eISSN: 1897-4317
ISSN: 1895-5770
Gastroenterology Review/Przegląd Gastroenterologiczny
Bieżący numer Archiwum Artykuły zaakceptowane O czasopiśmie Rada naukowa Bazy indeksacyjne Prenumerata Kontakt Zasady publikacji prac
Panel Redakcyjny
Zgłaszanie i recenzowanie prac online
NOWOŚĆ
Portal dla gastroenterologów!
www.egastroenterologia.pl
SCImago Journal & Country Rank
2/2008
vol. 3
 
Poleć ten artykuł:
Udostępnij:

Typ i czas stosowania diety wegetariańskiej a surowicze stężenie witaminy B12

Małgorzata Chabasińska
,
Juliusz Przysławski
,
Aleksandra Lisowska
,
Małgorzata Schlegel-Zawadzka
,
Marian Grzymisławski
,
Jarosław Walkowiak

Przegląd Gastroenterologiczny 2008; 3 (2): 63–67
Data publikacji online: 2008/04/18
Plik artykułu:
- typ i czas.pdf  [0.08 MB]
Pobierz cytowanie
 
 

Wstęp
Podstawową zasadą wegetarianizmu jest unikanie produktów pochodzenia zwierzęcego. Istnieją różne formy wegetarianizmu – weganizm, czyli wegetarianizm ścisły, wykluczający z diety jakiekolwiek produkty pochodzenia zwierzęcego; laktowegetarianizm, który pozwala na włączenie do diety roślinnej mleka i jego przetworów, oraz laktoowowegetarianizm, który dodatkowo przewiduje również spożywanie jaj [1–3]. Wegetarianie stosują istotnie odmienne diety, dlatego konieczne jest różnicowanie poszczególnych ich typów. Wiele nieporozumień dotyczących oceny wpływu diety wegetariańskiej na stan zdrowia może wynikać z braku takiego różnicowania w prowadzonych analizach. Najbardziej restrykcyjną formą wegetarianizmu jest dieta wegańska, z którą wiąże się duże ryzyko wystąpienia określonych niedoborów żywieniowych. Mniej restrykcyjne diety wegetariańskie, np. dieta laktoowowegetariańska, dają potencjalne możliwości zapewnienia kompletnego zestawu składników odżywczych w dziennej racji pokarmowej. Wykluczenie z diety wegetariańskiej produktów pochodzenia zwierzęcego może wiązać się z niedostateczną podażą wielu substancji odżywczych, w tym wapnia, żelaza, cynku i jodu oraz pewnych aminokwasów. Jednakże klasycznym negatywnym skutkiem diety wegetariańskiej jest niedobór witaminy B12 [4]. Pociąga on za sobą wzrost stężenia homocysteiny i kwasu metylomalonowego we krwi. W świetle dotychczas przeprowadzonych badań hiperhomocysteinemia może być czynnikiem ryzyka wystąpienia choroby sercowo-naczyniowej, szczególnie w najbardziej restrykcyjnej diecie wegańskiej [5]. Również ze względu na niedobór witaminy B12 ścisły wegetarianizm jest szkodliwy dla niemowląt i dzieci oraz młodzieży w okresie wzrostu. Niedobór witaminy B12 u osób niespożywających mięsa może wywołać niedokrwistość makrocytową [6]. Szczególne niebezpieczeństwo niesie za sobą okres ciąży i laktacji u weganek. Wielokrotnie opisywano ciężkie uszkodzenia układu nerwowego oraz występowanie niedokrwistości u potomstwa [7, 8]. Ocena ustrojowych zasobów witaminy B12 jest konieczna w celu wprowadzenia suplementacji w przypadku stwierdzenia jej niedoborów. Niewątpliwie należy przy tym uwzględnić typ diety wegetariańskiej oraz czas jej stosowania. Współczesna dieta wegetariańska obejmuje podaż gotowych półproduktów i produktów wzbogaconych w witaminę B12. Dlatego też wydaje się, że obecnie może występować mniejsze ryzyko niedoborów tej witaminy.
Cel pracy
Celem pracy była ocena surowiczych stężeń witaminy B12 w dużej grupie wegetarian oraz próba oceny wpływu typu i czasu stosowania danej diety.
