Odbudowa bariery ochronnej skóry – skuteczność i korzyści ceramidowego emolientu
Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła, nawracająca dermatoza zapalna, występująca zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Choroba charakteryzuje się okresami zaostrzeń i remisji, a jej typowe objawy obejmują nasilony świąd, nadmierną suchość skóry i obecność zmian zapalnych o charakterystycznym rozmieszczeniu i morfologii1. Patogeneza AZS jest wieloczynnikowa i obejmuje komponenty genetyczne, środowiskowe oraz immunologiczne, na które dodatkowo nakładają się dysfunkcja bariery naskórkowej i zachwianie równowagi mikrobiologicznej skóry. Podstawowym elementem terapii, zarówno w fazie zaostrzeń, jak i remisji, jest odpowiednia pielęgnacja skóry2.
Dysfunkcja bariery naskórkowej a emolienty
Skóra, będąca największym narządem ludzkiego ciała, pełni kluczowe funkcje ochronne, regulacyjne i sensoryczne. Jej struktura składa się z trzech głównych warstw: naskórka (epidermis), skóry właściwej (dermis) oraz tkanki podskórnej (hypodermis)3. Naskórek, najbardziej zewnętrzna warstwa skóry, zbudowany jest głównie z keratynocytów i pełni rolę bariery chroniącej przed czynnikami zewnętrznymi oraz nadmierną utratą wody. Warstwa rogowa naskórka (stratum corneum) często porównywana jest do muru ceglanego, gdzie komórki (korneocyty) pełnią rolę „cegieł”, a otaczające je lipidy międzykomórkowe działają jako „zaprawa murarska”, utrzymując integralność strukturalną i funkcjonalną bariery naskórkowej4. Uszkodzenie tej zaprawy lipidowej prowadzi do osłabienia bariery naskórkowej, co skutkuje zwiększoną przeznaskórkową utratą wody (transepidermal water loss, TEWL) oraz podatnością na penetrację alergenów i patogenów. Jeśli bariera naskórkowa jest uszkodzona, traci swoje funkcje ochronne, co w konsekwencji prowadzi do zwiększenia TEWL oraz wnikania alergenów i innych czynników drażniących w głąb skóry. Dowiedziono, że u pacjentów z AZS obserwuje się obniżony poziom filagryny, peptydów przeciwdrobnoustrojowych (AMP) oraz ceramidów, zwłaszcza ceramidów-1 (EOP) i ceramidów-3 (NP), co przekłada się na funkcjonalność bariery naskórkowej w tej grupie chorych5,6. Podstawowym założeniem terapii AZS jest zatem przywrócenie integralności bariery naskórkowej poprzez systematyczne stosowanie emolientów. Odpowiednia pielęgnacja skóry sprzyja odbudowie jej funkcji ochronnych, co może przyczynić się do redukcji objawów chorobowych oraz zmniejszenia ryzyka zaostrzeń.
Emolienty w codziennej praktyce dermatologicznej
Emolienty odgrywają kluczową rolę w odbudowie i utrzymaniu integralności bariery naskórkowej, a ich mechanizm działania wydaje się wielokierunkowy. Skład emolientów jest zróżnicowany i zależy od ich przeznaczenia oraz formy. Standardowe emolienty, zawierające substancje okluzyjne, takie jak wazelina czy parafina, tworzą warstwę ochronną na powierzchni skóry, zmniejszając TEWL. Choć poprawiają nawilżenie, nie wpływają na odbudowę bariery lipidowej, przez co ich działanie jest głównie powierzchowne i krótkotrwałe. Emolienty plus to preparaty wzbogacone o substancje aktywne pochodzenia naturalnego, które wykazują właściwości przeciwzapalne, przeciwświądowe, immunomodulujące oraz wspierające równowagę mikrobiologiczną skóry.
Dodatkowo możemy wyodrębnić tzw. ceramidowy emolient, który aktywnie odbudowuje fizjologiczną strukturę bariery naskórkowej. Ceramidy, w połączeniu z cholesterolem i kwasami tłuszczowymi, wzmacniają organizację lipidową naskórka, przywracając jego funkcje ochronne.
