Polskie fundacje rodzinne w biznesie medycznym

Polscy przedsiębiorcy – prawdopodobnie w styczniu 2022 r. – doczekają się rozwiązania ułatwiającego spadkobranie i zabezpieczenie biznesu, także medycznego. Może okaże się, że polskie fundacje rodzinne będą zakładane – jak w USA – w większości biznesów medycznych, by uchronić przedsiębiorstwa przed odpowiedzialnością finansową za błędy w sztuce.

Tekst prof. Adama Mariańskiego, doradcy podatkowego, adwokata i partnera w Mariański Group Kancelarii Prawno-Podatkowej i przewodniczącego Krajowej Rady Doradców Podatkowych, oraz Moniki Błońskiej, radcy prawnego, dyrektora Departamentu Doradztwa Prawnego i partnera w Mariański Group Kancelarii Prawno-Podatkowej:
Obowiązujące przepisy są w tym zakresie przestarzałe, nie przystają do realiów prowadzenia biznesu w XXI wieku i nie dają kompleksowych rozwiązań. Ministerstwa rozwoju, finansów i sprawiedliwości pracują nad projektem dotyczącym możliwości powstania nowej instytucji – polskiej fundacji rodzinnej – a także jej opodatkowania [współautorem tego artykułu jest prof. Adam Mariański, który od lat zajmuje się tematem fundacji rodzinnych na świecie i mówi o potrzebie ich zakładania w Polsce – wyjaśnia „Menedżer Zdrowia”]. Po wprowadzeniu nowych rozwiązań fundacja rodzinna stanie się de facto jedynym kompleksowym instrumentem planowania spadkowego na potrzeby biznesu, w tym medycznego.

Obowiązujące przepisy są przestarzałe
Warto przypomnieć, że przepisy prawa spadkowego mają już prawie 60 lat. Oznacza to, iż są zdecydowanie starsze niż większość biznesów funkcjonujących w Polsce, do których regulacje te znajdują zastosowanie. Na przestrzeni lat zobaczyliśmy, jak bardzo zmienił się biznes i jego otoczenie, za czym, niestety, nie poszły zmiany prawne, co powoduje duże trudności w praktyce. Sposobem na przeprowadzenie transferu pokoleniowego jest najczęściej, niestety, brak planu lub testamenty. Oba przypadki nie są dobre dla prowadzonego biznesu, szczególnie dla branż wrażliwych, jaką niewątpliwie jest branża medyczna, w której ciągłość zapewniania usług i trwałość są niezwykle istotne.

Dodatkowo od 2018 r. obowiązują przepisy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, których celem jest ułatwienie sukcesji przedsiębiorstwa, ale regulacje te:
– dotyczą wyłącznie firm zarejestrowanych w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej,
– nie są kompletne,
– są tymczasowe, bowiem ich celem jest uzyskanie przez następców prawnych czasu na podjęcie decyzji, czy chcą kontynuować działalność na własny rachunek, sprzedać firmę, czy ją zamknąć.

Dlatego te przepisy nie są satysfakcjonujące. Warto zwrócić uwagę nie tyle na konieczność wprowadzania regulacji dostosowanych do konkretnych form działalności, ile na narastającą potrzebę przygotowania kompleksowych rozwiązań prawnych sukcesji biznesu, zwłaszcza niezbędnych w procesie budowania firmy wielopokoleniowej. Powinny one dotyczyć również działalności w formie spółek handlowych, a także osób nieprowadzących już działalności, lecz dysponujących dużym majątkiem, który planują przekazać następcom. Biznesy medyczne są często budowane właśnie na zasadach firm przekazywanych kolejnym pokoleniom.

Dlaczego fundacja rodzinna?
Odpowiedzią na powyższe zapotrzebowanie jest planowane wprowadzenie instytucji polskiej fundacji rodzinnej. Najprawdopodobniej stanie się ona w najbliższej przyszłości głównym instrumentem planowania transferu pokoleniowego. Warto zatem zapoznać się z jej założeniami i zastanowić się, czy nie będzie ona odpowiednim rozwiązaniem dla biznesu medycznego.

