Artykuł oryginalny
Nieprawidłowa aktywacja mózgu u chorych na depresję podczas wykonywania zadania przestrzennego: badanie ^99mHMPAO SPECT

Wstęp
Według hipotezy sformułowanej przez Flor-Henry’ego (1979) zaburzenia afektywne mogą być związane z dysfunkcją prawej półkuli mózgu. Liczne badania przy użyciu potencjałów wywołanych (Sobotka i wsp. 1992; Bruder i wsp. 1998; Tucker i wsp. 1999; Kayser i wsp. 2000), EEG (Tucker i wsp. 1981; Henriques i wsp. 1997), badań elektroencefalograficznych (Tucker i wsp. 1981; Henriques i wsp. 1997) oraz czasu reakcji prostej (Liotti i wsp. 1991) potwierdziły dysfunkcję prawej półkuli mózgu u chorych na depresję oraz u osób zdrowych, u których wywołano uczucie smutku. Badania z zastosowaniem testów neuropsychologicznych wykazały, że chorzy na depresję uzyskiwali gorsze wyniki w zadaniach przestrzennych związanych z aktywnością prawej półkuli (Fromm i Schopflocher 1994; Overby i wsp. 1989; Miller i wsp. 1995; Bulbena i Berrios 1993; Elliot i wsp. 1997). Na podstawie wyników czynnościowych badań neuroobrazowych mózgu wiadomo, że w okresie epizodu depresyjnego zmniejszeniu ulega miejscowy przepływ mózgowy (rCBF) oraz metabolizm w korze przedczołowej półkuli prawej (Hurwitz i wsp. 1990; Mayberg i wsp. 1999), grzbietowo-bocznej korze przedczołowej (Kibbrell i wsp. 2002), prawym płacie skroniowym (Post i wsp. 1987) oraz w korze ciemieniowej półkuli prawej (Boone i wsp 1996). U osób powyżej 50. roku życia w okresie epizodu depresyjnego rCBF był zmniejszony w płacie czołowym, skroniowym i okolicy ciemie- niowej półkuli prawej (Lesser i wsp. 1994). Dowody wskazujące na udział grzbietowo-bocznej kory przedczołowej półkuli prawej w interakcji procesów emocjonalnych i poznawczych zostały omówione przez Liottiego i Mayberg (2001). Niektórzy autorzy opisali natomiast zmniejszenie rCBF i metabolizmu w korze przedczołowej półkuli lewej (Martinot i wsp. 1990; Bench i wsp. 1992; Mayberg i wsp. 1994; Ogura i wsp. 1998). Ponadto wykazano także zwiększenie lub zmniejszenie rCBF jednocześnie w obu półkulach mózgu (Baxter i wsp. 1985; Biver i wsp. 1994; Mayberg i wsp. 1994). Czynnościowe badania neuroobrazowe przy użyciu pozytronowej tomografii emisyjnej (PET) oraz czynnościowego rezonansu jądrowego (fMRI) wykonywane u osób zdrowych wskazują, że przestrzenna pamięć operacyjna związana jest z aktywnością grzbietowo-bocznej kory przedczołowej (Curtis i wsp. 2000; D’Esposito i wsp. 1998; Smith i Jonides 1998) oraz tylnej części kory ciemieniowej i potylicznej półkuli prawej (Smith i Jonides 1998). D’Esposito i wsp. (1998), analizując wyniki badań włas- nych oraz innych autorów, dotyczących mózgowych mechanizmów przestrzennej pamięci operacyjnej, stwierdzili, że proces ten związany jest z większą aktywnością kory przedczołowej półkuli prawej. Procesy uwagi w trakcie wykonywania zadań przestrzennych wywoływały zwiększenie aktywności górnej części płata skroniowego półkuli prawej (Coull i Frith 1998). Podczas wyobrażeń przestrzennych aktywowały się okolice kory oczodołowej, dolne partie kory skroniowej oraz dolna kora ciemieniowa (Goldenberg i wsp. 1989). Przypominanie sobie złożonych wzorów geometrycznych wywoływało zwiększenie aktywności w korze przedczołowej, przedniej części zakrętu obręczy, zakręcie kątowym i tylnej części płata ciemieniowego (Roli i Gulyas 1995). Udział kory wzrokowej w procesie wyobrażania jest przedmiotem dyskusji. Niektórzy autorzy