eISSN: 2084-9850
ISSN: 1897-3116
Pielęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne/Surgical and Vascular Nursing
Bieżący numer Archiwum Artykuły zaakceptowane O czasopiśmie Rada naukowa Recenzenci Bazy indeksacyjne Prenumerata Kontakt Zasady publikacji prac Standardy etyczne i procedury
Panel Redakcyjny
Zgłaszanie i recenzowanie prac online
3/2010
vol. 4
 
Poleć ten artykuł:
Udostępnij:
Artykuł oryginalny

Poczucie koherencji (SOC) a zachowania zdrowotne u pielęgniarek

Bogumiła Urbańska
,
Krystyna Kurowska

Pięlęgniarstwo Chirurgiczne i Angiologiczne 2010; 3: 90-95
Data publikacji online: 2010/09/23
Plik artykułu:
- Poczucie koherencji.pdf  [0.07 MB]
Pobierz cytowanie
 
 

Wstêp

Sytuacja zdrowotna polskiego spo³eczeñstwa w znacznym stopniu wi¹¿e siê z zachowaniami zdrowotnymi. Narodowy Program Zdrowia – ukierunkowany na promocjê i profilaktykê – wyznacza pracownikom ochrony zdrowia znacz¹c¹ rolê. Zawód pielêgniarki wi¹¿e siê z ogromn¹ odpowiedzialnoœci¹. Obecnie jest to osoba wykszta³cona, profesjonalna, która cechuje siê odpowiedni¹ postaw¹ oraz zachowaniami zdrowotnymi. S¹ one niezbêdne jako wzorzec do naœladowania dla pacjentów oraz do zachowania w³asnego zdrowia [1]. Zachowania prozdrowotne, szczególnie dotycz¹ce aktywnoœci fizycznej, prawid³owych nawyków ¿ywieniowych, regularnego korzystania z us³ug medycznych, pozwalaj¹ kontrolowaæ stan zdrowia. Szybkie tempo ¿ycia utrudnia zachowania prozdrowotne, które maj¹ szczególny wp³yw na utrzymanie zdrowia. Celem pracy by³o okreœlenie poziomu SOC oraz zachowañ zdrowotnych u pielêgniarek.

Materia³ i metody

Zaprezentowane badania stanowi¹ wycinek realizacji szerszego projektu analizy jakoœci ¿ycia pracowników ochrony zdrowia. Badania przeprowadzono od czerwca do grudnia 2009 r. w grupie 77 osób (97,40% kobiet, 2,59% mê¿czyzn) na czterech ró¿nych oddzia³ach: Chirurgii Dzieciêcej, Kliniki Chirurgii Ogólnej, Kliniki Gastroenterologii i Chorób Naczyñ oraz Neurochirurgii i Neurotraumatologii w Szpitalu Uniwersyteckim nr 2 w Bydgoszczy im. dr. Jana Biziela, za zgod¹ komisji bioetycznej Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy (KB/104/2009). W przeprowadzonych badaniach wykorzystano kwestionariusz do badania poczucia koherencji (SOC-29) skonstruowany przez Aarona Antonovsky’ego, który s³u¿y do pomiaru indywidualnego poczucia koherencji. Skala SOC sk³ada siê z 29 pytañ pogrupowanych w podskale, odpowiadaj¹ce trzem elementom poczucia koherencji: zrozumia³oœci, zaradnoœci i sensownoœci. Inwentarz zachowañ zdrowotnych Juczyñskiego (IZZ) zawiera 24 pytania opisuj¹ce ró¿nego rodzaju zachowania zwi¹zane ze zdrowiem. Ustala siê zachowania sprzyjaj¹ce zdrowiu oraz stopieñ nasilenia czterech kategorii zachowañ zdrowotnych (prawid³owych nawyków ¿ywieniowych, zachowañ profilaktycznych, praktyk zdrowotnych i pozytywnego nastawienia psychicznego); ankieta konstrukcji w³asnej, odnosz¹ca siê do ró¿nych aspektów naszego ¿ycia. Do opisu zmiennych wykorzystano statystyki opisowe (œrednia arytmetyczna minimum, maksimum, odchylenie standardowe) oraz rozk³ady zmiennych. Szacowania ró¿nic dokonano na podstawie jednoczynnikowej analizy wariancji testu F Fishera. Badanie zwi¹zków przeprowadzono za pomoc¹ wspó³czynnika korelacji liniowej Pearsona. Za istotne statystycznie przyjêto wartoœci testu spe³niaj¹ce warunek, ¿e p < 0,05. Analizy wykonano za pomoc¹ pakietu statystycznego STATISTICA 6.0.

