Wsparcie po operacji bariatrycznej – potrzeby, oczekiwania i doświadczenia pacjentów

Wstęp

Otyłość olbrzymia stanowi jedno z najpoważniejszych wyzwań zdrowotnych współczesnego świata ze względu na powikłania metaboliczne, somatyczne i psychospołeczne. W ostatnich dekadach operacje bariatryczne stały się skuteczną metodą leczenia otyłości, przynosząc trwałe efekty w redukcji masy ciała oraz poprawie współistniejących chorób przewlekłych [1, 2]. Jednak pomimo ich skuteczności klinicznej, proces rekonwalescencji po zabiegu i przystosowania się pacjenta do nowego stylu życia wiąże się z licznymi wyzwaniami, które mogą wymagać długotrwałego i wielowymiarowego wsparcia.
Coraz więcej badań podkreśla, że sukces leczenia bariatrycznego nie ogranicza się jedynie do efektu utraty masy ciała, ale zależy również od aspektów psychologicznych, społecznych i seksualnych [3, 4]. Bariatria wpływa na postrzeganie własnego ciała, poczucie atrakcyjności i funkcjonowanie w relacjach intymnych – szczególnie u kobiet, u których zmiany w obrazie ciała mogą prowadzić zarówno do poprawy samooceny, jak i nowych trudności emocjonalnych [1, 5]. Pacjenci często zgłaszają potrzebę stałego kontaktu z personelem medycznym, dostępności wsparcia psychologicznego oraz poradnictwa żywieniowego, które pomogłyby im utrzymać zmodyfikowany styl życia [6, 7].
W literaturze podkreśla się również niedostateczne przygotowanie części pacjentów do wyzwań pooperacyjnych – takich jak zmiana relacji społecznych, trudności z adaptacją do nowej sylwetki czy obawy dotyczące nawrotu masy ciała [8]. W tym kontekście niezwykle istotne staje się rozpoznanie indywidualnych potrzeb i oczekiwań osób po operacji bariatrycznej, tak aby móc lepiej projektować zintegrowane modele opieki pooperacyjnej, uwzględniające aspekt edukacyjny, psychologiczny i społeczny.
Celem badania było rozpoznanie potrzeb oraz oczekiwań pacjentów po operacji bariatrycznej w kontekście otrzymywanego wsparcia medycznego, psychologicznego i społecznego, ze szczególnym uwzględnieniem środowisk online.
Podjęto próbę identyfikacji najczęściej zgłaszanych trudności i obszarów wymagających wsparcia w okresie pooperacyjnym, a także określenia zależności między wybranymi cechami socjodemograficznymi a postrzeganiem jakości opieki i dostępnych form pomocy.

Materiał i metody

Badanie miało charakter ilościowy i zostało przeprowadzone z wykorzystaniem autorskiego kwestionariusza ankiety, opracowanego na potrzeby niniejszego projektu. Kwestionariusz składał się z 25 pytań: 18 pytań zamkniętych jednokrotnego i wielokrotnego wyboru, 5 pytań opartych na skali Likerta (1–5) oraz 2 pytań otwartych. Pytania dotyczyły danych socjodemograficznych (wiek, płeć, wykształcenie, status związku), rodzaju przebytego zabiegu bariatrycznego, czasu, jaki upłynął od operacji, doświadczeń związanych z uczestnictwem w grupach wsparcia online, oczekiwanych i otrzymywanych form wsparcia, jakości życia, samooceny oraz trudności emocjonalnych.
Narzędzie badawcze zostało udostępnione w wersji elektronicznej za pośrednictwem zamkniętych grup wsparcia dla pacjentów po operacjach bariatrycznych na portalu społecznościowym Facebook (m.in. grupy „Bariatria Polska”, „Życie po bariatrii”) oraz na dedykowanych forach internetowych dla tej grupy pacjentów. Informacja o badaniu zawierała szczegółowy opis celu badania, zasady anonimowości oraz dobrowolności udziału. Udział w badaniu polegał na samodzielnym, jednokrotnym wypełnieniu ankiety online bez konieczności logowania się i podawania danych identyfikujących. Adresy IP respondentów nie były rejestrowane. Przystąpienie do ankiety online było równoznaczne ze świadomą zgodą na udział w badaniu.
Zbieranie danych odbywało się w okresie od 1 października do 31 grudnia 2024 roku. Warunkiem udziału w badaniu było wcześniejsze przebycie operacji bariatrycznej niezależnie od jej typu (np. rękawowa resekcja żołądka – ang. sleeve gastrectomy, bypass żołądkowy, mini gastric bypass).
Zebrane wyniki zostały wprowadzone do bazy danych w programie Microsoft Excel, a następnie poddane analizie statystycznej przy użyciu programu IBM SPSS Statistics w wersji 28.0. Do analizy zależności między zmiennymi zastosowano test c². Przyjęto poziom istotności statystycznej p < 0,05. W przypadku pytań otwartych odpowiedzi analizowano metodą analizy treści (ang. content analysis) z wyodrębnieniem głównych kategorii tematycznych.