wykazali wzrost aktywności tej okolicy (Damasio i wsp. 1993; Kosslyn i wsp. 1995, 1997, 1999), podczas gdy inni nie potwierdzili tej obserwacji (Mellet i wsp. 1996, 1998, 2000; Cocude i wsp. 1999). Celem przeprowadzonego badania była ocena miejscowego przepływu mózgowego krwi przy użyciu badania komputerowej tomografii emisyjnej pojedynczego fotonu (^99mHMPAO SPECT) u chorych na depresję podczas wykonywania zadania, polegającego na wyobrażaniu figur przestrzennych. Zastosowano proste zadanie geometryczne w celu porównania aktywacji prawej półkuli mózgu w grupie chorych na depresję oraz u osób zdrowych. Przyjęto hipotezę, że nieprawidłowy w okresie epizodu depresji wzorzec aktywacji mózgu ulega normalizacji po uzyskaniu poprawy klinicznej.
Metoda

Osoby badane
Badaniami objęto 10 praworęcznych chorych (średnia wieku 45,6; ±SD 6,4 roku), hospitalizowanych w Klinice Psychiatrii Dorosłych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu z powodu epizodu depresyjnego o nasileniu co najmniej 18 punktów wg 17-punktowej skali depresji Hamiltona (średnia 25,9; ±SD 3,6). Do badań nie włączano chorych, u których występowały schorzenia neurologiczne, układu sercowo-naczyniowego oraz osób uzależnionych od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych. Przyjęto, że o remisji objawów świadczy wynik ≤7 punktów wg skali depresji Hamiltona utrzymujący się co najmniej przez 2 tyg. (Frank i wsp. 1991). Grupę kontrolną stanowiło 10 osób zdrowych (średni wiek 43,3; ±SD 7,3), które nie chorowały na zaburzenia psychiczne oraz spełniały takie kryteria wykluczenia, jak chorzy na depresję. Badani wyrazili pisemną zgodę na udział w badaniu, a jego protokół został zaakceptowany przez Komisję Bioetyczną Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu.
Badanie SPECT i zadanie przestrzenne
Miejscowy przepływ mózgowy oceniano przy pomocy dwugłowicowej gamma-kamery, wyposażonej w kolimatory o wysokiej rozdzielczości (Varicam, Elscint-Israel). Podczas badania kamera wykonywała obrót o 36⁰o, w czasie którego uzyskiwano 16 projekcji, trwających 25 s każda. Obrazy tomograficzne uzyskiwano na matrycy 128 × 128 mm przy wymiarze piksela 2 × 2 mm. Rozdzielczość systemu wynosiła 6,4 mm. Wyznaczano 4 przekroje – 25 mm (przekrój I), 40 mm (II), 55 mm (III) oraz 69 mm (IV) równoległe do linii łączącej kąt oka i otwór słuchowy zewnętrzny. Grubość każdego przekroju wynosiła 6,9 mm. Obszary zainteresowania (OZ) wyznaczane zostały ręcznie w lustrzanych częściach prawej i lewej półkuli mózgu przez tego samego badacza (R.J.), który nie miał informacji o osobie badanej. Względny wychwyt znacznika wyrażony był jako stosunek zliczeń w określonym OZ do średniej wartości zliczeń ze wszystkich OZ na 4 przekrojach. Do oceny rCBF podczas zadania podstawowego oraz w czasie wykonywania zadania przestrzennego zastosowano technikę rozszczepionej dawki znacznika (Shedlack i wsp. 1991). Przed rozpoczęciem badania zakładano wejście naczyniowe do żyły w zgięciu łokciowym. Zadanie podstawowe wykonywane było z zamkniętymi oczami i polegało na wypowiadaniu przez chorego słów: kropka, kreska, kropka, kreska itd. Po 30 s podawano pierwszą dawkę znacznika (10 mCi ^99mTc-HMPAO: Ceretec, Amersham). Pięć min po zakończeniu zadania rozpoczynano pierwszą akwizycję, która trwała 27 min. Pięć min później proszono pacjenta, aby zamknął ponownie oczy i wyobrażał sobie oraz nazywał głośno figury geometryczne, których