Związek stylu przywiązania z poziomem emocji negatywnych u osób chorych onkologicznie

Wstęp

W Polsce od lat obserwuje się wzrost liczby zachorowań na nowotwory złośliwe. Pomimo programów badań profilaktycznych i postępów medycyny w leczeniu, umieralność z powodu chorób nowotworowych nie spada [1]. W świadomości społecznej diagnoza choroby nowotworowej wiąże się nieodłącznie z utratą zdrowia i życia, dlatego też staje się często silnie stresującym wydarzeniem o znamionach stresu pourazowego [2]. Pacjenci obawiają się także samego procesu leczenia, który jest szczególnie uciążliwy i wiąże się z ryzykiem trwałego okaleczenia ciała oraz różnorodnymi skutkami ubocznymi, takimi jak ból, zmęczenie, nudności czy zaburzenia poznawcze. Silny lęk spowodowany jest także antycypowanymi zaburzeniami w życiu osobistym i zawodowym oraz pogorszeniem sytuacji materialnej rodziny [3, 4].
Liczne badania z obszaru psychoneuroimmunologii donoszą o szkodliwych dla zdrowia skutkach długotrwałego stresu [5]. Dlatego też w psychoonkologii nieodzowne staje się diagnozowanie i monitorowanie emocji negatywnych oraz podejmowanie wysiłków w celu obniżenia ich nasilenia. Zgodnie z transakcyjną teorią stresu Lazarusa [6], reakcja na kryzysowe wydarzenia życiowe jest zróżnicowana indywidualnie. To, w jaki sposób osoba potraktuje sytuację choroby, jest uzależnione od jej subiektywnej oceny tego faktu, która jest uwarunkowana szeregiem czynników osobowościowych [7]. Rozwój badań nad więzią u ludzi dorosłych sugeruje istnienie możliwych powiązań pomiędzy zróżnicowanymi indywidualnie reakcjami na sytuację choroby i procesami przystosowawczymi a ukształtowanym w dzieciństwie stylem przywiązania [8]. Styl przywiązania rozumiany jest jako wewnętrzny system regulacji emocji i zachowań, którego podstawę stanowią procesy neurofizjologiczne [9]. Kształtuje się w toku wczesnodziecięcej relacji z pierwotnym opiekunem, kiedy to wypracowane zostają wzorce zachowań wiążących, których celem jest uzyskanie bliskości, opieki i zniwelowanie lęku. Zdobywane przez dziecko doświadczenia internalizują się w postaci tzw. modeli roboczych (working models), stając się jednym ze składników osobowości [10]. Są one względnie trwałe w ciągu całego życia i stanowią wzorzec funkcjonowania emocjonalnego oraz społecznego w dorosłych związkach intymnych z innymi ludźmi [9, 10]. Wewnętrzny system przywiązania szczególnie silnie uaktywnia się w sytuacjach zagrożenia i decyduje o sposobach reagowania emocjonalnego i zachowaniach [10]. Chociaż teoria więzi powstała na bazie obserwacji rozwoju dzieci zapoczątkowanych przez Bowlby’ego i kontynuowanych przez Ainsworth [11], stała się także inspiracją dla badań nad przywiązaniem w życiu dorosłym.