Wyniki

Charakterystyka badanej grupy

W badaniu uczestniczyło 99 osób, z których zdecydowaną większość stanowiły kobiety (84,8%). Największy odsetek respondentów reprezentował przedziały wiekowe 35–44 lata (37,4%) oraz 45–54 lata (31,3%), co wskazuje, iż średni wiek badanych odpowiadał populacji osób w wieku produkcyjnym.
Dominującym typem przebytych procedur chirurgicznych była rękawowa resekcja żołądka, którą zgłosiło 84,8% uczestników. Znacząco rzadziej deklarowano przebycie gastric bypass (11,1%) oraz mini gastric bypass (4,0%). Ze względu na niską liczebność podgrupy pacjentów po mini gastric bypass wyniki analiz odnoszących się do tej grupy należy interpretować z zachowaniem ostrożności metodologicznej.
Ponad połowa badanych (51,5%) była operowana w okresie krótszym niż sześć miesięcy przed wypełnieniem ankiety, co odzwierciedla aktualność prezentowanych doświadczeń. Pozostałe przedziały czasowe od przebytego zabiegu były reprezentowane w sposób zróżnicowany, jednak w przypadku najmniejszych podgrup (np. okres powyżej 10 lat od operacji) liczebność nie pozwala na pełną generalizację wyników.
Najczęściej deklarowanym poziomem wykształcenia było wykształcenie wyższe (57,6%), natomiast 36,4% respondentów posiadało wykształcenie średnie. Pod względem sytuacji rodzinnej większość uczestników pozostawała w stałych związkach – małżeńskich (58,6%) lub nieformalnych (32,3%).
Szczegółowe wyniki przedstawione zostały w Tabeli 1.