Wyniki badañ

Badana grupa liczy³a 77 osób (75 kobiet i 2 mê¿czyzn). Wynika to faktu, ¿e w wiêkszoœci zawód pielêgniarki wykonywany jest przez kobiety. Analiza danych pokazuje, ¿e œrednia wieku respondentów wynosi³a 38 lat, przy odchyleniu standardowym 8,34, co oznacza³o, ¿e najliczniejsz¹ grup¹ by³y osoby miêdzy 29. a 46. rokiem ¿ycia, pozostaj¹ce w zwi¹zkach ma³¿eñskich (71%), maj¹ce potomstwo (78%) i zamieszkuj¹ce w mieœcie (81,81%) z rodzin¹ (85%). Ponad po³owê (51,9%) stanowi³y osoby z wykszta³ceniem œrednim, 30% z wy¿szym licencjackim, pozosta³a czêœæ mia³a wykszta³cenie wy¿sze magisterskie. Najliczniejsza grupa to osoby, które ukoñ­czy³y liceum medyczne pielêgniarstwa (38,96%) lub miały wykształcenie wy¿sze licencjackie (27,27%). Najwiêcej badanych (76,62%) zadeklarowa³o pracê w charakterze pielêgniarki/rza odcinkowego, 15,58% jako zabiegowy, a 8% w roli koordynuj¹cego lub oddzia³owego. Badani deklarowali, ¿e nie stosuj¹ u¿ywek (72%); 20% z nich mia³o problemy z utrzymaniem nale¿nej masy cia³a, 14% by³o aktywnych fizycznie, 19% radzi³o sobie ze stresem, 89% stosowa³o dietê niskosodow¹ i antycholesterolow¹. Ponad po³owa badanych (50,64%) nie pali³a papierosów. Zadowolonych z wykonywanej pracy zawodowej by³o 83,11% badanych, 37,33% z nich pozytywnie oceni³o atmosferê panuj¹c¹ w pracy, natomiast 25,33% uzna³o j¹ za stresuj¹c¹. Wiêkszoœæ, bo a¿ 68,83%, to osoby pracuj¹ce w systemie dwuzmianowym, natomiast 31,16% w systemie jednozmianowym.
W celu zbadania poziomu poczucia koherencji u pielêgniarek wykorzystano Kwestionariusz orientacji życiowej (SOC-29). Podzia³ SOC na niski i wysoki zosta³ dokonany za pomoc¹ œredniej arytmetycznej. Niski poziom zawiera³ siê w przedziale punktowym 92–129, natomiast wysoki 130–167. Rozk³ad wyników, przedstawiony w ta­beli 1., pokazuje, ¿e œredni poziom SOC wynosi³ 129,35 (od 92 do 167) pkt, przy odchyleniu standardowym 11 oraz wspó³czynniku zmiennoœci 8,75%, czyli niskim. Na tej podstawie mo¿na powiedzieæ, ¿e globalne SOC nie by³o zró¿nicowane. Œredni poziom zrozumia³oœci wynosi³ 51,24 pkt (36–66 pkt), przy wspó³czynniku zmiennoœci 11,25%, co nie stanowi³o du¿ego zró¿nicowania u pielêgniarek. Œrednia zaradnoœci wynosi³a 42,54 pkt (29–58 pkt), przy wspó³czynniku zmiennoœci 14,31% – poniewa¿ nie przekracza³ on 15%, mo¿na powiedzieæ, ¿e nie by³o du¿ego zró¿nicowania wœród pielêgniarek w tej podskali. Najni¿sze wyniki osi¹gnê³a sensownoœæ (35,55 pkt, zakres 25–52 pkt), co by³o zwi¹zane z najmniejsz¹ liczb¹ pytañ w zakresie tej skali. Wspó³czynnik zmiennoœci 13,31% nie by³ równie¿ czynnikiem ró¿­ni­cuj¹cym pielêgniarki w tej podskali.
Wyró¿nione w tabeli 2. typy zachowañ zdrowotnych nale¿a³y do typów uwzglêdnionych w IZZ Juczyñskiego oceniaj¹ce ich w aspekcie prawid³owych nawyków ¿ywieniowych, zachowañ profilaktycznych, pozytywnego nastawienia psychicznego i praktyk zdrowotnych. W IZZ okreœla siê wartoœci stenowe (czyli standaryzowane). Od 1 do 4 to wyniki niskie, 5–6 przeciêtne, natomiast 7–10 to wyniki wysokie. Œredni poziom punktowy IZZ wynosi³ 83,56 (od 46 do 104) przy odchyleniu standardowym 11,83%. Na podstawie tych wyników mo¿na podzieliæ badan¹ grupê na osoby o niskim poziomie – 22 (nieco ponad 30%), œrednim – 32 (nieca³e 43%), oraz te o wysokim poziomie – 19 (niespe³na 26%). Bior¹c pod uwagê uzyskane wyniki, mo¿na powiedzieæ, ¿e pielêgniarki stanowi³y grupê zawodow¹, która wykaza³a w³aœciwe lub wysokie zachowania zdrowotne.