Rola ceramidów w funkcjonowaniu bariery naskórkowej
Ceramidy należą do grupy sfingolipidów i stanowią kluczowy element strukturalny warstwy rogowej naskórka. Każda cząsteczka ceramidu składa się ze sfingolipidowej bazy połączonej wiązaniem amidowym z kwasem tłuszczowym7. Ich obecność w przestrzeniach międzykomórkowych warstwy rogowej jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania bariery naskórkowej, a ich udział wśród lipidów tej warstwy sięga nawet 50 proc. Ceramidy odgrywają fundamentalną rolę w utrzymaniu elastyczności naskórka, regulacji poziomu nawilżenia oraz spowalnianiu procesów starzenia się skóry.
Badania naukowe wskazują, że zaburzenia w syntezie ceramidów lub ich niedobór mogą prowadzić do rozwoju licznych dermatoz, takich jak AZS, łuszczyca czy przewlekła suchość skóry8. Obniżony poziom ceramidów skutkuje osłabieniem bariery naskórkowej, co zwiększa jej przepuszczalność dla czynników drażniących, drobnoustrojów i alergenów, a także sprzyja występowaniu stanów zapalnych. Z tego względu uzupełnianie ceramidów poprzez stosowanie preparatów miejscowych stanowi niezwykle istotny element strategii pielęgnacyjnych i terapeutycznych w chorobach dermatologicznych.
W grupie zaawansowanych preparatów nawilżających na szczególną uwagę zasługują produkty zawierające ceramidy o strukturze identycznej z tymi występującymi w ludzkiej skórze. Kluczową rolę w odbudowie bariery naskórkowej odgrywają trzy z nich, ceramid 1 (EOP), 3 (NP) oraz 6-II (AP), które uczestniczą w utrzymaniu integralności i funkcji ochronnych naskórka. Ceramidowe emolienty działają poprzez dostarczanie skórze brakujących ceramidów, co sprzyja odbudowie i wzmocnieniu bariery naskórkowej. W badaniach klinicznych udowodniono, że 4-tygodniowa aplikacja ceramidowego emolientu nie tylko zwiększyła całkowitą zawartość ceramidów w skórze o 10 proc., ale także przyczyniła się do wzrostu poziomu cholesterolu i wolnych kwasów tłuszczowych9. Wyniki te utrzymały się w odniesieniu do całkowitej zawartości ceramidów i poziomu cholesterolu w skórze nawet po zaprzestaniu stosowania produktu na 48 godzin.
Interesujące doniesienia płyną również z ubiegłorocznego kongresu Europejskiej Akademii Dermatologii i Wenerologii EADV w Amsterdamie. W wieloośrodkowym badaniu prospektywnym dowiedziono, że zastosowanie rutyny pielęgnacyjnej opartej na ceramidowym emoliencie zmniejsza potrzebę stosowania zarówno kortykosteroidów, jak i leków przeciwhistaminowych u pacjentów z AZS i przewlekłą łuszczycą plackowatą, stanowiąc uzupełnienie podstawowego leczenia obydwu dermatoz10. Co więcej, w grupie pacjentów z AZS, po 4 tygodniach badania odnotowano istotną redukcję objawów wg skali SCORAD o 19,38 pkt (–61,2 proc.), natomiast u pacjentów z łuszczycą wg skali PASI o 62,5 proc. (–2,77 pkt).
Równie ciekawe wydają się wyniki uzyskane w badaniu oceniającym skuteczność ceramidowego emolientu w porównaniu ze standardowym preparatem emolientowym11. Wykazano, że po 4-tygodniowej interwencji istotnie wyższe poziomy ceramidów typu AP i NP były obserwowane w obszarach poddanych aplikacji preparatu zawierającego ceramidy. Aplikacja ceramidowego emolientu dwa razy dziennie przyczyniła się nie tylko do redukcji rumienia związanego ze stanem zapalnym, ale także spadku TEWL, co w konsekwencji doprowadziło do wzrostu uwodnienia warstwy rogowej naskórka i uszczelnienia bariery hydrolipidowej.
Podsumowanie
Atopowe zapalenie skóry jest jedną z najczęstszych dermatoz w populacji ogólnej. Ze względu na swój przewlekły i nawrotowy charakter, skuteczna terapia wymaga ścisłej współpracy pacjenta z lekarzem oraz konsekwentnego przestrzegania zaleceń terapeutycznych. Leczenie AZS opiera się na indywidualnie dobranym schemacie, dostosowanym do stopnia nasilenia choroby, wieku pacjenta oraz obecności chorób współistniejących. Regularne stosowanie emolientów nie tylko redukuje częstotliwość zaostrzeń, ale również pozwala na ograniczenie stosowania leków przeciwzapalnych, w szczególności miejscowych glikokortykosteroidów. Wybór odpowiedniego preparatu powinien opierać się przede wszystkim na jego składzie, udowodnionej w badaniach skuteczności oraz indywidualnych preferencjach pacjenta.