Kompleksowy proces budowy biznesu na lata wymaga ułożenia jego obecnej struktury w sposób odpowiadający woli przedsiębiorcy oraz określenia przyszłych zasad zarządu i kontroli. Podobne oczekiwania mają osoby posiadające majątek prywatny znacznych rozmiarów.

Fundacja prywatna skupi się właśnie na realizacji woli spadkodawcy określonej przez niego na etapie utworzenia fundacji. Fundacja wyposażona w majątek fundatora urzeczywistnia jego wolę zarówno na etapie jego życia, jak i po śmierci. Majątek przekazany fundacji zostaje wyjęty z masy spadkowej, co prowadzi do tego, że praktycznie spadkobiercy nie mogą działać w konflikcie i walczyć o jak największa schedę po spadkodawcy, gdyż ten jej nie pozostawi.

Dla kogo fundacja rodzinna?
Fundacja rodzinna będzie przeznaczona nie tylko dla przedsiębiorców, ale również dla majątków prywatnych. Jest to rozwiązanie pożądane ze względu na możliwość znacznie większej swobody w kształtowaniu rozwiązań związanych z przekazaniem biznesu. W przypadku zaś branż wrażliwych, np. medycznej, zapewnia bezpieczeństwo ich prowadzenia oraz kontynuację bez względu na sytuacje losowe spotykające właścicieli. Nie dziwi więc duże zainteresowanie wśród polskich przedsiębiorców zagranicznymi trustami i fundacjami prywatnymi, obserwowane od dłuższego czasu.
Fundacja może być zatem tworzona w celu:
– zaplanowania właściwej sukcesji majątku na przyszłe pokolenia,
– zabezpieczenia zasad zarządu majątkiem,
– zabezpieczenia samego majątku.

Celem fundacji prywatnej jest zarządzanie i dysponowanie majątkiem przekazanym przez fundatora, zgodnie z zasadami przez niego określonymi. Fundacja prywatna stanowi więc bardzo cenne narzędzie w procesie planowania spadkowego. Fundator, przekazując majątek na rzecz fundacji, przestaje być jego właścicielem. Staje się nim fundacja, która z kolei dysponuje majątkiem w sposób określony przez fundatora, posiadającego daleko idącą swobodę w ustalaniu reguł zarządzania nim. To właśnie dzięki temu fundacja prywatna stanowi narzędzie umożliwiające skuteczne utrzymywanie majątku i biznesu wypracowanego przez lata.

Czy fundacja rodzinna wyłączy prawo spadkowe?
W praktyce wydaje się, iż obecne rozwiązania prawa spadkowego zdecydowanie bardziej chronią spadkobierców przed pokrzywdzeniem, a w mniejszym czuwają nad realizacją pełnej woli spadkodawcy. Fundacja skupi się natomiast na realizacji woli fundatora. Głównym celem jest zarządzanie majątkiem i zapewnienie jego ochrony oraz spełnienie świadczenia na rzecz wskazanego przez fundatora beneficjenta, w szczególności w celu pokrywania kosztów jego utrzymania lub kształcenia albo realizacji przez niego celów społecznie lub gospodarczo użytecznych. Wyłączenie możliwości bezpośredniego prowadzenia działalności gospodarczej zwiększa szanse realizacji tego przedsięwzięcia.

Polski projektodawca postanowił, że fundacja może być jednie właścicielem udziałów w rodzinnych spółkach. Ponieważ regulacje powinny ograniczać ryzyko odpowiedzialności samej fundacji, to ograniczono to prawo do posiadania udziału w spółkach kapitałowych (udziałowiec, akcjonariusz). Na przykład w USA fundacje rodzinne zakładane są w większości biznesów medycznych, nawet małych praktykach medycznych, z uwagi na chęć zabezpieczenia biznesu przed odpowiedzialnością lekarza. Również w Polsce może być to wehikuł używany nie tylko w celu transferu międzypokoleniowego, ale właśnie dla zabezpieczenia biznesu.