Okreœlono zwi¹zek miêdzy poziomem SOC i jego sk³adowymi a zachowaniami zdrowotnymi (tab. 3.). W tabeli przedstawiono zestawienie wspó³czynników korelacji liniowej Pearsona. W tej analizie si³a wspó³czynników w przypadku globalnego SOC oraz w jego podskalach – zaradnoœci i sensownoœci – nie by³a istotna statystycznie. W przypadku globalnego IZZ oraz jego podskali – zachowaniach profilaktycznych – korelacja okaza³a siê istotna statystycznie w stosunku do podskali SOC – zrozumia³oœci, w taki sposób, ¿e im wy¿szy poziom zrozumia³oœci, tym wy¿sze wyniki w IZZ i w skali zachowania profilaktyczne. Mimo to, si³a tego zwi¹zku by³a niska. W pozosta³ych przypadkach mamy do czynienia z si³¹ nik³¹. Na podstawie uzyskanych wyników mo¿na wysnuæ wniosek, ¿e zwi¹zek pomiêdzy poczuciem koherencji a zachowaniami zdrowotnymi dotyczy tylko wybiórczych podskal zarówno poczucia koherencji, jak i podskali IZZ – zachowania profilaktycznego. Zwi¹zek ten nie mówi du¿o o powi¹zaniach obu zmiennych.
Z analizy danych demograficznych, które zosta³y obliczone przy użyciu jednoczynnikowej analizy wariancji testu F Fishera, wynika³o, ¿e wiek ankietowanych w sposób istotny statystycznie ró¿nicowa³ zaradnoœæ (F = 2,0775, p > 0,0139) oraz globalne SOC (F = 1,7842, p > 0,0409). Zwi¹zek ten polega³ na tym, ¿e poziom zaradnoœci oraz globalnego SOC obni¿a³ siê wraz z wiekiem. Nie zauwa¿ono wp³ywu wieku badanych na ich zachowania zdrowotne. P³eæ okaza³a siê czynnikiem ró¿nicuj¹cym dla skali zachowañ profilaktycznych (F = 6,9091, p > 0,0104) w IZZ oraz dla ca³ego IZZ (F = 5,3652, p > 0,0234) w taki sposób, i¿ kobiety mia³y wy¿szy poziom w skali ZP (22,27 pkt). Podobnie przedstawia³a siê sytuacja w globalnym IZZ, tu równie¿ kobiety mia³y wy¿szy wynik w tej skali (84,08 pkt). Wyniki takie zapewne by³y zwi¹zane z tym, i¿ w badanej grupie by³o tylko 2 mê¿czyzn. Stan cywilny respondentów okaza³ siê czynnikiem ró¿nicuj¹cym na poziomie trendu, a nie istotnoœci statystycznej w zakresie skali prawid³owych nawyków ¿ywieniowych. Dla globalnego SOC i IZZ nie by³ czynnikiem ró¿nicuj¹cym. Zamieszkanie osób w okreœ­lonej sytuacji okaza³o siê ró¿nicuj¹ce dla podskali IZZ – praktyk zdrowotnych (F = 3,2559, p > 0,0443). Osoby, które mieszka³y z rodzin¹, uzyska³y w tej skali 19,71 pkt i by³ to wskaŸnik najwy¿szy spoœród wszystkich. U osób mieszkaj¹cych samotnie wskaŸnik ten wynosi³ 17,28 pkt, natomiast najni¿szy wynik uzyska³y osoby mieszkaj¹ce w „innych sytuacjach” – 16 pkt. Posiadanie dzieci nie okaza³o siê czynnikiem ró¿nicuj¹cym na poziomie statystycznym ani dla SOC, ani dla IZZ. By³o ono jedynie na poziomie trendu dla prawid³owych nawyków ¿ywieniowych oraz praktyk zdrowotnych w IZZ. Miejsce zamieszkania i pracy, poziom wykszta³cenia, zajmowane stanowisko nie okaza³y siê czynnikami ró¿nicuj¹cymi ani dla SOC, ani dla IZZ. Typ ukoñczonej szko³y by³ czynnikiem ró¿nicuj¹cym na poziomie