Stwierdzono, że relacje z partnerem w intymnym związku są odzwierciedleniem tych samych biologicznych mechanizmów wiążących, które były podstawą wczesnodziecięcych doświadczeń z pierwotnym opiekunem [12]. Hazan i Shaver, badając związki romantyczne, wyróżnili, odpowiednio do zdefiniowanych u dzieci przez Aisworth [11], trzy style przywiązania u osób dorosłych: bezpieczny (secure), unikający (avoidant) i lękowo-ambiwalentny (anxious-ambivalent) [13]. W toku dalszych badań nad więzią u ludzi dorosłych Bartholomew i Horowitz [14] dokonali bardziej precyzyjnego podziału na cztery style przywiązania: bezpieczny (secure), zaabsorbowany (preoccupied), lękowo-unikający (fearful-avoidant) i niezaangażowany (dismissing-avoidant). Podział ten opiera się na dwóch wymiarach: mentalnych reprezentacjach „ja” (siebie) i „innych” oraz natężeniu lęku i unikania. Te wewnętrzne wzorce reagowania mają istotny wpływ na funkcjonowanie społeczno-emocjonalne człowieka. Biorą one udział w procesach uwagi, selekcji i przetwarzania nowych informacji oraz determinują przystępność poznawczą. Decydują o przekonaniach człowieka dotyczących m.in. własnych kompetencji w bliskich związkach i radzeniu sobie w sytuacjach stresowych. Charakterystyka osób o bezpiecznym stylu przywiązania (secure) jest zbieżna z opisem dokonanym przez Hazan i Shavera [13]. Osoby o więzi bezpiecznej dobrze myślą o sobie i o innych ludziach. Charakteryzuje je niski poziom lęku, duże poczucie bezpieczeństwa w związku i pełne ufności kontakty z innymi ludźmi. Nie obawiają się bliskości i zażyłości, ale też dobrze czują się, będąc same. Potrafią radzić sobie ze stresem w sytuacji trudnej, a w razie potrzeby prosić i przyjmować wsparcie. Osoby o stylu zaabsorbowanym (preoccupied), podobnie jak te o lękowym wg Hazan i Shavera [13], wyróżnia negatywny obraz siebie. Jest on niespójny i w dużej mierze uzależniony od akceptacji osób znaczących, które są postrzegane jako idealne. Jednocześnie osoby znaczące są źródłem cierpień z powodu swojej niedostępności i nadmiernych wymagań. Silna potrzeba bliskości i stałego zainteresowania ze strony partnera relacji wpływa na ich wysokie zaabsorbowanie związkiem. Złość, smutek i lęk, które często przeżywają, nie są ujawniane z obawy przed utratą relacji i byciem samemu. Bartholomew, w odróżnieniu od Hazan i Shavera [13], zidentyfikowała dwa unikające style przywiązania [14]. Styl lękowo-unikający (fearful-avoidant) charakteryzuje osoby o wysokim poziomie lęku i unikania wynikającym z postrzegania innych ludzi jako odrzucających i niewspierających, którym trudno zaufać. Osoby o tym stylu same czują się nieatrakcyjne i mało wartościowe, więc unikają kontaktów społecznych i zażyłości w relacjach z innymi ludźmi z obawy przed odtrąceniem i porzuceniem. Są podatne na przeżywanie silnego stresu, nie podejmują żadnych środków zaradczych. Łatwo rezygnują z własnych potrzeb na rzecz realizacji potrzeb partnera [15]. Osoby o stylu niezaangażowanym (dismissing-avoidant) uważają siebie za wartościowe i samowystarczalne, natomiast innych ludzi postrzegają jako mało wiarygodnych i nieprzyjaznych. Odczuwają silny dyskomfort w sytuacji bliskości, niechętnie wchodzą w bliskie relacje, dystansując się emocjonalnie. Obronnie podtrzymują więc poczucie niezależności i odporności na zranienie, zaprzeczając potrzebie intymnego związku. Przejawiają też brak umiejętności radzenia sobie z emocjami w kryzysie [16, 17].
Choroba nowotworowa traktowana jako zagrożenie dla bliskich relacji z partnerem związku spowodowane hospitalizacją, skutkami ubocznymi leczenia czy śmiercią aktywizuje schematy reagowania uwarunkowane rodzajem więzi [8, 10]. Celem badania było określenie roli stylu przywiązania w kształtowaniu poziomu emocji negatywnych (lęku, depresji i agresji) w odpowiedzi na chorobę nowotworową.
Na podstawie modelu przywiązania Bartholomew i Horowitza [14] przyjęto następujące hipotezy:
1. Styl przywiązania bezpieczny i niezaangażowany współwystępują z niskim poziomem emocji negatywnych.
2. Styl przywiązania lękowo-unikający i zaabsorbowany współwystępują z wysokim poziomem emocji negatywnych.

Materiał i metody

W badaniu wzięło udział 246 pacjentów Wojewódzkiego Centrum Onkologii w Gdańsku: 174 kobiety (70,7%) w wieku 26–87 lat (M = 56,5) i 72 mężczyzn (29,3%) w wieku 28–84 lat (M = 59). Każdy z pacjentów Centrum został poinformowany o celu badania, zapewniono ich także o anonimowości i dobrowolności przystąpienia do badania. Osoby badane uprzedzono, że mogą się wycofać z badania w każdym momencie bez podania przyczyny. Badanie uzyskało akceptację Komisji Bioetycznej.
Kryteria włączające do grupy badawczej to: ukończone 18 lat, choroba nowotworowa w trakcie pierwszego leczenia i nawrotów oraz wyrażenie przez pacjenta zgody na kwestionariuszowe badanie psychologiczne. Kryteria wyłączające to: niepełnoletność, zaburzenia poznawcze uniemożliwiające badanie oraz etap diagnostyczny i terminalny choroby.