W fundacji możliwe będzie swobodniejsze kształtowanie zasad praw do majątku rodzinnego. Co więcej, fundacja pozwoli ograniczyć częściowo kwestie dotyczące zachowku, aby zabezpieczyć jej majątek przed koniecznością nagłego rozliczenia się ze spadkobiercami, zaś w kolejnych pokoleniach w ogóle zachowek wyłączyć, co z punktu widzenia prawa cywilnego jest niemożliwe.

Czy fundacja będzie opłacalna w branży medycznej?
Znaczna część polskich firm medycznych prowadzona była do tej pory w formie jednoosobowych działalności gospodarczych lub spółek osobowych. Jednak z uwagi na rosnącą odpowiedzialność zarówno za świadczone usługi medyczne, jak za prowadzenie biznesu coraz częściej pojawiają się spółki kapitałowe. Tymczasem efektywne opodatkowanie dla osoby fizycznej będącej wspólnikiem spółki kapitałowej wynosi 34,4 proc.

Fundacja rodzinna jako osoba prawna będzie zasadniczo zwolniona od podatku dochodowego od osób prawnych. Będzie swoistą spółką holdingową. Posiadając udziały (akcje) będzie uzyskiwała przede wszystkim przychody z dywidend ze spółek rodzinnych, które nie będą opodatkowane. Pozwoli to na kumulowanie tych zysków i przeznaczanie ich, przede wszystkim na dalsze inwestycje, w tym w nowe przedsięwzięcia bez konieczności transferowania ich do kolejnych podmiotów.

Także zbycie udziałów (akcji) przez fundację nie będzie opodatkowane. Zasady jej opodatkowania zbliżą ją do funduszy inwestycyjnych, ale bez wszystkich rygorów związanych z prowadzeniem zamkniętych funduszy inwestycyjnych.

Reasumując, wypłaty do beneficjentów będą opodatkowane na takim samym poziomie jak do wspólników spółek kapitałowych. Jednak opodatkowanie będzie miało miejsce tylko w takim zakresie, jak w wypadku wypłacania świadczeń beneficjentom przez fundację. Dochody zatrzymane przez fundację nie będą opodatkowane, a tym samym można je będzie dalej inwestować bez podwójnego opodatkowania.

Od kiedy polskie fundacje rodzinne?
Nowe rozwiązanie zacznie prawdopodobnie obowiązywać od stycznia 2022 r. Do tego momentu jest czas, aby przygotować się na jego wdrożenie. Polskie fundacje rodzinne nie będą instrumentem, który da się zastosować z dnia na dzień dla potrzeb transferu pokoleniowego. Wymagają odpowiedniego przygotowania nie tylko fundatora oraz potencjalnych beneficjentów, ale, przede wszystkim, firmy. Do prawidłowego przygotowania transferu pokoleniowego niezbędne jest przejście odpowiednich etapów, to jest:
– określenie kręgu następców i uregulowanie ich wejścia w miejsce założycieli,
– identyfikacja obszarów największego ryzyka i zagrożeń oraz zaplanowanie odpowiednich działań,
– przygotowanie Konstytucji Rodzinnej, wspólnie przez wszystkich interesariuszy,
– przeprowadzenie restrukturyzacji firmy – przyjęcie optymalnej formy organizacji dla budowy firmy wielopokoleniowej,
– przygotowanie sukcesorów – stopniowe wprowadzanie ich w sprawy rodzinnego przedsiębiorstwa
– wdrożenie planu budowy firmy wielopokoleniowej z wykorzystaniem rozwiązań polskich i zagranicznych, w tym założenie fundacji rodzinnej.

Dlatego działania zmierzające do wdrożenia w firmie odpowiednich rozwiązań należy rozpocząć jak najszybciej, aby z początkiem 2022 r. móc przystąpić do ich finalizacji.