Sesja plenarna I
Rola witaminy D w rozwoju chorób ogólnoustrojowych

W ostatnich latach panuje moda na tzw. zachowania prozdrowotne. Sprzeczne dane dotyczące korzyści i szkodliwości ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe wprowadzają pewien chaos informacyjny. Niezwykle trudne jest określenie zarówno dawki promieniowania słonecznego stanowiącej o zwiększonym ryzyku rozwoju nowotworów skóry, jak i ustalenie dawki zapewniającej odpowiednie stężenie witaminy D w surowicy.
Przez wiele lat uważano, że jedyną rolą witaminy D jest jej wpływ na gospodarkę wapniowo-fosforanową i metabolizm tkanki kostnej. W badaniach epidemiologicznych i laboratoryjnych prowadzonych w ostatnim czasie wykazano związek między niedoborem witaminy D a rozwojem wielu chorób o różnym patomechanizmie. Wynika to z faktu, że oprócz tkanek i narządów biorących udział w utrzymaniu homeostazy mineralnej, receptory witaminy D odkryto również w innych lokalizacjach. W niektórych z nich, takich jak trzustka, nadnercza, tarczyca, przysadka – witamina D pełni funkcję regulatora czynności wydzielniczej. W pozostałych, do których należą komórki układu odpornościowego, krwiotwórczego, skóry i mięśni, a także komórki nowotworowe piersi, prostaty, jelita grubego i czerniaka – witamina D odgrywa rolę czynnika kontrolującego proces różnicowania i zapobiega ich nadmiernej proliferacji.
W prowadzonych w ostatnich latach badaniach klinicznych wykazano istotne znaczenie witaminy D w rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, otyłości i nowotworów narządów wewnętrznych, a także chorób psychicznych, takich jak depresja czy schizofrenia. Wyniki badań epidemiologicznych wskazują na związek między stanem zaopatrzenia organizmu w witaminę D a występowaniem wielu chorób autoimmunologicznych, włączając w to cukrzycę typu 1, stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy czy zapalną chorobę jelit.
Kalcytriol [1,25 (OH)2D3] reguluje proliferację i różnicowanie komórek oraz wykazuje właściwości immunomodulujące. W procesie tym na poziomie molekularnym uczestniczy wiele czynników transkrypcyjnych. Efektem działania kalcytriolu jest hamowanie transformacji blastycznej limfocytów, hamowanie produkcji IL-2 i IFN-g w limfocytach, nasilanie wytwarzania IL-1 w monocytach/makrofagach, wzmaganie ekspresji IL-4 i TGF-g. Kalcytriol przyczynia się do przewagi odpowiedzi cytokinowej typu Th 2, hamowania produkcji IgG i IgM oraz dojrzewania komórek dendrytycznych na skutek obniżenia ekspresji molekuł kostymulujących, takich jak CD40, CD80 i CD86, a także białek MHC klasy II. Kalcytriol hamuje ponadto ekspresję IL-12 w komórkach dendrytycznych, pobudza ekspresję IL-10 oraz promuje spontaniczną apoptozę dojrzałych komórek dendrytycznych, a także przyczynia się do zwiększenia odsetka komórek CD4(+) CD25(+). U pacjentów z chorobami autoimmunologicznymi stwierdzono występowanie określonych wariantów polimorfizmu genu VDR. Immunomodulujące właściwości analogów witaminy D otwierają nowe perspektywy terapii chorób, w patogenezie których mechanizmy immunologiczne odgrywają zasadniczą rolę.
Wyniki badań wielu autorów dowodzą, że aktywna forma witaminy D – 1,25-dihydroksywitamina D3 – nasila ekspresję peptydów przeciwbakteryjnych i w ten sposób przyczynia się do zapobiegania infekcjom skóry. Wskazuje się na wyraźny związek między spowodowaną przez witaminę D aktywacją receptorów Toll-like, produkcją katelicydyny i zmniejszoną wrażliwością na infekcje bakteryjne. Przeważa pogląd, że niedobór witaminy D może wskutek zaburzenia barierowej funkcji skóry, dysregulacji immunologicznej i nieprawidłowej obrony przed czynnikami infekcyjnymi przyczyniać się do procesu impetiginizacji w przebiegu atopowego zapalenia skóry.
Poznanie nieklasycznych mechanizmów działania witaminy D ma nie tylko znaczenie poznawcze, ale również może przyczynić się do poszerzenia metod terapeutycznych, jakie stwarza suplementacja, a także lecznicze zastosowanie kalcytriolu lub jego syntetycznych analogów.