Charakterystyka demograficzna grupy przedstawia się następująco: 78,9% badanych mieszkało w dużym mieście, większość (54,5%) to osoby z wykształceniem średnim, wyższe wykształcenie miało 27,4% badanych. Stały związek z partnerem deklarowało 67,1% badanych, 61,4% nie pracowało zawodowo. Charakterystyka kliniczna grupy: lokalizacja nowotworu – sutek (37,8%), jelito grube i odbyt (18,7%), płuca (6,9%), narządy rodne (6,5%) i inne (29,3%); czas trwania choroby – mniej niż rok (37%), 1–2 lata (19,1%), 2–5 lat (26%) i powyżej 5 lat (17,5%); etap choroby – pierwsze leczenie (73,6%), kolejne leczenie (26,4%); leczenie operacyjne – jedna operacja (52,8%), dwie i więcej (10,6%); chemioterapii poddanych było 32,1% pacjentów, a radioterapii – 1,2%. Charakterystykę grupy osób badanych ze względu na dominujący styl przywiązania przedstawiono na rycinie 1.
W badanej grupie osoby o bezpiecznym stylu przywiązania stanowią 41%, natomiast o stylach pozabezpiecznych – 59%. Jest to proporcja odwrócona w stosunku do występującej w populacji osób dorosłych, gdzie odsetek osób o bezpiecznym stylu przywiązania wynosi 60% [13]. Zmienione proporcje stylów przywiązania stwierdzono też w innych badaniach z udziałem chorych onkologicznie [18, 19]. W grupach klinicznych większy odsetek stanowią osoby o unikającym stylu przywiązania, a mniejszy – osoby o stylu bezpiecznym [20]. Osoby o unikającym stylu to w modelu Bartholomew i Horowitza [14] osoby o lękowo-unikającym i niezaangażowanym stylu. W badaniu własnym osób o tych stylach jest łącznie 48,4%, a więc prawie dwukrotnie więcej niż w populacji. Istotnie mniej jest osób o bezpiecznym i zaabsorbowanym (ambiwalentnym) stylu przywiązania. Przypuszcza się, że to zachwianie proporcji stylów u chorych może wynikać z większej podatności na chorobę osób o określonym typie więzi [20, 21]. Z drugiej jednak strony dopuszcza się możliwość samoistnej modyfikacji stylu przywiązania pod wpływem traumy choroby lub w konsekwencji zmienionej relacji z osobą bliską w relacji intymnej [22].
Do oceny stylu przywiązania zastosowano Kwestionariusz bliskiego związku (Relationship Questionnaire – RQ) Bartholomew i Horowitza (1991).
Kwestionariusz bada cztery style przywiązania: bezpieczny (secure), lękowo-unikający (fearful), zaabsorbowany (preoccupied) i niezaangażowany (dismissing). Podstawą takiego podziału jest kombinacja dwóch wymiarów: lęku (wysoki – lękowo-unikający i zaabsorbowany, niski – bezpieczny i niezaangażowany) i unikania (wysokie – lękowo-unikający i niezaangażowany, niskie – bezpieczny i zaabsorbowany) oraz dwóch typów wewnętrznych modeli roboczych. Stanowią one reprezentacje siebie jako wartego miłości i wsparcia (bezpieczny i niezaangażowany) lub niewartego (lękowo-unikający i zaabsorbowany) oraz reprezentacje innych jako godnych zaufania i dostępnych (bezpieczny i zaabsorbowany) lub zawodnych i niewspierających (lękowo-unikający i niezaangażowany).
Badani przy każdym opisie sposobu funkcjonowania w bliskim związku zaznaczają na 7-stopniowej skali (dla każdego opisu osobno), w jakim stopniu utożsamiają się z prezentowanymi twierdzeniami. Końcowe punkty skali są zakotwiczone określeniami: 1 – w ogóle do mnie niepodobne i 7 – bardzo do mnie podobne. Zakłada się, że każdy styl stanowi kominację lęku i unikania.
Do oceny emocji negatywnych zastosowano Szpitalną skalę lęku, depresji i agresji (The Hospital Anxiety and Depression Scale – HADS-M). Skala bada nasilenie emocji negatywnych. W badaniach psychoonkologicznych dopuszcza się możliwość interpretowania wyników tej metody jako nasilenia stresu [23]. Metoda składa się z 7 pozycji badających lęk i 7 badających depresję oraz 2 pytań dotyczących agresji (rozdrażnienia). Wynik testu stanowi sumę punktów w danej kategorii.