statystycznym dla podskali SOC – zaradnoœci. Osoby, które zadeklarowa³y ukoñczenie trzech typów szkó³ (liceum – studium, licencjat, magisterskie), wykazywa³y najwy¿szy jej poziom (53 pkt). Globalne SOC w ogóle nie wi¹za³o siê z paleniem papierosów, natomiast skala zachowañ profilaktycznych w IZZ by³a istotnie ró¿na w zale¿noœci od liczby wypalanych papierosów. Zale¿noœæ ta polega na tym, ¿e im wiêksza liczba papierosów, tym ni¿sza wartoœæ w skali praktyki zdrowotne. W podskali prawid³owe nawyki ¿ywieniowe osoby, które nie pali³y papierosów, mia³y zdecydowanie wy¿sze wyniki w tej skali (20,79 pkt) ni¿ osoby, które pali³y papierosy okazjonalnie (19,09 pkt) lub na³ogowo (20,36 pkt). Podobnie kszta³towa³y siê wyniki w skali pozytywne nastawienie psychiczne – osoby niepal¹ce uzyska³y wynik 22,69 pkt. Taka sama tendencja widoczna by³a w przypadku podskali praktyki zdrowotne. W IZZ zdecydowanie najsilniej zaznaczona by³a w³aœnie ta tendencja. I tak dla osób niepal¹cych uzyskana liczba punktów wynosi³a 87,18, dla osób pal¹cych okazjonalnie 82 pkt, a dla pal¹cych regularnie – 80,32. Godzenie nauki z prac¹ zawodow¹ da³o wynik ró¿nicuj¹cy w sposób istotny statystycznie dla podskali zaradnoœci (F = 1,9886, p > 0,0438), sensownoœci (F = 2,2256, p > 0,0232) oraz globalnego SOC (F = 2,3754, p > 0,0154). Zachowania zdrowotne nie by³y zró¿nicowane. Zale¿noœæ ta przejawia³a siê w tym, ¿e osoby, które nie ³¹czy³y pracy z nauk¹, to osoby z wy¿szym globalnym SOC (132,51 pkt) w stosunku do tych, które jednoczeœnie pracowa³y i uczy³y siê (125,75 pkt). Liczba zjadanych posi³ków okaza³a siê byæ czynnikiem ró¿nicuj¹cym dla poziomu zaradnoœci (F = 2,9727, p > 0,0248) oraz dla ca³kowitego IZZ (F = 2,6593, p > 0,0399). Osoby, które zjada³y najwiêcej posi³ków (5–6), to te o niskim poziomie zaradnoœci (39 pkt). Im mniej spo¿ywanych posi³ków, tym poziom zaradnoœci by³ wy¿szy (45,71 pkt). W przypadku ca³kowitego IZZ osoby, które zjada³y 2 posi³ki, mia³y najni¿szy wynik w tej skali. Regularnoœæ spo¿ywanych posi³ków okaza³a siê byæ czynnikiem ró¿nicuj¹cym dla podskali SOC – poziomu zrozumia³oœci (F = 3,0436, p > 0,0341), oraz globalnego SOC (F = 4,4964, p > 0,0059), w taki sposób, ¿e osoby deklaruj¹ce jedzenie w sposób nieregularny wykaza³y najni¿szy poziom zrozumia³oœci, sensownoœci oraz globalnego SOC. Spo¿ywanie produktów roœlinnych, m¹cznych, t³uszczów zwierzêcych oraz s³odyczy nie by³o czynnikiem ró¿nicuj¹cym w sposób istotny statystycznie ani dla globalnego SOC, ani dla IZZ, natomiast poda¿ warzyw i owoców okaza³a siê byæ istotna z punktu widzenia statystycznego dla podskali IZZ – prawid³owych nawyków ¿ywieniowych (F = 4,8037, p > 0,0315). Wy¿sze wyniki w tej skali uzyska³y osoby, które wskazywa³y jako g³ówny sk³adnik swojej diety warzywa i owoce (20,23). Picie kawy okaza³o siê czynnikiem ró¿nicuj¹cym dla IZZ w podskali praktyki zdrowotne (F = 5,9482, p > 0,0171) w taki sposób, ¿e osoby, które nie pi³y kawy, uzyska³y zdecydowanie wy¿szy wynik (23,5). Równie¿ w globalnym IZZ wynik punktowy dla tych osób by³ zdecydowanie wy¿szy – 95,75 pkt. Liczba wypijanych fili¿anek kawy w ci¹gu doby okaza³a siê czynnikiem ró¿nicuj¹cym dla IZZ – w