Wykonanie zabiegu u pacjenta niemającego kompetencji faktycznej do wyrażenia zgody – opis przypadku i analiza medycznoprawna

Fundamentalnym warunkiem legalności zabiegu leczniczego jest wyrażenie zgody przez pacjenta lub inne osoby, które w jego imieniu podejmują decyzje terapeutyczne. Zgoda nie jest wyłącznie aktem formalnym, lecz wymaga spełnienia określonych warunków, aby była skuteczna prawnie. Jednym z nich jest posiadanie przez chorego tzw. kompetencji faktycznej. Oznacza to, że pacjent musi znajdować się w takim stanie psychofizycznym, w którym może odbierać kierowane do niego informacje, przetwarzać je i na tej podstawie zdecydować o poddaniu się określonym czynnościom medycznym. Tylko wówczas zgoda jest uświadomiona. Polskie przepisy prawa medycznego nie regulują jednak kryteriów oceny tej kompetencji, a także nie określają procedury i podmiotów, które dokonują weryfikacji. W praktyce u pacjentów, zwłaszcza w tzw. wieku senioralnym z wielochorobowością, mogą wystąpić stany, w których istnieją uzasadnione wątpliwości odnośnie do kompetencji faktycznej. W artykule przedstawiono przypadek i dokonano analizy medycznoprawnej postępowania lekarza w takiej sytuacji. Omówiono poszlaki, których wystąpienie powinno podważyć domniemanie kompetencji faktycznej, zasugerowano uzyskanie opinii innego lekarza i wskazano kryteria oceny tej kompetencji. Zinterpretowano postępowanie wobec pacjentów, którzy nie mają możliwości decyzyjnych. Wskazano tzw. zgodę zastępczą, wyrażaną między innymi przez opiekuna faktycznego, oraz konieczność uzyskania zezwolenia sądowego. Zaprezentowano również konstrukcję zgody domniemanej. Spełnienie jej warunków pozwala na podjęcie decyzji przez lekarza. Przeanalizowano przesłanki, których zrealizowanie uprawni lekarza do takich działań w przypadku zabiegów prostych, małoinwazyjnych oraz zabiegów chirurgicznych i o podwyższonym ryzyku.  

The fundamental condition for the legality of a medical procedure is the consent of the patient or other persons authorized to make therapeutic decisions on their behalf. However, consent is not merely a formal act, but certain conditions must be met for the consent to be legally valid. One of these conditions is that the patient must have what is known as actual competence. This means that the patient must be in a mental and physical state in which they can receive and process information provided to them and, on this basis, decide to undergo specific medical procedures. Only then will their consent be considered informed. Polish medical law does not regulate the criteria for assessing this competence, nor does it specify the procedure to be followed or the entities responsible for such verification. In practice, however, there may be cases, especially among patients of so-called senior age/senior patients with multiple diseases, where there are reasonable doubts as to their actual competence. The article presents such a case and provides a medical and legal analysis of the doctor’s conduct in such a situation. The evidence that should undermine the presumption of actual competence was discussed, obtaining the opinion of another doctor was suggested, and the criteria for assessing this competence were indicated. Next, the procedure for patients who are unable to make decisions was discussed. Reference was made to so-called substitute consent, expressed, among others, by the actual guardian, and to the need to obtain court permission. The concept of so-called presumed consent was also presented. Fulfillment of its conditions allows the doctor to make a decision. The conditions that would entitle a doctor to take such action were analyzed. This concept was discussed in relation to simple, minimally invasive procedures, as well as surgical procedures and those involving increased risk to the patient.