Wyniki

Związek pomiędzy stylami przywiązania a poziomem emocji negatywnych sprawdzano za pomocą współczynnika korelacji. Poziom emocji negatywnych oszacowano na podstawie kwestionariusza HADS-M. Wyniki przedstawiono w tabeli I.
Graficzną ilustrację wyników przedstawia rycina 2.
Stwierdzono istotne statystycznie związki pomiędzy bezpiecznym stylem przywiązania (A) oraz dwoma pozabezpiecznymi: lękowo-unikającym (B) i zaabsorbowanym (C), a emocjami negatywnymi. Stwierdzono ujemne korelacje pomiędzy bezpiecznym stylem przywiązania a lękiem, depresją i agresją. Oznacza to, że im wyższy styl bezpieczny (A) prezentują osoby badane, tym odczuwają mniejszy lęk, depresję i agresję. Styl lękowo-unikający (B) wykazuje dodatni związek z lękiem, depresją i agresją. Oznacza to, że im wyższy styl lękowo-unikający (B) prezentują osoby badane, tym silniej odczuwają lęk, depresję i agresję. Styl zaabsorbowany (C) koreluje dodatnio z lękiem i agresją. Oznacza to, że im wyższe jest nasilenie stylu zaabsorbowanego, tym wyższy poziom lęku i agresji u osoby badanej.
Nie stwierdzono istotnego związku pomiędzy zaabsorbowanym stylem przywiązania (C) a poziomem depresji oraz pomiędzy niezaangażowanym stylem przywiązania (D) a badanymi emocjami negatywnymi.
Porównano nasilenie poszczególnych emocji u osób wyodrębnionych na podstawie dominującego stylu przywiązania. Wyniki wielowymiarowej analizy wariancji (MANOVA) zamieszczono w tabeli II.
Wynik testu Lambda-Wilksa wynoszący 0,755 wskazuje na to, że style przywiązania różnicują emocje przeżywane przez pacjentów. Różnice między osobami w zakresie dominującego stylu przywiązania wyjaśniają 9% wariancji emocji negatywnych.
Stwierdzono istotne różnice w przeżywanym lęku u osób o różnych stylach przywiązania. Zróżnicowanie w stylach wyjaśnia 17% wariancji lęku w badanej próbie. Wyniki szczegółowych porównań w przeżywanym lęku między wyróżnionymi grupami zaprezentowano na rycinie 3.
Najniższy poziom lęku odnotowano w grupie o bezpiecznym stylu przywiązania (A). Różni się on istotnie od poziomu lęku wszystkich pozostałych stylów. Stwierdzono ponadto istotną różnicę w poziomie lęku pomiędzy stylami lękowo-unikającym (B) a niezaangażowanym (D). Osoby o dominującym stylu lękowo-unikającym (B) wykazują najwyższy poziom lęku. Różnice między stylami są istotne na poziome p < 0,05.
Stwierdzono istotne różnice w przeżywanej depresji u osób o różnych stylach przywiązania. Zróżnicowanie w stylach wyjaśnia 20% wariancji depresji w badanej próbie. Wyniki szczegółowych porównań w przeżywanej depresji między wyróżnionymi grupami zaprezentowano na rycinie 4.
Podobnie jak w przypadku lęku, najniższy poziom depresji zaobserwowano u osób o bezpiecznym stylu przywiązania (A). Osoby z tej grupy różnią się istotnie w poziomie depresji od osób o pozabezpiecznych stylach przywiązania.
Stwierdzono także istotne różnice w poziomie agresji u osób o różnych stylach przywiązania. Zróżnicowanie w stylach wyjaśnia 8% wariancji agresji w badanej próbie. Wyniki szczegółowych porównań w przeżywanej agresji pomiędzy wyróżnionymi grupami prezentuje rycina 5.
W przypadku agresji również najniższy poziom zaobserwowano u osób o stylu bezpiecznym (A). Wyniki te są istotnie statystycznie niższe niż wyniki osób o stylu lękowo-unikającym (B) i stylu zaabsorbowanym (C). Wyniki agresji uzyskane przez osoby o stylu niezaangażowanym (D) znalazły się pośrodku – natężenie agresji nie jest ani istotnie niższe niż u osób o stylu lękowo-unikającym (B), ani istotnie wyższe niż u osób o stylu bezpiecznym (A). Nie stwierdzono także istotnych różnic w poziomach agresji pomiędzy osobami o bezpiecznym (A) stylu przywiązania a osobami o stylu niezaangażowanym (D).
