Nowotwory i choroby reumatyczne – co wiemy?

Chorzy z układowymi zapalnymi chorobami reumatycznymi (szczególnie RZS, SLE, twardziną układową, idiopatycznymi miopatiami zapalnymi, zespołem Sjogrena) znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia nowotworów.

Zjawisko to związane jest zarówno z wpływem szeregu procesów immunologicznych/autoimmunologicznych, jak i zwiększonym ryzykiem rozwoju nowotworu wynikającym ze stosowanego leczenia. Ponadto pewne objawy chorób reumatycznych mogą stanowić manifestację zespołów paranowotworowych. Turesson i Matteson na łamach Rheumatology dokonali szerokiej analizy powiązań chorób reumatycznych (szczególnie układowych chorób tkanki łącznej) z występowaniem w tej populacji chorych nowotworów. Wśród chorób reumatycznych, najlepiej przebadaną grupę pacjentów stanowią chorzy na RZS, u których potwierdzono zwiększone ryzyko rozwoju chłoniaków. Szczególnie dotyczy to chorych z ciężką postacią choroby, przewlekle utrzymującą się wysoką aktywnością procesu zapalnego, obecnością powikłań pozastawowych (zespół Felty) oraz współistniejącym wtórnym zespołem Sjogrena. Zwiększone ryzyko dotyczy również nowotworów płuc i wydaje się, iż patomechanizm tego zjawiska nie jest zależny wyłącznie od palenia papierosów. U kobiet chorych na RZS występuje mniejsze ryzyko (15-57%) nowotworów piersi, jajników, macicy, szyjki macicy oraz czerniaka w porównaniu do populacji ogólnej. U mężczyzn chorych na RZS ryzyko raka prostaty wydaje się być również mniejsze. Zmniejszone ryzyko raka jelita grubego i odbytnicy w tej populacji chorych może być wynikiem długotrwałego stosowania NLPZ. W przypadku SLE również obserwuje się zwiększone ryzyko nowotworów, szczególnie chorób limfoproliferacyjnych. Dane dotyczące zwiększonego ryzyka wystąpienia innych nowotworów, w tym wątroby, dróg żółciowych, płuc, narządów płciowych, piersi są niejednoznaczne. Leukopenia, nie będąca wynikiem farmakoterapii, może być czynnikiem ryzyka wystąpienia białaczki. Czynnikami ryzyka rozwoju chłoniaków nieziarniczych jest długotrwała choroba, aktywna, powikłana uszkodzeniem narządów. Chorzy na pierwotny zespół Sjogrena obarczeni są zwiększonym ryzykiem wystąpienia chłoniaków nieziarniczych, szczególnie MALT oraz chłoniaków z dużych komórek B. Czynnikami ryzyka są m.in. hypokomplementemia, przetrwały, nawracający obrzęk ślinianek, zapalenie naczyń skóry. W populacji pacjentów z twardziną układową obserwowano zwiększone ryzyko raka płuc, chłoniaków nieziarniczych, raka gardła i przełyku. Znany jest również związek zapalenia skórno-mięśniowego (DM) u dorosłych i w mniejszym stopniu wielomięśniowego (PM) ze współistnieniem raka szyjki macicy, płuc, jajników, trzustki, żołądka, pęcherza. Schorzenia z kręgu spondyloartropatii wydają się nie mieć związku ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia nowotworów.
Wśród stosowanych leków największy potencjał indukcji nowotworów ma cyklofosfamid (chłoniaki, białaczki, nowotwory pęcherza) – stąd zalecenia stosowania leku tylko w przypadkach zmian zagrażających życiu lub funkcji narządów. Stosowanie azatiopryny może być związane z ryzykiem chorób limfoproliferacyjnych. Chociaż dane dotyczące metotreksatu nie są jednoznaczne, nie wydaje się aby lek w istotny sposób zwiększał ryzyko wystąpienia nowotworu. Opublikowano szereg badań analizujących częstość nowotworów przy stosowaniu leczenia biologicznego. Nie wykazano zwiększonego ryzyka wystąpienia procesu nowotworowego w populacji chorych stosujących wspomniane leki.
Podsumowując autorzy zwracają uwagę, że ryzyko wystąpienia procesu nowotworowego u pacjentów z chorobą układową jest wynikiem nakładania się czynników zależnych od choroby podstawowej (RZS, zespół Sjogrena), uznanych czynników ryzyka nowotworów (czynników środowiskowych, podłoża genetycznego) oraz stosowanego leczenia.