jego podskalach: PN¯ (F = 4,2091, p > 0,0006), PZ (F = 2,6225, p > 0,0187), ZP (F = 3,2163, p > 0,0187) oraz dla globalnego SOC (F = 0,3298, p > 0,0378) w taki sposób, ¿e osoby, które wypija³y najwiêcej fili¿anek kawy dziennie (6–10), to respondenci o niskich nawykach ¿ywieniowych. Wyniki dla tej grupy osób kszta³towa³y siê podobnie w skali ZP oraz ca³kowitego IZZ. Sposób przyrz¹dzania kawy by³ ró¿nicuj¹cy tylko dla pozytywnego nastawienia psychicznego (F = 1,8964, p > 0,0490) w IZZ. Prawie dla wszystkich mo¿liwych odpowiedzi na to pytanie wskaŸ­nik PNP by³ na poziomie przeciêtnym. Nie ma jednoznacznej tendencji, która wskazywa³aby, ¿e jakiœ styl przyrz¹dzania kawy jest lepszy w odniesieniu do skali PNP. Czynnik dotycz¹cy tego, czy osoby badane lubi¹ swoj¹ pracê czy nie, okaza³ siê byæ ró¿nicuj¹cy dla poziomu zrozumia³oœci (F = 3,0746, p > 0,0328). Osoby, które lubi¹ swoj¹ pracê, wykazywa³y zdecydowanie wy¿szy poziom zrozumia³oœci (52 pkt). Chêæ zmiany pracy okaza³a siê ró¿nicuj¹ca dla podskali SOC – sensownoœci (F = 5,5947, p > 0,0206), w taki sposób, ¿e osoby chc¹ce zmieniæ pracê mia³y ten poziom wy¿szy (38 pkt). Czêstoœæ denerwowania siê nie okaza³a siê czynnikiem ró¿ni­cuj¹cym dla globalnego SOC b¹dŸ IZZ. Czynnik ten okaza³ siê ró¿nicuj¹cy dla podskali SOC – zrozumia³oœci (F = 4,4009, p > 0,0067) oraz dla IZZ w zachowaniach profilaktycznych (F = 2,3432, p > 0,0805), pozytywnym nastawieniu psychicznym (F = 3,8221, p > 0,0134), praktykach zdrowotnych (F = 3,2078, p > 0,0284) oraz ca³oœciowym IZZ (F = 3,7847, p > 0,0143). Zale¿noœæ ta polega³a na tym, ¿e osoby preferuj¹ce przyjazn¹ atmo­-sferê w pracy mia³y najwy¿szy poziom zrozumia³oœci (54,28). W zachowaniach profilaktycznych wynik ten dla tych osób wynosi³ 23,37 pkt. Przyjazna atmosfera sprzyja³a wysokim wynikom w skali pozytywne nastawienie psychiczne (23 pkt), równie¿ w skali praktyki zawodowe (20,84 pkt), a tak¿e w globalnym IZZ (88,92 pkt). Zmienna ta okaza³a siê byæ ró¿nicuj¹ca dla podskali SOC zrozumia³oœci (F = 3,4693, p > 0,0203) oraz globalnego SOC (F = 1,0892, p > 0,0045). Respondenci, którzy byli zadowoleni z systemu pracy, to osoby o wysokim poziomie zrozumia³oœci (52,15 pkt), wykazuj¹ce zdecydowanie wy¿szy poziom poczucia koherencji (130,78 pkt) w porównaniu z pozosta³¹ czêœci¹ grupy. System pracy okaza³ siê czynnikiem ró¿nicuj¹cym dla podskal SOC – sensownoœci (F = 5,3825, p > 0,0230), prawid³owych nawyków ¿ywieniowych(F = 8,3638, p > 0,0050), oraz IZZ (F = 5,9793, p > 0,0169) w taki sposób, ¿e osoby pracuj¹ce w systemie dwuzmianowym wykazywa³y wy¿szy poziom sensownoœci (36,37 pkt) ni¿ te, które pracowa³y w systemie jednozmianowym (33,75 pkt). Respondenci pracuj¹cy w systemie jednozmianowym mieli wy¿szy poziom w skali prawid³owe nawyki ¿ywieniowe (22,08) i IZZ (88,39) ni¿ osoby pracuj¹ce w systemie dwuzmianowym. Po dokonaniu weryfikacji na niski i wysoki poziom SOC nie stwierdzono, aby zakres tego podzia³u ró¿nicowa³ badanych w zakresie zachowañ zdrowotnych. Mog³o to byæ spowodowane tym, ¿e osoby badane w zakresie IZZ stanowi¹ jednolit¹ grupę, co jest zwi¹zane zapewne z charakterem ich pracy, a nie poziomem poczucia koherencji.