Uzyskane dane oznaczają, że im większe jest nasilenie stylu bezpiecznego, tym niższy jest poziom emocji negatywnych. Natomiast wśród osób o pozabezpiecznych typach więzi najmniejsze natężenie emocji negatywnych przejawiają osoby o niezaangażowanym stylu przywiązania. Najwyższy poziom lęku i depresji prezentują osoby o stylu lękowo-unikającym. Natomiast poziom nasilenia agresji u tych osób jest tylko nieznacznie niższy niż u osób o stylu zaabsorbowanym i różnica ta jest nieistotna statystycznie.

Dyskusja

Celem pracy było sprawdzenie, jaką rolę odgrywa styl przywiązania w kształtowaniu poziomu lęku, depresji i agresji (rozdrażnienia) u osób w sytuacji choroby nowotworowej.
W badaniu własnym została potwierdzona ta część hipotezy 1., w której założono, że styl bezpieczny (secure) współwystępuje z niskim nasileniem emocji negatywnych. Osoby o bezpiecznym typie więzi przejawiały istotnie niższy statystycznie poziom lęku, depresji i agresji niż osoby o pozabezpiecznych stylach przywiązania. Jeżeli natężenie emocji negatywnych mierzonych skalą HADS-M potraktujemy jako miarę natężenia stresu [23], to spójne z uzyskanymi wynikami będą dane z badań osób z czerniakiem złośliwym stwierdzające niski poziom stresu u pacjentów o bezpiecznym typie więzi [24]. Także istotny statystycznie niski poziom depresji wykryto u chorych przywiązanych bezpiecznie oczekujących na operację z powodu raka płuca [25] oraz w terminalnym stadium choroby [26]. Choroba nowotworowa traktowana jako zagrożenie dla utraty bliskich relacji z osobą znaczącą uruchamia wewnętrzny system przywiązania [8, 10, 27]. Osoby o bezpiecznej więzi czują się komfortowo w bliskości z innymi, ale też fizyczne oddalenie od partnera nie wywołuje u nich poczucia zagrożenia. Dlatego też w sytuacji choroby nie przeżywają silnego lęku z powodu choroby czy separacji. Doświadczanie we wczesnym dzieciństwie adekwatnej opieki ze strony opiekuna sprzyjało usprawnianiu mechanizmów samoregulacji emocji oraz kształtowaniu obrazu siebie jako osoby wartej miłości i opieki [28]. Utwierdzało też w przekonaniu, że inni ludzie są dostępni i w razie potrzeby pospieszą z pomocą. W wyniku tego w dorosłym życiu osoby przywiązane bezpiecznie nawiązują relacje oparte na zaufaniu i postrzegają wydarzenia kryzysowe jako mniej zagrażające [16]. Stanowi to czynnik chroniący przed stresem oraz ułatwia adaptację emocjonalną [29]. Osoby te na ogół dobrze znoszą rozłąkę z partnerem i uciążliwości wynikające z procesu leczenia [30].
Wbrew przewidywaniom nie uzyskano istotnych statystycznie powiązań pomiędzy stylem niezaangażowanym (dismissing-avoidant) a poziomami lęku, depresji i agresji. Analiza wariancji wykazała jednak, że poziomy tych emocji były niższe niż w wypadku dwóch pozostałych pozabezpiecznych stylów. Podobne wyniki uzyskano w badaniach osób o unikającym typie więzi zmagających się z czerniakiem. Przeżywały one tak samo jak osoby przywiązane bezpiecznie istotnie mniejszy dystres i większy dobrostan niż osoby o stylach pozabezpiecznych [24]. Także u osób z rakiem płuca charakteryzujących się wysokim unikaniem stwierdzono niskie poziomy lęku i depresji [25, 30]. Uzyskane wyniki pozwalają przypuszczać, że antycypowana separacja z powodu choroby onkologicznej nie wywołuje u osób o niezaangażowanym stylu nieprzyjemnego napięcia stresowego. Negatywny obraz innych jako niewspierających i niespieszących z pomocą oraz pozytywny siebie [14] sprawia, że osoby o wysokim unikaniu przejawiają tendencję do wycofywania się emocjonalnego i „dezaktywacji” (deactivating) systemu przywiązania [31]. Obronnie unikając emocjonalnego zaangażowania w relacje intymne, kompulsywnie polegają na sobie [16]. Nawet gdy żyją w związkach, to zachowują niezależność i autonomię. Poprzez dystansowanie się od emocji, z którymi nie umiałyby sobie poradzić [32], nie przeżywają lęku separacyjnego. Przypuszcza się, że osoby te mogą dysponować silnymi mechanizmami kontroli lęku lub przejawiać trudności w rozpoznawaniu u siebie objawów stresu [33]. W sytuacji choroby osoby te mogą nie okazywać emocji i unikać szukania pomocy medycznej, próbując sobie radzić samodzielnie.