Wyniki badań własnych

Ponad połowa respondentów (51,5%) zadeklarowała aktywny udział w internetowych grupach dyskusyjnych i społecznościach zrzeszających osoby po operacjach bariatrycznych. Wynik ten wskazuje, iż dla znacznej części badanych kontakt online z osobami o podobnych doświadczeniach stanowi istotny komponent procesu adaptacji pooperacyjnej. Analiza statystyczna nie wykazała istotnych różnic w częstości uczestnictwa w grupach online w zależności od płci, wieku, poziomu wykształcenia, sytuacji rodzinnej ani uczestnictwa w programie KOS-BAR, co może świadczyć o powszechnym charakterze tego zjawiska w badanej populacji.
Zaobserwowano również trend wskazujący na zróżnicowanie częstości uczestnictwa w grupach online w zależności od typu przebytego zabiegu bariatrycznego. Udział w takich formach wsparcia deklarowało 56% pacjentów po sleeve gastrectomy oraz 36,4% pacjentów po gastric bypass. W grupie pacjentów po mini gastric bypass nie odnotowano przypadków uczestnictwa w grupach online; jednakże ze względu na bardzo niską liczebność tej podgrupy (n = 4) wynik ten należy interpretować z ostrożnością. Różnica w częstości uczestnictwa nie osiągnęła poziomu istotności statystycznej (p = 0,051).
Respondenci oceniali postrzeganą użyteczność wsparcia online w utrzymaniu zdrowego stylu życia w skali 1–5. Średnia ocena wyniosła 3,59 (SD = 0,92), co wskazuje na umiarkowanie pozytywną percepcję tej formy wsparcia. Wartości ocen różnicowały się istotnie w zależności od wieku (H = 3,21; p = 0,015). Najwyższe oceny odnotowano w grupie wiekowej 55–64 lata (średnia 4,03), najniższe zaś wśród osób w wieku 18–24 lata (średnia 1,00). Może to sugerować, iż starsi pacjenci są bardziej skłonni do korzystania ze wsparcia w środowisku wirtualnym lub czerpią z niego większe korzyści psychologiczne.
W zakresie różnic ze względu na płeć, mężczyźni oceniali użyteczność wsparcia online nieznacznie wyżej (średnia 3,75) niż kobiety (średnia 3,57), jednak różnica ta nie była statystycznie istotna (p = 0,488).
W odniesieniu do wpływu uczestnictwa w grupach online na aktywność fizyczną, 33,3% respondentów uznało, iż wsparcie to sprzyjało utrzymaniu aktywności fizycznej, podczas gdy 66,7% nie zauważyło takiego efektu. Zaobserwowano istotną statystycznie zależność w odniesieniu do poziomu wykształcenia (p = 0,032). Osoby z wykształceniem średnim częściej deklarowały pozytywny wpływ grup (50%), natomiast osoby z wykształceniem wyższym i zawodowym rzadziej identyfikowały taki wpływ. Może to wskazywać, iż pacjenci z wyższym wykształceniem preferują bardziej zindywidualizowane lub profesjonalne formy wsparcia (np. współpracę z fizjoterapeutą lub trenerem personalnym).
Subiektywna ocena wpływu wsparcia online na motywację do przestrzegania zasad zdrowego stylu życia była pozytywna w opinii 66,7% badanych. Zaobserwowano istotne różnice w zależności od typu przebytego zabiegu bariatrycznego (p = 0,044), przy czym pacjenci po sleeve gastrectomy częściej deklarowali pozytywny wpływ interakcji online w porównaniu z pacjentami po mini gastric bypass (przy czym należy pamiętać o ograniczonej liczebności tej ostatniej grupy). Czas, jaki upłynął od operacji, również wpływał na postrzeganą skuteczność wsparcia – pacjenci operowani w okresie 6–12 miesięcy przed badaniem częściej deklarowali pozytywny wpływ (57,1%) niż osoby operowane ponad 10 lat wcześniej (0%, p = 0,016). Ze względu na niewielką liczebność podgrup czasowych wyniki te należy interpretować z ograniczoną możliwością uogólnienia. Dane te zostały ukazane w Tabeli 2.
W kontekście wpływu uczestnictwa w grupach wsparcia na poczucie więzi z innymi pacjentami 46,5% respondentów zgłosiło wzrost poczucia przynależności i wspólnoty, natomiast 53,5% nie dostrzegło istotnego wpływu. Nie odnotowano istotnych różnic w tym zakresie w zależności od płci, wieku ani poziomu wykształcenia, choć zauważono trend wskazujący, iż osoby pozostające w związkach formalnych lub nieformalnych częściej deklarowały wzrost poczucia przynależności.
Analizie poddano również preferencje dotyczące form wsparcia. Większość respondentów (70,7%) preferowała formy wsparcia zapewniające anonimowość. Mężczyźni istotnie częściej niż kobiety deklarowali preferencję dla anonimowości (86,7% vs. 67,9%). Istotną statystycznie zależność odnotowano również w odniesieniu do statusu związku (p = 0,026), przy czym osoby pozostające w związkach częściej preferowały anonimowe formy wsparcia niż osoby samotne, rozwiedzione lub owdowiałe. Dane te prezentuje Tabela 3.
Jednym z kluczowych aspektów badania była ocena, czy wsparcie online jest postrzegane jako wystarczające, czy też pacjenci odczuwają potrzebę bezpośredniego kontaktu z profesjonalistami. Wśród respondentów 52,5% wskazało na potrzebę wsparcia bezpośredniego (twarzą w twarz), natomiast 47,5% uznało, iż formy zdalne są dla nich wystarczające. Zaobserwowano istotną zależność w odniesieniu do poziomu wykształcenia (p = 0,004); osoby z wykształceniem wyższym częściej deklarowały potrzebę profesjonalnego wsparcia bezpośredniego, co może odzwierciedlać wyższą świadomość zdrowotną oraz większe oczekiwania względem jakości opieki pooperacyjnej.
Odrębnym zagadnieniem była kwestia negatywnych doświadczeń w grupach wsparcia. Brak doświadczeń tego typu zadeklarowało 45,5% respondentów, 39,4% zgłaszało sporadyczne przypadki, natomiast 15,2% wskazywało na częste doświadczenia toksycznych zachowań w środowisku grup internetowych. Nie stwierdzono istotnych zależności pomiędzy występowaniem negatywnych doświadczeń a analizowanymi zmiennymi socjodemograficznymi, co może sugerować, iż ryzyko tego typu sytuacji jest w dużej mierze niezależne od płci, wieku czy czasu, jaki upłynął od zabiegu.

