddziale było 53,6% badanych, a 52,7% ankietowanych było świadkami niewłaściwej zmiany opatrunku powodującej zakażenie rany operacyjnej. Szczegóły przedstawiono w tabeli 2. W pytaniu dotyczącym opinii respondentów odnośnie do działań wpływających na minimalizowanie błędów w praktyce pielęgniarskiej wykorzystano skalę wartościującą, gdzie wartość „1” oznaczała mało istotny wpływ działania, natomiast wartość „5” bardzo ważny wpływ wskazanego działania. Zdaniem respondentów działaniami mającymi największy wpływ na minimalizowanie błędów w praktyce pielęgniarskiej jest zwiększenie obsady personelu medycznego przypadającego na jednego pacjenta – średnia 4,68, oraz koncentracja podczas wykonywanej pracy – 4,55 (tab. 3). Statystycznie istotne różnice wykazano, analizując związek pomiędzy stażem respondentów a subiektywną oceną częstości występowania zdarzeń niepożądanych oraz respondenci z niższym stażem pracy wykazali się większą świadomością z zakresu występowania i zgłaszania zdarzeń niepożądanych. Szczegóły przedstawiono w tabelach 4–6.

Dyskusja

W pierwszych badaniach przeprowadzonych przez Towarzystwo Promocji Jakości Opieki Zdrowotnej wykazano, że nie można określić konkretnej liczby zdarzeń niepożądanych występujących w systemie ochrony zdrowia. Nie wynika to jednak z braku takich incydentów, lecz niepoprawnie działającego systemu monitorowania zdarzeń niepożądanych [2]. W pracy podjęto próbę oceny częstości występowania zdarzeń niepożądanych w obszarze pielęgniarstwa chirurgicznego w aspekcie poszukiwania rozwiązań problemu. Zwrócono również uwagę na przyczyny występowania zdarzeń niepożądanych. W badaniu Aftyka i wsp. aż 84% pielęgniarek przyznało, że przynajmniej raz w swojej praktyce zawodowej popełniło błąd medyczny [6]. Jeszcze wyższy wynik uzyskano w badaniu przeprowadzonym w 2015 r. przez Polskie Towarzystwo Jakości Opieki Zdrowotnej, w którym ok. 90% lekarzy i pielęgniarek przyznało się do popełnienia błędu medycznego [7]. Odmienne wyniki otrzymali Kawalec-Kajstura i wsp. – 32,5% spośród 83 badanych deklarowało fakt wystąpienia zdarzenia niepożądanego, natomiast 47% było jego świadkiem [8]. Z przeprowadzonych badań wynika, że najczęściej wskazywane przez respondentów zdarzenia niepożądane były związane z błędami z przygotowaniem i podaniem leków. W badaniu Pietraszkiewicza i wsp. wykazano, że najczęściej wskazywanym błędem pielęgniarskim było podanie nieprawidłowej dawki lub stężenia leku – dotyczył on 48% badanych osób [9]. W badaniu własnym znaczna część respondentów potwierdziła bycie świadkiem błędów w zakresie farmakoterapii. Natomiast nieliczni przyznali się do bycia sprawcą takich błędów, dlatego można odnieść wrażenie, że nie wszyscy ankietowani udzielali rzetelnych odpowiedzi odnośnie do własnych uchybień w pracy zawodowej. W badaniu Lisowskiej przeprowadzonym wśród personelu pielęgniarskiego i lekarskiego głównymi przyczynami powstania zdarzeń niepożądanych było przeciążenie pracą – 83%, brak motywacji – 55%, oraz przestarzałe i niekompletne procedury – 53% [9]. Podobne wyniki zostały przedstawione w Raporcie Polskich Badań na temat Bezpieczeństwa Opieki, z którego wynika, że główną przyczyną powstania zdarzeń niepożądanych było przeciążenie pracą – 87% [7]. W badaniu własnym 77% respondentów również wskazało przeciążenie pracą jako nadrzędną przyczynę występujących zdarzeń niepożądanych oraz niewystarczającą ilość personelu medycznego. Także w analizie przeprowadzonej przez Kawalec-Kajstura i wsp. ponad połowa badanych (59,1%) była zdania, że zatrudniony personel jest niewystarczający, aby zapewnić bezpieczeństwo pacjentom i pielęgniarkom. Według badań przeprowadzonych przez Pietraszkiewicz i wsp. najistotniejszym działaniem w celu uniknięcia błędu medycznego jest zwiększenie obsady pielęgniarskiej (66%) [10]. Warto podkreślić, że wyniki badań opublikowane w renomowanych czasopismach medycznych, dotyczących konsekwencji niedoboru personelu pielęgniarskiego dla jakości opieki udowodniły, że brak odpowiedniej ilości personelu pielęgniarskiego przypadającego na jednego pacjenta ma istotny wpływ na występowanie zdarzeń niepożądanych [11, 12]. Aiken et al. w swoim badaniu udowodnili, że przestrzeganie norm zatrudnienia pielęgniarek wpłynęło na zmniejszenie liczby występowania zgonów wśród pacjentów [12]. Bezpieczeństwo pacjenta w szpitalu jest jednym z najważniejszych celów profesjonalnej opieki. Ciągłe poszerzanie wiedzy przez personel medyczny jest wpisane w specyfikę pracy zawodów medycznych [2]. W badaniu własnym w spotkaniach w miejscu pracy poświęconych problematyce zdarzeń niepożądanych i błędów medycznych brało udział tylko 33,6% respondentów. W badaniach Szpakowskiego i wsp. większość pielęgniarek (65%) miało przeświadczenie, że informacje na temat zdarzeń niepożądanych zaistniałych w ich miejscu pracy są dla nich niedostępne [13]. Aby uświadomić pracodawcom, jak rozległy jest to problem, odpowiednim rozwiązaniem byłoby wprowadzenie rzetelnego systemu monitorowania i rejestrowania zdarzeń niepożądanych. Ze strony pracodawców niezbędna jest organizacja kursów i szkoleń poświęconych problematyce zdarzeń niepożądanych oraz zapewnienie wystarczającej ilości kardy medycznej przypadającej na jednego pacjenta. Takie rozwiązanie służy zapewnieniu bezpieczeństwa zarówno pacjenta, jak i personelu medycznego [14]. Podsumowując, aby doszło do pozytywnych zmian w zakresie zmniejszenia występowania zdarzeń niepożądanych personel pielęgniarski powinien zgłaszać wszystkie incydenty, których był sprawcą lub świadkiem. Natomiast do kadry zarządzającej należy tworzenie w placówkach medycznych warunków i atmosfery, w których osoby zgłaszające zaniedbania i błędy medyczne będą miały poczucie zrozumienia i osobistego bezpieczeństwa.

Wnioski

Główną przyczyną zdarzeń niepożądanych w opinii respondentów jest zbyt mała liczba personelu medycznego oraz przeciążenie pracą. Niewielka liczba pielęgniarek pracujących na oddziałach chirurgicznych deklarowała bycie sprawcą zdarzeń niepożądanych, co może świadczyć, że personel nadal obawia się zgłaszania takich incydentów w miejscu pracy. Profilaktyka zdarzeń niepożądanych w opinii respondentów powinna polegać na zapewnieniu większej obsady personelu przypadającego na jednego pacjenta oraz koncentracji na wykonywanej pracy. Autorki deklarują brak konfliktu interesów.