Zgodnie z hipotezą 2. ustalono dodatnie korelacje pomiędzy stylami: lękowo-unikającym (fearful-avoidant) i zaabsorbowanym (preoccupied), a lękiem i agresją (rozdrażnieniem). Istotny statystycznie dodatni związek z depresją ujawniono jedynie u osób o stylu lękowo-unikającym. Spójne z tymi wynikami są dane stwierdzające u pacjentów o tych typach więzi istotnie wysoki poziom stresu i niski poziom ogólnego dobrostanu [24]. Także doniesienia z badań osób w terminalnym stadium choroby onkologicznej wskazują, że lękowo-unikający styl przywiązania jest bezpośrednio związany z wysokim poziomem stresu [34]. Na podstawie modelu Bartholomew i Horowitza [14] wiadomo, że dla osób o lękowo-unikającym i zaabsorbowanym stylu charakterystyczny jest wysoki lęk i negatywny obraz siebie jako osoby niewartej miłości i opieki. Wysoki lęk osobowościowy predysponuje osobę do oceniania zdarzenia jako bardziej zagrażającego i reagowania na nie wzmożonym pobudzeniem lękowym [7]. W taki nieadekwatny sposób może być też postrzegana choroba onkologiczna. Wczesnodziecięce doświadczenia osób o lękowo-unikającym stylu przywiązania skutkują przekonaniami o innych ludziach jako niebudzących zaufania i niewspierających. Dlatego też obawiają się one zażyłości, pomimo że pragną intymnych związków z innymi ludźmi. Wysoki poziom lęku u tych osób wynika ze sprzecznych tendencji – silnego pragnienia bliskości i jednocześnie minimalizowania tej potrzeby w obawie przed odrzuceniem [14]. Nie potrafiąc zaufać innym ludziom, sami pozbawiają się możliwości wsparcia, które pomogłoby im złagodzić stres. W efekcie prezentują one zachowania uległe w procesie leczenia, które mogą być przejawem lękowego dystansu i biernej agresji uwidaczniającej się w postaci ignorowania wskazań lekarskich [35].
Tymczasem osoby o zaabsorbowanym typie więzi, dla których charakterystyczny jest pozytywny obraz innych ludzi i niskie unikanie, są silnie emocjonalnie zaangażowane w bliską relację intymną [14]. Choroba onkologiczna, niosąc ze sobą ryzyko utraty związku [8, 27] z powodu antycypowanego opuszczenia przez partnera i osamotnienia, wywołuje u nich wysokie napięcie stresowe [13]. W obliczu zagrożenia wykazują one tendencję do hiperaktywacji (hyperactivating) systemu przywiązania. Przejawia się to m.in. w zachowaniach lgnących i szukaniu wsparcia poprzez nadmierną ekspresję emocji negatywnych [31], co może stanowić czynnik chroniący je przed zaburzeniami depresyjnymi. Taki sposób reagowania wynika z wczesnodziecięcych doświadczeń tych osób, kiedy to jedynie reagowanie silnym afektem zwiększało prawdopodobieństwo pozyskania uwagi ze strony opiekuna [36]. Dlatego też w sytuacji choroby mogą się domagać wzmożonej opieki poprzez zachowania silnie ekspresyjne, a także nadmierne skargi somatyczne [30].
Statystycznie istotny wysoki poziom depresji wykryto jedynie u osób o lękowo-unikającym stylu przywiązania. Podobne wyniki uzyskano u pacjentów onkologicznych z przerzutami do innych narządów, którzy skarżyli się na liczne objawy fizyczne choroby. Badania wykazały większą podatność na doświadczanie symptomów depresyjnych u osób o typie więzi charakteryzującej się wysokim lękiem [26] oraz u osób o typach więzi unikającej i lękowej [37]. Doniesienia z innych badań wskazują na związek pomiędzy umiarkowanym nasileniem depresji a stylem zaabsorbowanym i lękowo-unikającym [38]. Według autorów świadczy to o tym, że oba te style mogą predysponować do rozwoju depresji. Badacze przypuszczają jednak, że czynnikiem ochronnym przed rozwinięciem pełnych klinicznych objawów depresji u osób o zaabsorbowanym typie więzi może być niskie unikanie i gotowość do zwracania się do innych o pomoc.