Dyskusja

Wyniki przeprowadzonego badania wskazują, iż pacjenci po operacjach bariatrycznych mają złożone i zróżnicowane potrzeby w zakresie wsparcia, obejmujące zarówno komponenty emocjonalne, społeczne, jak i edukacyjne. Zmienność tych potrzeb w czasie, a także ich zależność od czynników socjodemograficznych i klinicznych, podkreślają znaczenie indywidualizacji opieki oraz konieczność wdrażania zintegrowanych modeli wsparcia w praktyce klinicznej.
Znacząca część badanych (ponad połowa) wskazała, iż uczestnictwo w internetowych grupach wsparcia stanowi ważny element procesu adaptacji do nowego stylu życia. Zbieżne obserwacje przedstawili De i wsp. [6], podkreślając, iż dla wielu pacjentów bariatrycznych kontakt online z osobami o podobnych doświadczeniach staje się kluczowym źródłem wsparcia po zakończeniu opieki szpitalnej.
W niniejszym badaniu odnotowano istotne różnice w percepcji skuteczności wsparcia online w zależności od wieku. Pacjenci w wieku 55–64 lat oceniali przydatność tego typu wsparcia wyraźnie wyżej niż osoby młodsze, co może odzwierciedlać różnice w stylach radzenia sobie, preferencjach dotyczących źródeł wsparcia oraz oczekiwaniach wobec relacji społecznych. Granero-Molina i wsp. [9] podkreślają, iż dla pacjentów w starszym wieku komponent emocjonalny wsparcia odgrywa szczególnie istotną rolę w procesie adaptacji po operacji bariatrycznej.
Warto również zauważyć, iż ponad połowa respondentów wyraziła potrzebę bezpośredniego kontaktu z profesjonalistami (np. psychologiem, dietetykiem), co wskazuje na ograniczenia wsparcia realizowanego wyłącznie w środowisku cyfrowym. Podobne wnioski przedstawili Pichlerova i wsp. [10], wskazując, iż wyższy poziom wykształcenia pacjentów wiąże się z większymi oczekiwaniami względem jakości i interdyscyplinarności opieki pooperacyjnej. Sarwer i wsp. [11] podkreślają natomiast, iż skutki emocjonalne operacji bariatrycznej są często niedoszacowane, co potęguje zapotrzebowanie na profesjonalne wsparcie psychologiczne w okresie pooperacyjnym.
W zakresie wpływu uczestnictwa w grupach wsparcia na aktywność fizyczną wyniki niniejszego badania nie wykazały jednoznacznego efektu – tylko jedna trzecia respondentów deklarowała pozytywny wpływ. Może to sugerować, iż dla skuteczniejszego wspierania aktywności fizycznej konieczne byłoby wdrażanie bardziej interaktywnych i spersonalizowanych form oddziaływań, takich jak warsztaty, teleopieka czy konsultacje w czasie rzeczywistym. Zbieżne wyniki przedstawili Voorwinde i wsp. [12], wykazując, iż trwałe utrzymanie aktywności fizycznej po operacji wymaga systematycznego wsparcia motywacyjnego i profesjonalnego nadzoru, co przekłada się na lepsze rezultaty w zakresie redukcji masy ciała i jakości życia.
Jednym z ważniejszych aspektów badania było także doświadczenie negatywnych interakcji w środowiskach online – 15,2% respondentów zgłosiło regularne występowanie takich sytuacji. Zjawisko to znajduje potwierdzenie w literaturze. Loh i wsp. [7] podkreślają, iż jakość relacji w grupach wsparcia może mieć zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ na dobrostan psychiczny uczestników, a występowanie toksycznych interakcji może ograniczać efektywność tej formy wsparcia.
Preferencja dla anonimowych form wsparcia zgłoszona przez ponad 70% respondentów jest zgodna z obserwacjami Çaynak i wsp. [3] oraz Granero-Molina i wsp. [9], według których anonimowość sprzyja poczuciu bezpieczeństwa emocjonalnego, szczególnie w kontekście tematów obarczonych wstydem, takich jak obraz ciała czy samoocena.
Analizując uzyskane wyniki w świetle dotychczasowych przeglądów systematycznych, należy podkreślić, iż poprawa jakości życia po operacji bariatrycznej nie jest determinowana wyłącznie redukcją masy ciała, lecz w znacznym stopniu zależy od dostępności długoterminowego wsparcia psychologicznego i społecznego. Liu i wsp. [13] oraz Ebadifard i wsp. [14] wykazali, iż najlepsze efekty w zakresie poprawy jakości życia osiągają pacjenci objęci stałą opieką interdyscyplinarnego zespołu terapeutycznego, uwzględniającego komponenty wsparcia społecznego i emocjonalnego.
W świetle uzyskanych wyników wskazane jest traktowanie wsparcia pooperacyjnego nie jako dodatku do procedury chirurgicznej, lecz jako jej integralnej i systematycznie wdrażanej części. Tylko podejście interdyscyplinarne, łączące wsparcie medyczne, psychologiczne i społeczne, może zapewnić pacjentom nie tylko trwałą redukcję masy ciała, ale również rzeczywistą poprawę dobrostanu psychicznego, jakości relacji społecznych i satysfakcji życiowej.