wzory przedstawiono przed rozpoczęciem badania. Drugą dawkę znacznika ^99mTc-HMPAO (30 mCi) podawano 30 s po rozpoczęciu wykonywania zadania. Ponowne skanowanie przeprowadzono po zakończeniu zadania. Wszyscy badani potwierdzili występowanie podczas badania wyobrażeń figur. Ta sama procedura badania została powtórzona w okresie remisji, kiedy stosowano leki przeciwdepresyjne w stałych dawkach – fluoksetynę (n=4), paroksetynę (n=2), wenlafaksynę (n=2), mirtazapinę (n=1), moklobemid (n=1). Analiza statystyczna Do porównań międzygrupowych zastosowano analizę wariancji ANOVA oraz test t-Studenta. Porównania post hoc przeprowadzono za pomocą testu LSD. Analizę korelacyjną nasilenia depresji i zmian wychwytu znacznika w obszarach zainteresowania w trakcie wykonywania zadania wykonano przy użyciu testu Pearsona.
Wyniki
Wykonywanie zadania przez osoby zdrowe nie powodowało zmiany wychwytu znacznika w obszarach korowych na przekroju I, natomiast stwierdzono zwiększenie aktywności kory przedczołowej półkuli prawej na przekrojach II i III, okolicy przedczołowej lewej na przekrojach II i III, a także prawej okolicy ciemieniowo-potylicznej i okolic potylicznych obustronnie na przekroju III (tab. 2. i 3.). Inny wzorzec aktywacji stwierdzono u chorych na depresję. W trakcie wykonywania zadania nastąpiło zwiększenie rCBF w korze przedczołowej oraz skroniowej półkuli lewej na przekroju II (tab. 2.) oraz korze ciemieniowo-potylicznej półkuli lewej na przekroju III (tab. 3.). Natomiast w okresie remisji w czasie wykonywania zadania stwierdzono zwiększenie rCBF w korze czołowej i korze skroniowej na przekroju I oraz korze przedczołowej półkuli prawej na przekroju II (tab. 1. i 2.). Aktywacji ulegały także okolice skroniowo-potyliczne na przekroju II, kora ciemieniowo-potyliczna półkuli prawej oraz kora potyliczna po stronie lewej na przekroju III (tab. 2. i 3.). Oceniano także różnice międzygrupowe rCBF podczas wykonywania zadania podstawowego. Analiza wariancji wykazała istotne różnice na przekroju IV w prawej (F=4,2, p=0,026, post hoc: grupa kontrolna > remisja; grupa kontrolna > depresja) oraz górnej części kory przedczołowej (F=5,2, p=0,012, post hoc: grupa kontrolna > depresja). Istotne różnice podczas wykonywania zadania przestrzennego obserwowano także w tych samych obszarach prawej (F=4,8, p=0,016, post hoc: grupa kontrolna > remisja; grupa kontrolna > depresja) oraz lewej półkuli (F=9,7, p= 0,0006, post hoc: grupa kontrolna> remisja; remisja > depresja). Stwierdzono także różnice rCBF w symetrycznych częściach kory ciemieniowej na przekroju IV w prawej (F=4,05, p=0,03, post hoc: grupa kontrolna > depresja) i lewej półkuli (F=3,7, p= 0,04, grupa kontrolna > depresja; grupa kontrolna > remisja) podczas zadania podstawowego. W czasie wykonywania zadania przestrzennego wystąpiły różnice w tych samych obszarach, ale jedynie półkuli lewej (F=4,0, p=0,03, post hoc: grupa kontrolna > depresja grupa kontrolna > remisja). W okresie depresji chorzy wyobrażali sobie i nazywali mniej figur (średnia ±SD 37,5±13,5) w porównaniu z okresem remisji (średnia ±SD 68,3±6,3) oraz mniej niż grupa kontrolna (średnia ±SD 78,3±35,5). Analiza wariancji (F=5,4, p=0,01), post hoc: grupa kontrolna > depresja, remisja > depresja. Nie stwierdzono istotnej korelacji liniowej i rangowej między nasileniem depresji wg skali Hamiltona a zmianą wychwytu znacznika podczas wykonywania zadania przestrzennego.