Badanie wykazało, że choroba nowotworowa traktowana jako zagrożenie dla intymnych związków partnerskich silnie uaktywnia wewnętrzny system przywiązania. Dlatego też osoby doświadczające w dzieciństwie różnych wzorców sprawowania opieki inaczej oceniają zagrożenie i uruchamiają odmienne mechanizmy regulacji emocji [31, 39].
Uzyskane wyniki wskazują, że style przywiązania mogą być dobrym predyktorem nasilenia emocji negatywnych u osób chorych onkologicznie. Aby lepiej rozpoznawać i zaspokajać potrzeby pacjentów o różnych typach więzi, należałoby kontynuować badania nad związkami pomiędzy stylem przywiązania a adaptacją do choroby onkologicznej.

Wnioski

1. Osoby o bezpiecznym stylu przywiązania przeżywają niższy poziom lęku, depresji i agresji niż osoby o pozabezpiecznych typach więzi.
2. Przed wysokim nasileniem emocji negatywnych chroni bezpieczny i niezaangażowany styl przywiązania.
3. Style lękowo-unikający i zaabsorbowany stanowią czynnik ryzyka wysokiego poziomu lęku i agresji (rozdrażnienia). Dodatkowo styl lękowo-unikający może sprzyjać ujawnianiu objawów depresji.
4. W kontaktach z pacjentami należy uwzględniać specyfikę charakterystycznego dla nich stylu przywiązania dotyczącą ich poczucia bezpieczeństwa i związanego z tym nasilenia emocji negatywnych.

Piśmiennictwo

1. Wojciechowska U, Didkowska J, Zatoński W. Nowotwory złośliwe w Polsce. Cancer in Poland in 2010. Warszawa 2012. Strona internetowa: http://onkologia.org.pl/wp-content/uploads/Nowotwory_2010.pdf.
2. Jacobsen PB, Sadler IJ, Booth-Jones M, Soety E, Weitzner MA, Fields KK. Predictors of posttraumatic stress disorder symptomatology following bone marrow transplantation for cancer. J Consult Clin Psychol 2002; 70: 235-240.
3. Adamczak M. Wybrane procesy poznawcze i emocjonalne u kobiet po mastektomii. Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań 1988; 1: 72.
4. Rolland JS. Cancer and the family: an integrative model. W: Cancer. Supplement: Cancer survivorship: resilience across the lifespan. American Cancer Society, Washington 2005; 104: 2584-2595.
5. Felten SY, Madden KS, Bellinger DL, Kruszewska B, Moynihan JA, Felten DL. The role of the sympathetic nervous system in the modulation of immune responses. Adv Pharmacol 1998; 42: 583-587.
6. Lazarus RS, Folkman S. Stress, appraisal and coping. Springer-Verlag, New York 1984.
7. Wrześniewski K, Skuza B (red.). Wybrane zagadnienia medycyny psychosomatycznej i psychologii chorego somatycznie. Uniwersytet Medyczny, Warszawa 2007.
8. Hunter JJ, Maunder RG. Using attachment theory to understand illness behavior. Gen Hosp Psychiatry 2001; 23: 177-182.
9. Bowlby J. A secure base: parent-child attachment and healthy human development. Basic Books, New York 1988.
10. Bowlby J. Attachment and loss. Separation: anxiety and anger. T. 2. Basic Books, New York 1973.
11. Ainsworth MD, Blechar MC, Waters E, Wall S. Patterns of attachment: a psychological study of the strange situation. Lawrence Erlbaum Associates, New York 1978.
12. Hazan C, Shaver PR. Love and work: an attachment – theoretical perspective. J Pers Soc Psychol 1990; 59: 270-280.
13. Bartholomew K, Horowitz LM. Attachment styles among young adults: A test of a four-category model. J Pers Soc Psychol 1991; 61: 226-244.
14. Hazan C, Shaver PR. Romantic love conceptualized as an attachment process. J Pers Soc Psychol 1987; 52: 511-524.
15. Davila J, Kashy DA. Secure base processes in couples: daily associations between support experiences and attachment security. J Fam Psychol 2009; 23: 76-88.