Ograniczenia badania

Niniejsze badanie posiada pewne ograniczenia, które należy uwzględnić przy interpretacji uzyskanych wyników. Przede wszystkim stosunkowo niewielka liczebność próby (99 osób), a także zróżnicowana reprezentacja w podgrupach, zwłaszcza w odniesieniu do typu przebytego zabiegu bariatrycznego oraz czasu, jaki upłynął od operacji, ograniczają możliwość uogólniania wniosków na populację ogólną pacjentów po bariatrii w Polsce. W szczególności nieliczne podgrupy, takie jak pacjenci po mini gastric bypass (n = 4) oraz osoby operowane ponad 10 lat wcześniej (n = 2), nie pozwalają na rzetelne porównania i formułowanie jednoznacznych wniosków dla tych grup.
Ponadto, dobór próby opierał się na samodzielnym zgłoszeniu się do badania w środowisku internetowym, co może wiązać się z ryzykiem błędu selekcji. Osoby bardziej aktywne w grupach wsparcia online oraz bardziej zainteresowane tematyką wsparcia mogły być nadreprezentowane, co może mieć wpływ na wyniki. Dodatkowo, udział w badaniu był anonimowy i dobrowolny, co utrudniało kontrolę nad reprezentatywnością próby względem całej populacji pacjentów po operacjach bariatrycznych.
Zastosowanie autorskiego kwestionariusza, mimo jego wstępnej walidacji wewnętrznej, wymaga dalszego doskonalenia i szerszego testowania w kolejnych badaniach, co pozwoli na zwiększenie trafności i rzetelności pomiaru badanych zjawisk.
Uwzględnienie powyższych ograniczeń wskazuje na potrzebę prowadzenia dalszych badań z udziałem większych, bardziej reprezentatywnych prób, z zastosowaniem standaryzowanych narzędzi badawczych oraz uwzględnieniem różnorodnych form i źródeł wsparcia wykorzystywanych przez pacjentów po operacjach bariatrycznych.

Wnioski

Wsparcie online jest powszechnie wykorzystywane przez pacjentów po operacji bariatrycznej i stanowi istotny element procesu adaptacji do nowego stylu życia.
Percepcja skuteczności wsparcia online różnicuje się w zależności od wieku, czasu, jaki upłynął od operacji, oraz poziomu wykształcenia pacjentów.
Większość pacjentów preferuje anonimowe formy wsparcia, przy jednoczesnym zgłaszaniu potrzeby dostępu do profesjonalnego wsparcia w kontakcie bezpośrednim.
Uczestnictwo w grupach wsparcia może pozytywnie wpływać na motywację oraz poczucie przynależności, choć nie dla wszystkich pacjentów jest to wystarczająca forma wsparcia.

Deklaracje

1. Zgoda Komisji Bioetycznej na badania: Badanie zostało przeprowadzone zgodnie z zasadami Deklaracji helsińskiej, a projekt badania uzyskał pozytywną opinię Komisji Bioetycznej przy Wojskowej Izbie Lekarskiej w Warszawie (numer decyzji KB35/2023).
2. Podziękowania: Brak.
3. Zewnętrzne źródła finansowania: Brak.
4. Konflikt interesów: Brak.

Piśmiennictwo