Materiał i metody
W badaniach wzięło udział 118 wegetarian (44 mężczyzn i 74 kobiety) oraz 90 osób odżywiających się tradycyjnie (30 mężczyzn i 60 kobiet) (tab. I). Dietę wegańską stosowało 40 osób, 24 dietę laktowegetariańską, a 54 laktoowowegetariańską. W całej grupie wegetarian wyodrębniono 53 osoby, które odżywiały się zgodnie z zasadami diety wegetariańskiej krócej niż 5 lat, oraz 65 badanych będących wegetarianami dłużej niż 5 lat. Minimalny czas stosowania diety wynosił 2 lata. U wszystkich osób dokonano oceny zasobów ustrojowych witaminy B12. Jej stężenia w surowicy krwi oznaczono metodą chemiluminescencyjną przy użyciu testu Immulite-Witamina B12 firmy Diagnostic Products Corporation (USA). Wyniki wyrażono w pg/ml. Zakres referencyjny witaminy B12 w osoczu dla testu Immulite-Witamina B12 wynosi 193–982 pg/ml (od 128 do 648 pmol/l), [pg/ml × 0,7378 = pmol/l] [9]. Badając występowanie różnic wartości analizowanych parametrów między grupą wegetarian a ochotników na diecie tradycyjnej oraz poszczególnymi grupami wegetarian, wykonano nieparametryczny test U Manna-Whitneya (zmienne niepowiązane). Za istotne statystycznie uznano wartości p<0,05. Zakres badań zatwierdzony został przez Komisję Etyczną Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu.
Wyniki
Surowicze stężenia witaminy B12 u osób odżywiających się tradycyjnie oraz u wegetarian stosujących dietę krócej i dłużej niż 5 lat przedstawiono w tab. II. W grupie wegetarian stosujących dietę dłużej niż 5 lat stężenia witaminy B12 były istotnie statystycznie niższe (p=0,0000001) niż stężenia w grupie kontrolnej oraz wegetarian stosujących dietę przez czas krótszy niż 5 lat (p=0,0011). Wykazano statystycznie istotne różnice stężeń witaminy B12 w zależności od typu i czasu stosowania diety wegetariańskiej (tab. II i tab. III). Obniżone stężenia witaminy B12 stwierdzono u 6 (11,3%) osób stosujących dietę wegetariańską krócej niż 5 lat i u 19 (29,2%) będących wegetarianami dłużej niż 5 lat. Dodatkowo zaobserwowano, że stężenia witaminy B12 u wegetarian były zależne od rodzaju stosowanej diety wegetariańskiej (tab. II). Najwyższe surowicze stężenia witaminy B12 odnotowano u osób stosujących dietę laktoowowegetariańską, a najniższe u badanych stosujących dietę wegańską. Obniżone stężenia witaminy B12 stwierdzono u 24 (60%) wegan i u jednej (4,2%) osoby stosującej dietę laktowegetariańską. U wszystkich laktoowowegetarian stężenia witaminy B12 były prawidłowe. Istotności statystyczne różnic między stężeniami witaminy B12 u osób na diecie tradycyjnej oraz stosujących różne odmiany diety wegetariańskiej przedstawiono w tab. III.
Omówienie
W pracy dokonano oceny ustrojowych zasobów witaminy B12 u osób stosujących różne rodzaje diety wegetariańskiej oraz odżywiających się tradycyjnie. Witamina B12 jest magazynowana w organizmie człowieka i jej zasoby wystarczają na ok. 5–6 lat. Z tego względu w niniejszej pracy dodatkowo oceniono wpływ czasu stosowania diety wegetariańskiej. Jednoznacznie wykazano, że rodzaj diety wegetariańskiej istotnie wpływa na stężenia witaminy B12 w surowicy krwi. Najwyższe stężenia zaobserwowano u osób stosujących dietę laktoowowegetariańską, a najniższe dietę wegańską. Pewną zależność między zasobami witaminy B12 a rodzajem spożywanej diety wegetariańskiej odnotowali również Herrmann i wsp. [10], wskazując na dietę wegańską jako najbardziej sprzyjającą awitaminozie B12. Z badań Solberg i wsp. [11] wynika, że nawet długotrwała dieta laktoowowegetariańska nie doprowadza do niedoborów witaminy B12, a jej surowicze stężenia korelują z wielkością spożycia w diecie. Hokin i wsp. [12] przeprowadzili badania w grupie adwentystów zamieszkujących tereny Australii i