Omówienie
W przeprowadzonym badaniu u chorych na depresję, wykonywanie zadania przestrzennego nie wywołało zwiększenia rCBF w korze przedczołowej oraz ciemieniowo-potylicznej półkuli prawej. W grupie kontrolnej zadanie to związane było z aktywacją przedniej części kory przedczołowej oraz grzbietowo-bocznej kory przedczołowej półkuli prawej, a także kory przedczołowej półkuli lewej. Miejscowy przepływ mózgowy uległ zwiększeniu również w tylnych częściach kory mózgowej – korze ciemieniowo-potylicznej półkuli prawej oraz okolicach potylicznych obustronnie. Wyniki te potwierdzają spostrzeżenia innych autorów, którzy oceniali wpływ zadań angażujących przestrzenną pamięć operacyjną na rCBF i metabolizm u zdrowych ochotników (Goldenberg i wsp. 1989; Roland i wsp. 1995; Smith i Jonides 1998; Belger i wsp. 1998; D’Esposito i wsp. 1998; Mellet i wsp. 2000). W grupie chorych na depresję nie stwierdzono zwiększenia rCBF w żadnym z obszarów półkuli prawej. Aktywacji ulegały natomiast okolice kory przedczołowej, skroniowej oraz ciemieniowo-potylicznej lewej półkuli. Nieprawidłowa aktywacja prawej półkuli podczas wykonywania zadań przestrzennych przez chorych na depresję wykazana została w kilku innych badaniach. W okresie depresji pacjenci gorzej wykonywali zadania przestrzenne, nie następowała wówczas aktywacja zapisu EEG w tylnych częściach półkuli prawej (Henriques i wsp. 1997). Także u osób zdrowych, u których wywoływano przejściowe uczucie smutku, nie stwierdzono aktywacji półkuli prawej za pomocą badania potencjałów wywołanych (Tucker i wsp., 1999). Z kolei w badaniu Kaysera i wsp. z użyciem tej samej metody u chorych na depresję, w przeciwieństwie do grupy kontrolnej nie wykazano aktywacji kory ciemieniowej półkuli prawej podczas pokazywania obrazów o negatywnym ładunku emocjonalnym (Kayser i wsp. 2000). U osób zdrowych stwierdzono także większą aktywację centralnych części półkuli prawej (wyrażającą się asymetrią załamka P3) w porównaniu z chorymi na depresję z nasiloną anhedonią podczas wykonywania zadania słuchowego (oddball task) był większy. Obserwacje te potwierdzają zaburzenia mechanizmów regulujących przetwarzanie informacji w prawej półkuli mózgu u chorych na depresję (Bruder i wsp. 1998). Liczne badania z zastosowaniem PET i SPECT, przeprowadzone w okresie epizodu depresyjnego, wykazały obniżenie metabolizmu i rCBF w korze przedczołowej prawej półkuli (Hurwitz i wsp. 1990; Mayberg i wsp. 1999), korze przedczołowej lewej półkuli (Martinot i wsp. 1990; Bench i wsp. 1992; Mayberg i wsp. 1994; Ogura i wsp. 1998), korze przedczołowej