Dzieci z chorobą nowotworową nie są atrakcyjne dla firm farmaceutycznych

Nowotwory u dzieci są drugą, po wypadkach przyczyną zgonów wśród najmłodszych. Szybko rozpoznane objawy u dzieci oraz wczesna diagnoza nowotworu, to klucz do skutecznego leczenia. Niestety wciąż wiele nowotworów u dzieci jest rozpoznawanych dopiero w zaawansowanym stadium klinicznym, co w konsekwencji prowadzi do dalszego rozsiewu choroby, powstania przerzutów, zmniejszenia szans na przeprowadzenie radykalnego zabiegu chirurgicznego oraz wymusza konieczność zastosowania agresywnej chemioterapii.

Za przyczynę takiego stanu rzeczy uważa się szybkie tempo podziałów komórek nowotworowych u dzieci, nieodpowiedni poziom wiedzy rodziców w tym zakresie oraz zbyt późne zgłaszanie się do lekarza. Najmłodsi najczęściej chorują na białaczkę – stanowi ona 26% wszystkich chorób nowotworowych wieku dziecięcego. Następnie występują nowotwory układu krwiotwórczego (chłoniak Hodgkina i chłoniaki nieziarnicze) stanowiące 16%, guzy mózgu – 22%, a 30% to pozostałe nowotwory lite. Szacuje się, że każdego roku w Polsce diagnozę „nowotwór złośliwy” stawia się u około 1200 – 1300 dzieci. W Polsce rozpoznanie nowotworów dziecięcych następuje najczęściej w zaawansowanym stadium raka (III i IV stopień), co jest jedną z przyczyn niepowodzeń terapeutycznych. Trudności w postawieniu szybkiej diagnozy mogą wynikać z tego, że choroby nowotworowe u dzieci są dość rzadkie – stanowią zaledwie 1,5% nowotworów występujących w całej populacji. Dodatkowo nowotwory u dzieci mogą dawać nietypowe i niespecyficzne objawy choroby nowotworowej.
W celu poprawy sytuację niezbędne jest edukowanie lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej w kierunku wczesnej diagnostyki nowotworów u dzieci. Potencjalne objawy raka u dzieci powinny skłaniać do szybkiej konsultacji ze specjalista. Istotne jest także uzyskanie możliwości szybszego wykonywania badań ultrasonograficznych u dzieci z objawami wskazującymi na chorobę nowotworową. Nowotwory u dzieci, które nie ukończyły jeszcze 2 roku życia, są zlokalizowane są najczęściej w obrębie jamy brzusznej (np. guz Wilmsa, nerwiak zarodkowy, wątrobiak zarodkowy).
Tymczasem obecnie około 70-80% dzieci zostaje wyleczonych – głownie dzięki kompleksowej terapii, na którą składają się cytostatyki, radioterapia i leczenie chirurgiczne. Wyniki w leczeniu nowotworów dziecięcych stale się poprawiają i są lepsze niż u dorosłych.