stosujących dietę wegetariańską dłużej niż 3 lata. Aż u 73% badanych stwierdzono surowicze stężenia witaminy B12 poniżej dolnej granicy wartości prawidłowych (220 pmol/l). Także Krajcovicova-Kudlackova i wsp. [13] udowodnili, że typ diety wegetariańskiej istotnie wpływa na surowicze stężenia kobalaminy (średnie stężenia – 140,1 pmol/l u wegan, 214,8 pmol/l u laktowegetarian i laktoowowegetarian oraz 344,7 pmol/l u osób na diecie tradycyjnej). Czas stosowania diety wegetariańskiej wynosił 7–8 lat. Przyjmując za punkt odcięcia wartość 179 pmol/l, obniżone stężenia witaminy B12 stwierdzono u 78% wegan i 26% pozostałych wegetarian oraz prawidłowe stężenia u wszystkich osób z grupy kontrolnej. Podobne obserwacje poczynili Haddad i wsp. [14]. U 10 spośród 25 wegan biorących udział w tym eksperymencie stężenia witaminy B12 były niższe niż 150 pmol/l. Ponadto czas stosowania diety w badanej grupie nie był długi i wynosił 4 lata. Uważa się, że witamina B12 jest punktem krytycznym diety wegańskiej lub zbliżonej do niej diety makrobiotycznej. Autorzy pracy [15] stwierdzili niskie stężenia witaminy B12 u dziewczynek i chłopców w wieku 9–15 lat odżywiających się zgodnie z dietą laktoowowegetariańską, którzy we wczesnym dzieciństwie stosowali dietę makrobiotyczną (bardzo podobną do diety wegańskiej). Dane te sugerują, że umiarkowane spożycie produktów zwierzęcych nie jest wystarczające do przywrócenia prawidłowego stanu kobalaminy u dzieci z nieodpowiednim jej spożyciem we wczesnych latach życia. Wyniki badań własnych jednoznacznie sugerują, że zasoby witaminy B12 u wegetarian są zależne od czasu stosowania diety wegetariańskiej. Porównanie stężeń witaminy B12 u osób odżywiających się tradycyjnie i wegetarian stosujących dietę krócej niż 5 lat nie wykazało występowania istotnych różnic. Natomiast u wegetarian stosujących dietę dłużej niż 5 lat stwierdzono niższe surowicze stężenia witaminy B12 (254±10 pg/ml) niż u osób odżywiających się tradycyjnie (364±14 pg/ml). Odnotowano ponadto statystycznie istotne różnice stężeń witaminy B12 (p=0,0011) w zależności od dłuższego bądź krótszego stosowania diety wegetariańskiej. Miller i wsp. [16] także odnotowali odwrotnie proporcjonalną zależność między stężeniem kobalaminy w surowicy a czasem trwania diety wegetariańskiej. Podobne obserwacje poczynili Waldmann i wsp. [17]. W badaniach przeprowadzonych u starszych wegetarianek (>55 lat) w Chinach stosujących dietę dłużej niż 5 lat wykazano obniżone stężenia witaminy B12 (<150 pmol/l) z jednoczesnym obniżeniem stężenia hemoglobiny (<9 g/dl), jednak bez wzrostu objętości erytrocytów [18]. Krytycznym punktem diety wegetariańskiej jest podaż witaminy B12. Jednym z istotnych elementów korygujących dietę wegetariańską okazać się może podaż wodorostów Chlorella i Nori. Z badań Watanabe i wsp. [19] wynika, że dla ścisłych wegan są one najdoskonalszym źródłem witaminy B12. Jednocześnie niemożliwe wydaje się, aby dostarczały szkodliwej dla zdrowia dawki jodu. Z drugiej strony, pewną opcję może stanowić podaż gotowych półproduktów i produktów wzbogaconych w witaminę B12. Jednakże jak wykazują badania autorów niniejszej pracy może być to źródło niewystarczające. Stwierdzono również, że prowadzenie diety wegetariańskiej, zwłaszcza wegańskiej, wymaga długofalowego monitorowania surowiczych stężeń witaminy B12. Zmiany zasobów witaminy B12 wymagają natomiast długotrwającej zmiany sposobu żywienia. Badania własne pokazują, iż mimo stosowania półproduktów i produktów wzbogaconych witaminą B12, ze stosowaniem współczesnej diety wegetariańskiej, w szczególności wegańskiej, wiąże się występowanie niedoborów witaminy B12. Tym samym nadal niezbędny jest stały nadzór nad jej stężeniami.
