Obowiązkowe szczepienia przeciwko HPV?
– W Polsce program szczepień przeciwko HPV ruszał od ujemnych wartości, z mnóstwem barier i niechęcią społeczeństwa. Dlatego osiągnięliśmy do tej pory 35 proc. dla rocznika 2011 i 16 proc. dla całej kohorty. Rozważamy wdrożenie obowiązkowego szczepienia od 2027 – mówił podczas prezentacji „Atlasu Profilaktyki Zakażeń HPV w Europie 2025” Paweł Grzesiowski.
- W Senacie Rzeczypospolitej Polskiej zaprezentowano 24 listopada najnowszą edycję Atlasu Profilaktyki Zakażeń HPV w Europie 2025 (HPV Prevention Policy Atlas 2025)
- Atlas to międzynarodowe narzędzie analityczne monitorujące polityki zdrowotne dotyczące zapobiegania zakażeniom HPV w 48 krajach Europy
- Spotkanie odbyło się tuż po obchodzonym 17 listopada Światowym Dniu Eliminacji Raka Szyjki Macicy
Światowa premiera raportu odbyła się w Polsce podczas konferencji „Profilaktyka HPV w Polsce i Europie – sukcesy, wyzwania, dalsza droga”, zorganizowanej przez przewodniczącą Komisji Zdrowia Senatu RP Beatę Małecką-Liberę oraz Instytut Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej (IPPEZ), we współpracy z European Parliamentary Forum for Sexual and Reproductive Rights (EPF) i European Cancer Organisation (ECO).
Nowotwory HPV-zależne są możliwe do wyeliminowania
W 2020 r. 194 kraje zobowiązały się do działań na rzecz eliminacji tego nowotworu jako problemu zdrowia publicznego. WHO wyznaczyła trzy cele na 2030 r.: 90 proc. dziewcząt zaszczepionych przed 15. rokiem życia, 70 proc. kobiet w wieku 35–45 lat objętych badaniami przesiewowymi oraz 90 proc. kobiet z wykrytymi zmianami przedrakowymi lub rakiem objętych leczeniem. Eksperci ocenili, że Europa – w tym Polska – poczyniła ważne kroki, jednak aby zbliżyć się do globalnych celów, konieczne jest intensywne podnoszenie poziomu wyszczepienia i systematyczności screeningu.
Jak wykazali podczas spotkania eksperci, podział między Europą Zachodnią a Wschodnią w zakresie polityk profilaktyki HPV utrzymuje się – kraje zachodnie mają na ogół bardziej kompleksowe i skuteczne rozwiązania. Ogólny postęp w obszarze szczepień, badań przesiewowych i informacji zdrowotnej odnotowano w niemal wszystkich krajach europejskich. Mimo poprawy polityk, ich wdrażanie pozostaje nieoptymalne – poziomy wyszczepienia i uczestnictwa w screeningu są dalekie od celów WHO (90-70-90) i założeń Unii Europejskiej. Liderami pozostają Szwecja, Portugalia i Dania.
Polska: dobre fundamenty, ale poziom wyszczepienia nadal za niski
Systemowy postęp Polski jest zauważalny i doceniany. Nasze strategie, standardy informacji oraz decyzje polityczne zmierzają w dobrym kierunku – w tym wprowadzenie bezpłatnych szczepień dla 9–14-latków oraz rozwój działań edukacyjnych.
W zakresie profilaktyki pierwotnej (67,9 proc.) Polska spełnia kluczowe kryteria systemowe: szczepienia są rekomendowane i finansowane, program jest bezpłatny i neutralny płciowo, mamy rejestr, który gromadzi rejestr szczepień HPV.
Jednocześnie wskazywano na niskie poziomy wyszczepienia dziewcząt i chłopców oraz brak programów „catch-up”, co utrudnia osiąganie założeń zdrowia publicznego. Eksperci podkreślali, że to realny zasięg szczepień decyduje o zdrowiu i życiu – chroni przed nowotworami HPV-zależnymi i najbardziej wpływa na wskaźniki zachorowalności. Dlatego kluczowym wyzwaniem jest zwiększenie faktycznej wyszczepialności.
W zakresie profilaktyki wtórnej (86,8 proc.) Polska oferuje bezpłatny populacyjny program badań przesiewowych oraz dostęp zarówno do cytologii, jak i testów HPV. Brakuje natomiast możliwości samopobrania materiału, które mogłoby zwiększyć zgłaszalność. Obecne wskaźniki screeningu są określane jako zadowalające. Najwyżej oceniono Polskę w kategorii informacji online (100 proc.) – rządowe portale udostępniają pełne, wysokiej jakości treści dotyczące HPV, screeningu i dostępu do szczepień.
Prezentację wyników skomentował Paweł Grzesiowski, główny inspektor sanitarny
– W Polsce program szczepień przeciwko HPV trwa od dwóch lat, i w tym czasie osiągnęliśmy. 35 proc. wyszczepialności w krytycznym roczniku 2011, natomiast średni wynik dla całej kohorty do osiemnastego roku życia, która miałby być wyszczepiona, to około 16 proc. Startowaliśmy tak naprawdę od ujemnych wartości, ponieważ przez 15 lat w Polsce czekaliśmy na wprowadzenie rządowego programu szczepień przeciwko HPV. W tym czasie narosło mnóstwo dezinformacji oraz bardzo duży opór społeczny wobec tych szczepionek. Nie zaczynaliśmy więc tak jak np. w Norwegii, gdzie ludzie od samego początku mieli zaufanie do szczepionki – mówił Paweł Grzesiowski.
Jak dalej tłumaczył, teoretycznie program wystartował w połowie 2023, ale uzyskał tylko finansowanie, a nie był w żaden sposób promowany przez rok. Dopiero od września 2024 ruszyła akcja rządowej promocji połączona z oddziaływaniem na szkoły.
– Czyli tak naprawdę akcja szczepień ruszyła w październiku 2024. A więc w rzeczywistości realizujemy ten program od roku, zatem w mojej ocenie ten rok nie został zmarnowany – wskazał główny inspektor sanitarny.
Powiedział także, że program, choć dobrze finansowany, w związku z barierami organizacyjnymi nie jest tak efektywny, jak mógłby być. Dodał, że rozważana jest opcja, aby od 2027 r. program szczepień przciwko HPV miał charakter obowiązkowy.
Europa potrzebuje dalszych inwestycji w programy szczepień
Organizatorzy zwracali uwagę, że rozwój programów szczepień i poprawa wyników w wielu krajach to sygnały pozytywnych zmian. Jednocześnie wskazywali, że Europa potrzebuje dalszych inwestycji w edukację, komunikację społeczną i zwiększanie dostępności badań. Premiera Atlasu w Polsce ma być impulsem do dyskusji nad tym, jak przyspieszyć działania i dołączyć do europejskich liderów profilaktyki HPV.