Objawy nowotworów u dzieci

Większość z objawów jest niespecyficzna, czyli towarzyszy nie tylko schorzeniom onkologicznym, ale często występuje w przebiegu innych chorób np. o podłożu infekcyjnym. Szczególną uwagę rodziców i lekarzy powinny zwrócić następujące objawy raka: ból – dzieci często nie potrafią wskazać dokładniej lokalizacji bólu i nie rozróżniają bólu kostnego od mięśniowego. Najczęściej nie jest to objaw izolowany, ale towarzyszą mu: mniejsza aktywność dziecka, osłabienie, drażliwość. Istotną cechą bólu związanego z rozwijająca się chorobą nowotworową jest jego narastanie w czasie i coraz mniejsza reakcja na środki przeciwbólowe. Uważa się, że utrzymujące się bóle głowy (zwłaszcza przy ujemnym wywiadzie rodzinnym w kierunku migreny, nasileniu bólu po przebudzeniu oraz z towarzyszącymi objawami sugerującymi wzrost ciśnienia śródczaszkowego – np. wymioty, nudności) są wskazaniem do konsultacji stanu dziecka z lekarzem. Bóle brzucha mogą mieć związek z szybko rosnącym, uciskającym guzem oraz naciekami w obrębie jelit, prowadząc do niedrożności przewodu pokarmowego. gorączka – często współwystępująca z osłabieniem, bólami kostnymi, powiększeniem węzłów chłonnych, śledziony lub wątroby. Ustalono, że w przypadku histiocytozy gorączka jest oporna na leki, a zajęciu kolejnych narządów towarzyszą jej nawroty, natomiast w gorączka towarzysząca guzom kostnym wiąże się głównie z nocnymi bólami kostnymi i opornością na antybiotykoterapię. Wymioty – często wynikają z obecności guzów OUN (guzy mózgu – objawy) i są konsekwencją podwyższonego ciśnienia środczaszkowego. Mogą też towarzyszyć nowotworom rozwijającym się w obrębie jamy brzusznej. Kaszel – zwłaszcza uporczywy i nieefektywny może wskazywać na rozwój guza w śródpiersiu.
Warto także być czujnym przy pojawieniu się zeza (u wcześniej zdrowego dziecka) – zwłaszcza jednostronnego, wytrzeszczu gałek ocznych oraz tzw. krwiaków okularowych. Z innych objawów związanych w twarzą niepokoić może utrudnienie drożności nosa, krwawienie z przewodów nosowych lub słuchowych i z śluzówek jamy ustnej oraz asymetria twarzy i szyi. W zakresie klatki piersiowej niepokoić mogą: duszność, bóle utrudniające oddychanie, poszerzenie naczyń żylnych, zniekształcenie żeber. W kwestii układu moczowo- płciowego warto ustalić przyczynę gwałtownie przebiegających krwawień miesięcznych, powiększenia jąder (zwłaszcza niesymetrycznie) oraz przedwczesnego dojrzewania płciowego. Zarówno wielomocz jaki i skąpomocz oraz bezmocz mogą występować w wielu typach nowotworów. Biegunka przebiegająca z kwasicą metaboliczną (nagromadzenie we krwi substancji o charakterze kwaśnym lub niedobór substancji zasadowych) oraz niedoborem potasu może występować m.in. w rozsianej postaci neuroblastoma. Przykładem nowotworów przebiegających z zaparciami są: guzy OUN i rdzenia kręgowego oraz nowotwory rozwijające się w przewodzie pokarmowym. W obrębie jamy brzusznej uwagę powinny zwracać: asymetria i zniekształcenia brzucha, powiększenie jego obwodu oraz poszerzone naczynia krwionośne. Podczas obserwacji dziecka dobrze jest przyjrzeć się występowaniu bólów kończyn (początkowo mogą być obecne tylko przy wysiłku, później także w spoczynku, podczas snu), zniekształceniom stawów oraz złamaniom patologicznym, które mogą sugerować nowotwory u dzieci. Jeżeli chodzi o znamiona barwnikowe należy zawrócić uwagę na szybkie narastanie ich wymiarów, zmianę barwy, pojawienie się rumieniowej otoczki wokół nich oraz guzki rozwijające się wokół naczyniaków. Osobno należy potraktować węzły chłonne – niepokój powinno budzić ich powiększenie, nieruchomość, nierówna powierzchnia, nieprawidłowa konsystencja oraz nieprawidłowości skóry w ich okolicy (np. zaczerwienienie). Także asymetryczne powiększenie węzłów chłonnych bez towarzyszącego zaczerwienienia skóry, bolesności i rozmiękania powinno być powodem konsultacji lekarskiej. Warto jednak pamiętać, że powiększenie węzłów chłonnych jest często wynikiem fizjologicznej nadreaktywności immunologicznej dzieci. Ten objaw jest stwierdzany u połowy małych pacjentów badanych przez pediatrę. Większość zaprezentowanych objawów występuje powszechnie – także w chorobach nienowotworowych. Jednak w przypadku utrzymywania się niespecyficznych objawów przez dłuższy czas i narastania ich w czasie niezwykle istotne jest przeprowadzenie szybkiej i dokładniej diagnostyki różnicowej, ze szczególnym uwzględnieniem podłoża nowotworowego choroby.

Wielkopolska Onkologia Dziecięca

Od marca 2018 roku Fundacja Pomocy Dzieciom z Chorobami Nowotworowymi w Poznaniu wraz ze Szpitalem Klinicznym im. Karola Jonschera UM w Poznaniu realizuje projekt „Wielkopolski Program Profilaktyczny w zakresie onkologii dziecięcej. W ramach projektu wydrukowano i rozdystrybuowano 60 tysięcy wkładek do książeczek zdrowia dzieci na temat profilaktyki nowotworowej, udzielono wsparcia ok. 240 osobom i objęto stała opieka ok. 60 małych pacjentów. Fundacja udziela wsparcia całej rodzinie, w której chorują dzieci na nowotwór, wspiera lekarzy, pracowników pomocy społecznej oraz pracowników systemu edukacji.

Barak systemu monitorowania dzieci z choroba nowotworową

Mimo że 80% nowotworów u dzieci jest wyleczalna, to pacjenci ci, po wyleczeniu, pozostawieni są sami sobie. - W systemie ochrony zdrowia brakuje ogniwa, które monitorowałoby stan zdrowia dzieci i młodzieży, które zostały wyleczone z nowotworu – powiedział prof. Jacek Wachowiak, konsultant wojewódzki w zakresie onkologii i hematologii dziecięcej w województwie wielkopolskim podczas sympozjum poświęconego realizacji programu.
W 2011 roku NFZ zlikwidował konsultacje onkologiczne w Wielkopolsce prowadzone dotychczas przez ośrodek referencyjny w Poznaniu. W całym regionie przybył tylko jeden lekarz ze specjalizacją w onkohematologii. W dziedzinie tej brakuje tez badań klinicznych, ponieważ dzieci z chorobą nowotworowa nie są atrakcyjne dla firm farmaceutycznych.

Alicja Kostecka