1. Sroka-Tomaszewska, J., & Trzeciak, M. (2021). Molecular Mechanisms
of Atopic Dermatitis Pathogenesis. International journal of molecular sciences,
22(8), 4130. https://doi.org/10.3390/ijms22084130.
2. Wollenberg, A., Barbarot, S., Bieber, T., Christen-Zaech, S., Deleuran, M., Fink-Wagner, A., Gieler, U., Girolomoni, G., Lau, S., Muraro, A., Czarnecka-Operacz, M., Schäfer, T., Schmid-Grendelmeier, P., Simon, D., Szalai, Z., Szepietowski, J. C., Taïeb, A., Torrelo, A., Werfel, T., Ring, J., … European Dermatology Forum (EDF), the European Academy of Dermatology and Venereology (EADV), the European Academy of Allergy and Clinical Immunology (EAACI), the European Task Force on Atopic Dermatitis (ETFAD), European Federation of Allergy and Airways Diseases Patients’ Associations (EFA), the European Society for Dermatology and Psychiatry (ESDaP), the European Society of Pediatric Dermatology (ESPD), Global Allergy and Asthma European Network (GA2LEN) and the European Union of Medical Specialists (UEMS) (2018). Consensus-based European guidelines for treatment of atopic eczema (atopic dermatitis) in adults and children: part I. Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology : JEADV, 32(5), 657–682. https://doi.org/10.1111/jdv.14891.
3. de Szalay, S., & Wertz, P. W. (2023). Protective Barriers Provided by the Epidermis. International journal of molecular sciences, 24(4), 3145. https://doi.org/10.3390/ijms24043145.
4. Addor, F. A., & Aoki, V. (2010). Skin barrier in atopic dermatitis. Anais brasileiros de dermatologia, 85(2), 184–194. https://doi.org/10.1590/s0365-05962010000200009.
5. Di Nardo A. i in. Acta Derm Venereol. 1998;78(1):27-30; ; Ito S. i in. J Eur Acad Dermatol Venereol. 2017;31(1):135-41.
6. Del Rosso JQ. Repair and maintenance of the epidermal barrier in patients diagnosed with atopic dermatitis: an evaluation of the components of a body wash-moisturizer skin care regimen directed at management of atopic skin. J Clin Aesthet Dermatol. 2011;4:45–55.
7. Coderch, L., López, O., de la Maza, A., & Parra, J. L. (2003). Ceramides and skin function. American journal of clinical dermatology, 4(2), 107–129. https://doi.org/10.2165/00128071-200304020-00004.
8. Rousel, J., Mergen, C., Schoones, J. W., Niemeyer-van der Kolk, T., van Doorn, M. B. A., Bouwstra, J. A., van Smeden, J., Rissmann, R., & Next Generation ImmunoDermatology Consortium (2024). Similar Alterations of the Stratum Corneum Ceramide Profile in Atopic Dermatitis, Psoriasis, and Ichthyosis: Results from a Systematic Review and Meta-Analysis. The Journal of investigative dermatology, 144(10), 2311–2314.e22. https://doi.org/10.1016/j.jid.2024.02.010.
9. Draelos, Z. D., Baalbaki, N. H., Raab, S., & Colón, G. (2020). The Effect of a Ceramide-Containing Product on Stratum Corneum Lipid Levels in Dry Legs. Journal of drugs in dermatology : JDD, 19(4), 372–376. https://doi.org/10.36849/JDD.2020.4796.
10. Badanie własne marki L’Oreal -Effect of the use of a skincare routine containing skin-identical ceramides on corticosteroid and antihistamine consumption in patients with atopic dermatitis and psoriasis; Emilio Berna Rico, Carlota Abbad-Jaime de Aragón, Leonor Prieto Cabezas, Mercedes Abarquero-Cerezo, Álvaro González Cantero.
11. Badanie własne marki L’Oreal - Topical delivery of skin-identical lipids reinforces the skin barrier to reduce skin susceptibility to irritants; Danby SG, Andrew P, Brown K, Chittock J, Pinnock A, Williams S, Cork MJ.