16. Mikulincer M, Florian V. The relationship between adult attachment styles and emotional and cognitive reactions to stressful events. W: Attachment theory and close relationships. Simpson JA, Rholes WS (red.). Guilford Press, New York 1998; 46-76.
17. Levy KN, Blatt SJ, Shaver PR. Attachment styles and parental representations. J Pers Soc Psychol 1998; 74: 407-419.
18. Tacon AM, Caldera YM, Bell NJ. Attachment style, emotional control and breast cancer. Fam Syst Health 2001; 19: 319-326.
19. Kozińska B. Przywiązanie a funkcjonowanie kobiet z chorobą nowotworową piersi. Annales Academiae Medicae Stetinensis, Szczecin 2012; 58: 22-30.
20. Thomas C. Cancer and youthful mind: a forty year perspective. Advanced 1998; 5: 42-58.
21. Kotler T, Buzwell S, Romeo Y, Bowland J. Avoidant attachment as a risk factor for health. Br J Med Psychol 1994; 67: 237-245.
22. Kripatrik LA, Hazan C. Attachment styles and close relationships: A four-year prospective study. Personal Ralationships 1994; 1: 123-142.
23. Majkowicz M. Wielopoziomowa ocena stanu podmiotowego pacjentów z chorobą nowotworową. Annales Academiae Medice Gedanensis, Gdańsk 2005; tom XXXV, suplement 2.
24. Hamama-Raz Y, Solmon Z. Psychological adjustment of melanoma survivors: The contribution of hardiness, attachment, and cognitive appraisal. J Individual Differences 2006; 27: 172-182.
25. Szymczak J. Bliskie relacje w rodzinie a dystres psychologiczny u chorych na raka płuca oczekujących na leczenie chirurgiczne oraz u zdrowych. Wiadomości Lekarskie 2006; 59: 654-658.
26. Rodin G, Walsh A, Zimmermann C i wsp. The contribution of attachment security and social support to depressive symptoms in patients with metastatic cancer. Psychooncology 2007; 16: 1080-1091.
27. Mikulincer M, Gillath O, Halevy V, Avihou N, Avidan S, Eshkoli N. Attachment theory and reactions to others’ needs: evidence that activation of the sense of attachment security promotes empathic responses. J Pers Soc Psychol 2001; 81: 1205-1224.
28. Mikulicer M, Florian V. Are emotional and instrumental supportive interactions beneficial in times of stress? The impact of attachment style. Anxiety Stress Coping 1997; 10: 109-127.
29. Pietromonaco PR, Uchino B, Dunkel Schetter C. Close relationship processes and health: implications of attachment theory for health and disease. Health Psychol 2013; 32: 499-513.
30. Szymczak J. Style przywiązania a lęk u chorych na raka płuca zakwalifikowanych do leczenia chirurgicznego i u osób zdrowych. Psychoonkologia 2001; 9: 53-62.
31. Mikulincer M, Florian V, Weller A. Attachment styles, coping strategies, and post-traumatic psychological distress: the impact of the Gulf War in Israel. J Pers Soc Psychol 1993; 64: 817-826.
32. Iniewicz G. Zaburzenia emocjonalne u dzieci i młodzieży z perspektywy teorii przywiązania. Psychiatr Pol 2008; 42: 671-682.
33. Collins NL. Working models of attachment: implications for explanation, emotion, and behavior. J Pers Soc Psychol 1996; 71: 810-832.
34. Hunter MJ, Davis PJ, Tunstall JR. The influence of attachment and emotional support in end-stage cancer. Psychooncology 2006; 15: 431-444.
35. Tyszkiewicz-Bandura M, Kozińska B. Relacja lekarz-pacjent w kontekście teorii przywiązania. Annales Academiae Medicae Stetinensis, Szczecin 2009; 55: 90-98.
36. Jacobsen T, Edelstein W, Hofmann V. A longitudinal study of the relation between representations of attachment in childhood and cognitive functioning in childhood and adolescence. Developmental Psychology 1994; 30: 112-124.
37. Wei M, Heppner P, Russell D, Young S. Maladaptive perfectionism and ineffective coping as mediators between attachment and future depression: a prospective analysis. J Couns Psychol 2006; 53: 67-79.
38. Carnelley KB, Pietromonacó PR, Jaffe K. Depression, working models of others and relationship functioning. J Pers Soc Psychol 1994; 66: 127-140.
39. Fuendeling JM. Affect regulation as a stylistic process within adult attachment. J Soc Pers Relationships 1998; 15: 291-322.