Omówienie wyników

We wspó³czesnym œwiecie nast¹pi³ ogromny, dynamiczny rozwój pielêgniarstwa. Ten zawód wykonuj¹ g³ównie kobiety, tylko nieliczni mê¿czyŸni reprezentuj¹ tê grupê zawodow¹. Aby zbadaæ poczucie koherencji oraz zachowania zdrowotne pielêgniarek/rzy, poddano je badaniu. Grupê badanych stanowi³o 77 osób pracuj¹cych w Szpitalu Klinicznym w Bydgoszczy zarówno na oddzia³ach zabiegowych, jak i niezabiegowych. Ocenie poddano czynniki socjodemograficzne bezpoœrednio zwi¹zane z prac¹ pielêgniarek/rzy, ze szczególnym zwróceniem uwagi na poziom poczucia koherencji oraz zachowania zdrowotne. W wyniku przeprowadzonych badañ wykazano, ¿e globalne SOC w badanej grupie wynosi³o ok. 130 pkt (92–167 pkt), przy odchyleniu standardowym ponad 11%, co œwiadczy³o o tym, ¿e globalne poczucie koherencji nie ró¿nicowa³o badanej grupy. Zapewne by³o to zwi¹zane z tym, ¿e pielêgniarki/pielêgniarze stanowi¹ jednolit¹ grupê zawodow¹. Wartoœæ globalnego SOC oraz poszczególnych jej sk³adowych nie odbiega³o w sposób zasadniczy od wyników publikowanych w piœmiennictwie. Bieñ i Wroñska podaj¹, ¿e œredni wynik SOC wœród badanych kobiet wyniós³ 136,86 pkt [2]. Uzyskany wynik globalnego poczucia koherencji (130–167) zalicza siê do wartoœci standardowych otrzymanych przez Antonowsky’ego (130–160) [3]. Perliñski i Krajewska uzyskali œredni¹ wartoœæ globalnego poziomu poczucia koherencji (w badanej grupie pielêgniarek) w wysokoœci 135,55 pkt. Wynik ten by³ zbli¿ony do publikowanych w piœmiennictwie œrednich wartoœci wœród kobiet [4]. Badania przeprowadzone przez Andruszkiewicz i Basiñsk¹ [4, 5] nie potwierdzaj¹ uzyskanych wyników. Badana grupa mia³a bardzo zró¿nicowane poczucie koherencji (58–200). Byæ mo¿e zwi¹zane by³o to z tym, ¿e badani nie stanowili jednolitej grupy pod wzglêdem zawodowym i ¿e by³o w niej znacznie wiêcej mê¿czyzn. Przy okreœlaniu œrednich sk³adowych globalnego poczucia koherencji uzyskano wynik dla zrozumia³oœci w wysokoœci 51,24 pkt, przy wspó³czynniku zmiennoœci 11,25%, co nie stanowi³o du¿ego zró¿nicowania wœród badanych pielêgniarek. Kolejna zmienna to zaradnoœæ (42,54), wspó³czynnik zmiennoœci 14,31%, co œwiadczy o tym, ¿e i w tej podskali nie zaobserwowano du¿ego zró¿nicowania. Ostatnia zmienna to sensownoœæ (35,55), wspó³czynnik zmiennoœci 13,31%. Podobnie jak dla poprzednich zmiennych, wynik ten nie okaza³ siê ró¿ni­cuj¹cy dla pielêgniarek/rzy.
W dalszej czêœci pracy okreœlono poziom zachowañ zdrowotnych. Na podstawie uzyskanych wyników (œrednie IZZ – 83,56 pkt) mo¿na stwierdziæ, ¿e badana grupa zawodowa wykaza³a w³aœciwe lub wysokie zachowania zdrowotne. Juczyñski przedstawia œredni wynik dla pracuj¹cych pielêgniarek w wysokoœci 84,03 pkt [6]. Uzyskany wynik w badaniach w³asnych by³ zbli¿ony. W badaniach Andruszkiewicz i OŸmiñskiej wynik ten by³ nieco wy¿szy – 93,55 pkt. Kobiety zdrowe rzadziej przejawia³y zachowania prozdrowotne ni¿ kobiety po mastektomii [7].
Nastêpnym etapem badañ by³o okreœlenie powi¹zañ pomiêdzy poczuciem koherencji i jego sk³adowymi a zachowaniami zdrowotnymi pielêgniarek/rzy. W toku badañ ustalono, ¿e tylko w przypadku IZZ i jego podskali – zachowañ profilaktycznych – korelacja by³a istotna statystycznie w stosunku do podskali poczucia koherencji – zrozumia³oœci. Oznacza to, ¿e im wy¿szy poziom zrozumia³oœci, tym wy¿sze wyniki w IZZ i w skali zachowañ profilaktycznych. Mimo tej zale¿noœci si³a tego zwi¹zku okaza³a siê si³¹ nik³¹. W³odarczyk w przeprowadzonych badaniach uzyska³ odmienne wyniki. Najwiêksze znaczenie mia³o poczucie sensownoœci. Byæ mo¿e zwi¹zane by³o to z faktem, ¿e badania swoje przeprowadza³ wœród osób miêdzy 30. a 75. rokiem ¿ycia (grupa badanych 22–55 lat), a wiêc u osób o ukszta³towanym poczuciu koherencji, oraz z tym, ¿e w jego grupie by³o zdecydowanie wiêcej mê¿czyzn [8].