obu półkul (Baxter i wsp. 1985; Biver i wsp. 1994; Mayberg i wsp. 1994). W badanej grupie chorych na depresję w porównaniu z grupą kontrolną rCBF był mniejszy w korze przedczołowej na najwyższym przekroju zarówno podczas wykonywania zadania podstawowego, jak i testu przestrzennego. Po uzyskaniu remisji rCBF był mniejszy niż w grupie kontrolnej w okolicach czołowych półkuli prawej, natomiast podczas testu w okolicach czołowych obustronnie. W grupie pacjentów tak w okresie epizodu depresyjnego, jak i w stanie remisji rCBF był mniejszy niż u osób zdrowych w okolicach ciemieniowych, co wskazuje, że deficyt aktywacji kory czołowej i ciemieniowej utrzymuje się także po ustąpieniu objawów depresji. Chorzy podczas zadania wyobrażali sobie i nazywali mniej figur geometrycznych w porównaniu z osobami zdrowymi, co wskazuje na negatywny wpływ depresji na wyobraźnię przestrzenną. Potwierdza to obserwacje Tuckera i wsp. (1981), którzy stwierdzili wpływ wywołania smutku u osób zdrowych na zdolność do wyobrażeń przestrzennych. Także w innych badaniach wykazano gorsze funkcjonowanie pamięci przestrzennej oraz przestrzennej pamięci operacyjnej u chorych na depresję (Elliott i wsp. 1994; Miller i wsp. 1995; Daly i wsp. 2001). Na podstawie badań przy użyciu PET sformułowano hipotezę, wg której w okresie depresji zaburzeniu ulega funkcja obwodów neuronalnych, obejmujących korę przedczołową oraz struktury układu limbicznego, a także dolnych obszarów kory ciemieniowej związanych z procesami uwagi i wzbudzenia (Liotti i Mayberg 2001). W okresie remisji u chorych na depresję, podobnie jak u osób zdrowych, podczas wykonywania zadania przestrzennego dochodziło do aktywacji kory przedczołowej półkuli prawej – jednak o znacznie mniejszym nasileniu. Wskazuje to na niepełną normalizację funkcji tych struktur po ustąpieniu objawów depresji. Na tej podstawie można przyjąć, że zaburzenia te są stałą cechą, a nie stanem wynikającym z występowania innych objawów depresji. Podsumowując stwierdzić można, że wzorzec aktywacji struktur mózgu związanych z funkcjami przestrzennymi w okresie depresji różni się od obserwowanego u osób zdrowych. Najistotniejszy wydaje się fakt, że w okresie epizodu depresyjnego nie dochodzi do aktywacji tych samych struktur mózgu, co u osób zdrowych. W okresie remisji aktywacja staje się podobna do tej, która zachodzi w grupie kontrolnej – ma jednak mniejsze nasilenie. Przeprowadzone badania potwierdziły zaburzenia funkcji prawej półkuli mózgu w czasie epizodu depresyjnego, które nie ulegają pełnej normalizacji w okresie remisji.
