Nowe substancje psychoaktywne w Polsce. Analiza rozwiązań i skutków polityki

Wprowadzenie: Celem artykułu jest analiza procesu tworzenia i implementacji polityki wobec nowych substancji psychoaktywnych (NSP) w Polsce w kontekście trudności definicyjnych i legislacyjnym, reakcji społecznych, rynku, implementacji strategii profilaktycznych i wiedzy naukowej.

Nowe substancje psychoaktywne i polityka wobec nich w Polsce: Nowe substancje psychoaktywne w Polsce podlegają zarówno przepisom prawa karnego, jak i administracyjnego. W polskim prawie funkcjonują obecnie dwie definicje odnoszące do NSP oraz dwie listy, na których mogą zostać umieszczone: załącznik do ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii i załącznik do rozporządzenia ministra zdrowia. Zmianom w legislacji i rozszerzaniu listy substancji zakazanych w latach 2009–2015 towarzyszył wzrost szkód zdrowotnych, a początkowe sukcesy działań wymierzonych w NSP zostały przyćmione efektami odrodzenia się ich rynku.

Krytyka polityki wobec nowych substancji psychoaktywnych w Polsce: Nowe substancje psychoaktywne stanowiły wyzwanie dla polityki narkotykowej w Polsce, począwszy od ustalenia ich definicji, poprzez stworzenie ram dla interwencji, monitoringu i oceny ryzyka, do działań istytucjonalnych, komunikacji ryzyka i lecznictwa. Koncentracja polityki na ograniczaniu podaży NSP miała wady: strategia okazała czasochłonna i mało skuteczna. Rynek NSP zmieniał się dynamicznie, dostęp do rzetelnej wiedzy o tych substancjach był ograniczony, a polityka wobec NSP – tworzona przez szereg instytucji – miała wady i braki w zasobach strukturalnych i finansowych.

Wnioski: Zjawisko NSP opiera się w znacznej mierze na sprawczości indywidualnej i efektywności ekonomicznej, rozbudowanej logistyce, nowych technologiach, elastyczności i wrażliwości rynku na potrzeby klientów. Stanowi wyzwanie dla polityki narkotykowej oraz ryzyko, którego nie można skutecznie kontrolować za pomocą „tradycyjnych” represywnych narzędzi polityki.

Introduction: The aim of this article is to analyse the process of creation and implementation of policy on new psychoactive substances (NPS) in Poland in the context of definitional and legal issues, social and market response, implementation of prevention programmes and scientific knowledge.

New psychoactive substances and policy response in Poland: New psychoactive substances are a subject to both criminal and administrative law in Poland. Two definitions that refer to NPS and two lists on which they can be placed are currently in force: the annex to the Act on Counteracting Drug Addiction and the annex to the regulation of the Minister of Health. Changes in legislation and the expansion of the list of scheduled substances in 2009-2015 were accompanied by an increase in health risks while the initial success of the policy was diminished with the revival of the NPS market.

Critical evaluation of new psychoactive substances policy in Poland: New psychoactive substances challenged nearly every aspect of drug policy in Poland, starting from definitional struggles, through establishing frames of intervention, monitoring and risk assessment, to institutional developments, risk communication, and treatment. The strong focus of NPS policy on the reduction of supply had its obvious shortcomings. The strategy proved to be time consuming and limited in its effectiveness. The NPS market changed dynamically and access to reliable knowledge on NPS was limited, whereas the policy network made of several institutions was flawed and lacked structural and financial resources.

Conclusions: The new psychoactive substances phenomenon was based on individual efficacy and economic effectiveness, new technologies, developed logistics, flexibility and responsiveness of the NPS market according to consumer requirements. It posed a challenge for drug policy and a risk that cannot be effectively controlled with ‘traditional’ repressive policies.