Kolejnym etapem badañ by³o szukanie wp³ywu zmiennych poœrednicz¹cych na poziom poczucia koherencji oraz zachowania zdrowotne pielêgniarek. Wiek okaza³ siê mieæ wp³yw na globalne SOC oraz poziom zaradnoœci. Wraz z wiekiem poziom ten siê obni¿a³. Nie zauwa¿ono wp³ywu wieku na zachowania zdrowotne pielêgniarek/rzy. P³eæ mia³a natomiast wp³yw na IZZ oraz zachowania profilaktyczne (dotycz¹ce przestrzegania zaleceñ zdrowotnych) – kobiety mia³y wy¿szy œredni poziom w skali zachowañ profilaktycznych. Zapewne wi¹za³o siê to z tym, ¿e w przeprowadzonym badaniu bra³o udzia³ tylko 2 mê¿czyzn. Wykszta³cenie respondentów nie by³o czynnikiem ró¿nicuj¹cym dla pielêgniarek/rzy w SOC ani IZZ, natomiast Andruszkiewicz i OŸmiñ-­­ska w swoich badaniach wykaza³y istnienie zale¿noœci pomiêdzy wykszta³ceniem a zachowaniami zdrowotnymi. Wy¿sze wykszta³cenie wi¹za³o siê z wiêksz¹ œwiadomoœci¹ korzyœci p³yn¹cych z zachowañ prozdrowotnych [7]. Równie¿ W³odarczyk w swych badaniach zauwa¿y³ zwi¹zek wykszta³cenia z poczuciem koherencji i zachowaniami prozdrowotnymi – im wy¿sze SOC, tym wy¿sze zachowania zdrowotne [8]. Puchalski tak¿e potwierdzi³ tê zale¿noœæ [9]. Palenie papierosów okaza³o siê czynnikiem ró¿nicuj¹cym dla zachowañ zdrowotnych, dla skal: prawid³owych nawyków ¿ywieniowych, pozytywnych nastawieñ psychicznych oraz praktyk zdrowotnych, ale nie by³o istotne statystycznie dla poczucia koherencji. Osoby, które nie pali³y papierosów, uzyska³y wy¿sze wyniki ni¿ te, które je pali³y, co wskazuje na zachowania prozdrowotne wœród osób niepal¹cych. Do takich samych wniosków w swych badaniach doszli: Banaszkiewicz, Andruszkiewicz, Perliñski i Krajewska. Pielêgniarki niepal¹ce papierosów wykazywa³y wy¿szy poziom poczucia koherencji ni¿ pielêgniarki pal¹ce, w szczególnoœci w podskali sensownoœci [4]. W badaniach Andruszkiewicz i Basiñskiej poczucie koherencji wykazywa³o zwi¹zek z typem uzale¿nienia od nikotyny. Osoby uzale¿nione, które charakteryzowa³y siê du¿ym poziomem motywacji do rzucenia palenia, mia³y istotnie wy¿sze poczucie koherencji [10]. W piœmiennictwie dostêpne by³y tak¿e wyniki badañ podaj¹ce, ¿e palenie papierosów przez personel pielêgniarski nie jest zjawiskiem rozpowszechnionym [11]. Puchalski natomiast zwraca uwagê na to, ¿e zachowania antyzdrowotne (a takim jest przecie¿ palenie papierosów) dla wielu osób s¹ Ÿród³em przyjemnoœci i pozwalaj¹ manifestowaæ w³asn¹ niezale¿noœæ [9].
W badaniach wykazano, ¿e czêstoœæ denerwowania siê w pracy nie by³a czynnikiem ró¿nicuj¹cym dla SOC oraz IZZ, natomiast atmosfera panuj¹ca na danym oddziale zasadniczo wp³ywa³a na poczucie koherencji oraz zachowania zdrowotne. Pielêgniarki pracuj¹ce w przyjaznej atmosferze mia³y znacznie wy¿sze wyniki w skali zrozumia³oœci oraz w skalach: pozytywne nastawienia psychiczne, praktyki zdrowotne oraz w IZZ. W piœmiennictwie znaleziono doniesienia, które wskazuj¹, ¿e personel pielêgniarski jest w znacznej mierze podatny na dzia³anie stresu, co niew¹tpliwie wi¹¿e siê z charakterem ich pracy. Jednoczeœnie zna on mechanizmy radzenia sobie z nim [5]. Badaniu poddano równie¿ sposób od¿ywiania i grupy najczêœciej spo¿ywanych pokarmów. Okaza³o siê, ¿e najczêœciej zjadane by³y warzywa i owoce i to one ró¿nicowa³y pielêgniarki w skali IZZ (tzn. osoby te mia³y wy¿sze wyniki w skali prawid³owe nawyki ¿ywieniowe). Z badañ przeprowadzonych przez Wojciechowsk¹ i Suda wynika, ¿e pielêgniarki zdaj¹ sobie sprawê z w³aœciwego od¿ywiania siê [5], potwierdzaj¹ to doniesienia innych badaczy [1]. W swych badaniach Puchalski zwraca uwagê, ¿e respondenci podaj¹ jako najlepiej s³u¿¹ce zdrowiu prawid³owe od¿ywianie [9]. W³odarczyk wykaza³, ¿e im wy¿szy poziom poczucia koherencji, tym wiêksza liczba i wy¿sza jakoœæ podejmowanych zachowañ prozdrowotnych. Przy czym najwiêksze znaczenie przypisa³ poczuciu sensownoœci [8]. Potwierdzaj¹ to inni badacze – silne poczucie koherencji jest czynnikiem prozdrowotnym [10].