Piśmiennictwo
1. Baxter LR, Schwartz JM, Phelps ME i wsp. Reduction of prefrontal cortex glucose metabolism common to three types of depression. Arch Gen Psychiatry 1989; 46: 243-250. 2. Belger A, Puce A, Krystal JH i wsp. Dissociation of mnemonic and perceptual processes during spatial and nonspatial working memory using fMRI. Hum Brain Mapp 1998; 6: 14-32. 3. Bench CJ, Friston KJ, Brown RG i wsp. The anatomy of melancholia – focal abnormalities of cerebral blood flow in major depression. Psychol Med 1992; 22: 607-615. 4. Biver F, Wikler D, Lotstra F i wsp. Serotonin 5-HT2 receptor imaging in major depression: focal changes in orbito-insular cortex. Br J Psychiatry 1997; 171: 444-448. 5. Bruder GE, Tenke CE, Towey JP i wsp. Brain ERPs of depressed patients to complex tones in an oddball task: relation of reduced P3 asymmetry to physical anhedonia. Psychophysiology 1998; 35: 54-63. 6. Bulbena A, Berrios GE. Cognitive functions in affective disorders. A prospective studies. Psychopatology 1993; 26: 6-12. 7. Cocude M, Mellet E, Denis M. Visual and mental exploration of visuo-spatial configurations: behavioral and neuroimaging approaches. Psychol Res 1999; 62: 93-106. 8. Coull JT, Frith CD. Differential activation of right superior parietal cortex and intraparietal sulcus by spatial and nonspatial attention. Neuroimage 1998; 8: 176-187. 9. Curtis CE, Zald DH, Pardo JV. Organization of working memory within the human prefrontal cortex: A PET study of self-ordered object working memory. Neuropsychologia 2000; 95: 12061-12068. 10. Daly E, Komaroff AL, Bloomingdale K i wsp. Neuropsychological function in patients with chronic fatigue syndrome, multiple sclerosis, and depression. Appl Neuropsychol 2001; 8: 12-22. 11. Damasio H, Grabowski TJ, Damasio A i wsp. Visual recall with eyes closed i covered activates early visual cortices. Soc Neurosci Abstr 1993; 19: 1603. 12. D’Esposito M, Aguirre GK, Zarahn E i wsp. Functional MRI studies of spatial and nonspatial working memory. Brain Res Cogn Brain Res 1998; 7: 1-13. 13. Elliot R, Sahakian BJ, McKay AP. Neuropsychological impairments in unipolar depression: the influence of perceived failure on subsequent performance. Psychol Med 1996; 26: 975-989. 14. Flor-Henry P. On certain aspects of the localisation of the cerebral systems regulating i determining emotion. Biol Psychiatry 1979; 14: 677-698. 15. Frank E, Prien RF, Jarrett RB i wsp. Conceptualization and rationale for consensus definitions of terms in major depressive disorder. Remission, recovery, relapse, and recurrence. Arch Gen Psychiatry 1991; 48: 851-855. 16. Fromm D, Schopflocher D. Neuropsychological test performance in depressed patients before i after treatment. Biol Psychiatry 1984; 19: 55-71. 17. Goldenberg G, Podreka I, Steiner M i wsp. Regional cerebral blood flow patterns in visual imagery. Neuropsychologia 1989; 27: 641-664. 18. Gur RC, Alsop D, Glahn D i wsp. An fMRI study of sex differences in regional activation to a verbal and a spatial task. Brain Lang 2000; 74: 157-170. 19. Henriques JB, Davidson RJ. Brain electrical asymmetries during cognitive task performance in depressed and nondepressed subjects. Biol Psychiatry 1997; 42: 1039-1050. 20. Hurwitz TA, Clark C, Murphy E i wsp. Regional cerebral glucose activity in major depressive disorder. Can J Psychiatry 1990; 35: 684-688. 21. Kayser J, Bruder GE, Tenke CE i wsp. Event-related potentials (ERPs) to hemifield presentations of emotional stimuli: differences between depressed patients and healthy adults in P3 amplitude and asymmetry. Int J Psychophysiol 2000; 36: 211-236. 22. Kimbrell TA, Ketter TA, George MS i wsp. Regional cerebral glucose utilization in patients with a range of severities of unipolar depression. Biol Psychiatry 2002; 51: 237-252. 