Wnioski
U współczesnych wegetarian dochodzi do istotnego obniżenia surowiczych stężeń witaminy B12. Najbardziej restrykcyjna w tym względzie jest dieta wegańska. Dla ustrojowych zasobów witaminy B12, oprócz rodzaju diety, decydujące znaczenie ma także czas jej stosowania. Tym samym prowadzenie diety wegetariańskiej, a zwłaszcza wegańskiej, wymaga systematycznej kontroli surowiczych stężeń witaminy B12, a przede wszystkim profesjonalnej pomocy dietetycznej, która pozwoli zminimalizować ryzyko występowania jej niedoborów.
Piśmiennictwo
1. Abdulla M, Andersson I, Asp NG i wsp. Nutrient intake and health status of vegans. Chemical analyses of diets using the duplicate portion sampling technique. Am J Clin Nutr 1981; 34: 2464-77. 2. Novy MA. Are strict vegetarians at risk of vitamin B12 deficiency? Clin J Med 2000; 67: 87-8. 3. Waldmann A, Koschizke JW, Leitzmann C, Hahn A. Dietary iron intake and iron status of German vegans: results of the German vegan study. Ann Nutr Metab 2004; 48: 103-8. 4. Larsson CL, Johansson GK. Young Swedish vegans have different sources of nutrients than young omnivores. J Am Diet Assoc 2005; 105: 1438-41. 5. Misra A, Vikram NK, Pandey RM i wsp. Hyperhomocysteinemia and low intakes of folic acid and vitamin B12 in urban North India. Eur J Nutr 2002; 41: 68-77. 6. Hronek M, Kudlackova Z. Deficient intake of nutrients and the resulting health complications in vegetarians in the course of pregnancy and lactation. Ceska Gynekol 2005; 70: 161-4. 7. Herrmann W, Obeid R, Schorr H i wsp. Functional vitamin B12 deficiency and determination of holotranscobalamin in populations at risk. Clin Chem Lab Med 2003; 41: 1178-88. 8. Hozyasz K. Zawartość i biodostępność witamin i pierwiastków śladowych w dietach wegetariańskich. Med Rodz 2000; 1: 8-12. 9. National Committete for Clinical Laboratory Standards. Procedures for the collection if diagnostic blood specimens by venipuncture; approved standard. NCCLS Document H3-H4, 1998. 10. Herrmann W, Schorr H, Obeid R, Geisel J. Vitamin B12 status, particulary holotranscobalamin II and methylmalonic acid concentrations and hyperhomocysteinemia in vegetarians. Am J Clin Nutr 2003; 78: 131-6. 11. Solberg EE, Magnus E, Sander J i wsp. Vegetarians and vitamin B12. A controlled trial of vitamin B12 status in 63 lactovegetarians. Tidsskr Nor Laegeforen 1994; 114: 2601-2. 12. Hokin BD, Butler T. Cyanocobalamin (vitamin B12) status in Seventh-day Adventist ministers in Australia. Am J Clin Nutr 1999; 70 (3 Suppl): 576S-8S. 13. Krajcovicova-Kudlackova M, Blazicek P, Kopcova J i wsp. Homocysteine levels in vegetarians versus omnivores. An Nutr Metab 2000; 44: 135-8. 14. Haddad EH, Berk LS, Kettering JD i wsp. Dietary intake and biochemical, hematologic, and immune status of vegans compared with nonvegetarians. Am J Clin Nutr 1999; 70: 586-93. 15. Bissoli L, Di Francesco V, Ballarin A i wsp. Effect of vegetarian diet on homocysteine levels. Ann Nutr Metab 2002; 46: 73-9. 16. Miller DR, Specker BL, Ho L, Norman EJ. Vitamin B12 status in a macrobiotic community. Am J Clin Nutr 1991; 53: 524-9. 17. Waldmann A, Koschizke JW, Leitzmann C, Hahn A. Homocysteine and cobalamin status in German vegans. Public Health Nutr 2004; 7: 467-72. 18. Kwok T, Cheng G, Woo J i wsp. Independent effect of vitamin B12 deficiency on hematological status in older Chinese vegetarian women. Am J Hematol 2002; 70: 186-90. 19. Watanabe F, Takenaka S, Katsura H i wsp. Dried green and purple lavers (Nori) contain substantial amounts of biologically active vitamin B(12) but less of dietary iodine relative to other edible seaweeds. J Agric Food Chem 1999; 47: 2341-3.
Copyright: © 2008 Termedia Sp. z o. o. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/), allowing third parties to copy and redistribute the material in any medium or format and to remix, transform, and build upon the material, provided the original work is properly cited and states its license.
© 2024 Termedia Sp. z o.o.
Developed by Bentus.