Wnioski

1. Pielêgniarki nie ró¿ni¹ siê od siebie pod wzglêdem poziomu poczucia koherencji ani jego sk³adowych. Globalne SOC u pielêgniarek wynosi³o 130 (92–167 pkt), przy œrednim poziomie zrozumia³oœci 51,24, zaradnoœci 42,54 oraz sensownoœci 35,55 pkt.
2. Wynik uzyskany w IZZ to 83,56 pkt. Badani w 33% stanowili grupê o niskim poziomie w IZZ, 44% to osoby o œrednim poziomie, a 25% o wysokim poziomie zachowañ zdrowotnych.
3. Wysoki poziom poczucia koherencji u pielêgniarek/rzy nie ró¿nicowa³ ich w zakresie zachowañ zdrowotnych. Stanowili oni jednolit¹ grupê, co by³o zwi¹zane z charakterem pracy, a nie z poziomem poczucia koherencji.
4. Badane pielêgniarki to grupa zawodowa o doœæ wysokim poziomie poczucia koherencji, która ma w³aœciwe lub wysokie zachowania zdrowotne.

Piœmiennictwo

 1. Warcho³-S³awiñska E, W³och K. Zachowania zdrowotne pielêgniarek. Zdrowie publiczne 2003; 113: 156-9.  
2. Bieñ A, Wroñska I. Poczucie koherencji kobiet a czynniki spo³eczno-demograficzne. Pielêgniarstwo XXI wieku 2005; 3: 55-61.  
3. Antonovsky A. Rozwik³anie tajemnicy zdrowia. Jak radziæ sobie ze stresem i nie zachorowaæ. Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa 1995; 7: 12-13.  
4. Banaszkiewicz M, Andruszkiewicz A, Perliñski J, Krajewska M. Poczucie koherencji a uzale¿nienie od palenia tytoniu wœród pielêgniarek. Pielêgniarstwo XXI wieku 2007; 1: 57-61.  
5. Wojciechowska M, Suda K. Promocja zdrowego stylu ¿ycia nie tylko zadaniem zawodowym pielêgniarki, ale tak¿e odpowiedzi¹ na wspó³czesne zagro¿enia zdrowia. Problemy Pielêgniarstwa 2008; 16: 2-8.  
6. Juczyñski Z. Narzêdzia pomiaru w promocji psychologii zdrowia. PTP, Warszawa 2000; 117-20.  
7. Andruszkiewicz A, OŸmiñska A. Zachowania zdrowotne kobiet po mastektomii. Ann Acad Med Siles 2005; 59: 298-301.
8. W³odarczyk P. Poczucie koherencji a zachowania zdrowotne. Lider, Gdañsk 1998; 13-18.  
9. Puchalski K. Zachowania antyzdrowotne i ich motywy w œwiadomoœci pracowników przedsiêbiorstw. Medycyna Pracy 2004; 55: 417-24.
10. Andruszkiewicz A, Basiñska MA. Poczucie koherencji a uzale¿nienie od nikotyny. Problemy Pielêgniarstwa 2008; 16: 123-7.
11. Zysnarska M. Palenie papierosów przez pielêgniarki zatrudnione na oddzia³ach onkologicznych w aspekcie realizowanych zadañ edukacyjnych. Przegl¹d Lekarski 2007; 64: 10-2.
Copyright: © 2010 Termedia Sp. z o. o. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/), allowing third parties to copy and redistribute the material in any medium or format and to remix, transform, and build upon the material, provided the original work is properly cited and states its license.
© 2024 Termedia Sp. z o.o.
Developed by Bentus.