23. Kosslyn SM, Thompson WL, Kim IJ, Alpert NM. Topographical representations of mental images in primary visual cortex. Nature 1995; 378: 496-498. 24. Kosslyn SM, Thompson WL, Alpert NM i wsp. Neural systems shared by visual imagery and visual perception: a positron emission tomography study. Neuroimage 1997; 6: 320-34. 25. Kosslyn SM, Pascual-Leone A, Felician O i wsp. The role of area 17 in visual imagery: convergent evidence from PET and rTMS. Science 1999; 284: 167-170. 26. Lesser IM, Mena I, Boone KB i wsp. Reduction of cerebral blood flow in older depressed patients. Arch Gen Psychiatry 1994; 51: 677-686. 27. Liotti M, Mayberg HS. The role of functional neuroimaging in the neuropsychology of depression. J Clin Exp Neuropsychol 2001; 23: 121-136. 28. Liotti M, Tucker DM. Emotion in asymetric cortico-limbic networks. In: Brain Asymetry. Dawidson RJ Hugdhal K (red.). MIT Press, Cambridge 1995; 389-423. 29. Martinot JL, Hardy P, Feline A i wsp. Left prefrontal glucose hypometabolism in the depressed state: a confirmation. Am J Psychiatry 1990; 147: 1313-1317. 30. Mayberg HS, Lewis PJ, Regenold W, Wagner HN Jr. Paralimbic hypoperfusion in unipolar depression. J Nucl Med 1994; 35: 929-934. 31. Mayberg HS, Liotti M, Brannan SK i wsp. Reciprocal limbic-cortical function and negative mood: converging PET findings in depression and normal sadness. Am J Psychiatry 1999; 156: 675-682. 32. Mellet E, Tzourio N, Crivello F i wsp. Functional anatomy of spatial mental imagery generated from verbal instructions. J Neurosci 1996; 20: 6504-6512. 33. Mellet E, Petit L, Mazoyer B i wsp. Reopening the mental imagery debate: lessons from functional anatomy. Neuroimage 1998; 2: 129-139. 34. Mellet E, Tzourio-Mazoyer N, Bricogne S i wsp. Functional anatomy of high-resolution visual mental imagery. J Cogn Neurosci 2000; 12: 98-109. 35. Miller EN, Fujioka TA, Chapman LJ, Chapman LP. Hemispheric asymmetries of function in patients with major affective disorders. J Psychiatr Res 1995; 29: 173-183. 36. Ogura A, Morinobu S, Kawakatsu S i wsp. Changes in regional brain activity in major depression after successful treatment with antidepressant drugs. Acta Psychiatr Scand 1998; 98: 54-59. 37. Overby LA, Harris AE, Leek MR. Perceptual asymmetry in schizophrenia and affective disorder: implications from a right hemisphere task. Neuropsychologia 1989; 27: 861-870. 38. Post RM, DeLisi LE, Holcomb HH i wsp. Glucose utilization in the temporal cortex of affectively ill patients: positron emission tomography. Biol Psychiatry 1987; 22: 545-553. 39. Roland PE, Gulyás B. Visual memory, visual imagery, and visual recognition of large field patterns by the human brain: functional anatomy by positron emission tomography. Cereb Cortex 1995; 5: 79-93. 40. Shedlack KJ, Hunter R, Wyper D i wsp. The pattern of cerebral activity underlying verbal fluency shown by split-dose single photon emission tomography (SPET or SPECT) in normal volunteers. Psychol Med 1991; 21: 687-696. 41. Smith EE, Jonides J. Neuroimaging analyses of human working memory. Proc Natl Acad Sci U S A 1998; 95: 12061-12068. 42. Sobotka S, Grabowska A, Grodzicka J i wsp. Hemispheric asymmetry in event related potentials associated with positive i negative emotions. Acta Neurobiol Exp (Warsz) 1992; 52: 251-260. 43. Tucker DM, Stenslie CE, Roth RS, Shearer SL. Right frontal lobe activation and right hemisphere performance. Decrement during a depressed mood. Arch Gen Psychiatry 1981; 38: 169-174. 44. Tucker DM, Hartry-Speiser A, McDougal L i wsp. Mood and spatial memory: emotion and right hemisphere contribution to spatial cognition. Biol Psychol 1999; 50: 103-125.