Prawo pacjenta do kontaktu ze zwierzętami towarzyszącymi jako element humanizacji opieki medycznej

– Więź człowieka ze zwierzęciem, szczególnie w chorobie, osamotnieniu i podczas hospitalizacji, ma znaczenie terapeutyczne, emocjonalne i duchowe – podkreśla dr hab. Tomasz Dzierżanowski, proponując „Kartę praw pacjenta do kontaktu ze zwierzętami towarzyszącymi”.

Prawo pacjenta do kontaktu ze zwierzętami towarzyszącymi to istotny element humanizacji opieki medycznej. Więź człowieka ze zwierzęciem, szczególnie w chorobie, osamotnieniu i podczas hospitalizacji, ma znaczenie terapeutyczne, emocjonalne i duchowe. Na podstawie dowodów naukowych z zakresu terapii i interwencji z udziałem zwierząt podkreślono ich wpływ na redukcję stresu, poprawę nastroju, obniżenie ciśnienia krwi i zwiększenie motywacji pacjentów do leczenia. Bezwarunkowe ograniczanie kontaktu pacjenta ze zwierzętami towarzyszącymi może naruszać prawa człowieka chronione aktami prawnymi, w tym ustawą o prawach pacjenta czy konstytucją. Jednocześnie brakuje przepisów zakazujących wizyt zwierząt w placówkach medycznych, a ograniczenia wynikają głównie z regulaminów wewnętrznych szpitali. Należy odróżnić zooterapię od wizyt osobistych zwierząt pacjentów.

W odpowiedzi na istniejący dysonans zaproponuję „Kartę praw pacjenta do kontaktu ze zwierzętami towarzyszącymi”, definiującą prawo do więzi, równości w odwiedzinach, pożegnania, bezpieczeństwa i poszanowania godności. Wprowadzenie karty ma wspierać holistyczne, empatyczne podejście w opiece medycznej, integrujące wymiar emocjonalny i duchowy pacjenta, oraz pobudzać społeczną wrażliwość na prawa chorych do więzi, relacji i bliskości. Realizacja zasad Karty wymaga świadomości społecznej, wiedzy profesjonalistów, współpracy interdyscyplinarnej i stanowi krok ku pełniejszej humanizacji medycyny.

Wprowadzenie

Prawo pacjenta do kontaktu ze zwierzętami towarzyszącymi to istotny element humanizacji opieki medycznej. Więź człowieka ze zwierzęciem, szczególnie w chorobie, osamotnieniu i podczas hospitalizacji, ma znaczenie terapeutyczne, emocjonalne i duchowe. Na podstawie dowodów naukowych z zakresu terapii i interwencji z udziałem zwierząt podkreślono ich wpływ na redukcję stresu, poprawę nastroju, obniżenie ciśnienia krwi i zwiększenie motywacji pacjentów do leczenia. Bezwarunkowe ograniczanie kontaktu pacjenta ze zwierzętami towarzyszącymi może naruszać prawa człowieka chronione aktami prawnymi, w tym ustawą o prawach pacjenta czy konstytucją. Jednocześnie brakuje przepisów zakazujących wizyt zwierząt w placówkach medycznych, a ograniczenia wynikają głównie z regulaminów wewnętrznych szpitali. Należy odróżnić zooterapię od wizyt osobistych zwierząt pacjentów. Autor przywołuje zalecenia SHEA, według których ryzyko epidemiologiczne wizyt zwierząt osobistych jest niskie. W odpowiedzi na istniejący dysonans zaproponowano „Kartę praw pacjenta do kontaktu ze zwierzętami towarzyszącymi”, definiującą prawo do więzi, równości w odwiedzinach, pożegnania, bezpieczeństwa i poszanowania godności. Wprowadzenie Karty ma wspierać holistyczne, empatyczne podejście w opiece medycznej, integrujące wymiar emocjonalny i duchowy pacjenta, oraz pobudzać społeczną wrażliwość na prawa chorych do więzi, relacji i bliskości. Realizacja zasad Karty wymaga świadomości społecznej, wiedzy profesjonalistów, współpracy interdyscyplinarnej i stanowi krok ku pełniejszej humanizacji medycyny.

Korzyści z kontaktu ze zwierzęciem

Badania w zakresie leczenia z udziałem zwierząt (animal-assisted therapy – AAT) czy interwencji z udziałem zwierząt (animal-assisted interventions – AAI) jednoznacznie wskazują na pozytywny wpływ kontaktu człowieka ze zwierzęciem na zdrowie psychiczne i fizyczne. Kontakt ten redukuje poziom stresu, obniża ciśnienie krwi, poprawia nastrój, a także zwiększa motywację do rehabilitacji. Efekty te obserwuje się wśród dzieci, seniorów, pacjentów onkologicznych, osób z zaburzeniami lękowymi i depresyjnymi oraz pacjentów w stanie terminalnym. Omówiono to szczegółowo w artykule Zając i wsp.¹.

Metodologicznie opracowanie Karty ma charakter interdyscyplinarny – łączy dane empiryczne z zakresu psychologii zdrowia, medycyny paliatywnej, etyki i nauk społecznych. Jej podstawą są zarówno badania ilościowe dotyczące efektów terapii z udziałem zwierząt, jak i jakościowe obserwacje wskazujące na emocjonalne znaczenie więzi międzygatunkowych w sytuacji choroby i odchodzenia. Karta stanowi propozycję normatywno-etyczną, mającą charakter postulatywny, lecz osadzony w empirycznych przesłankach dotyczących dobrostanu pacjentów.

Regulacje prawne

W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wskazuje się na:

• zakaz okrutnego, nieludzkiego traktowania (art. 40),
• prawo każdego do ochrony prawnej życia rodzinnego (art. 47),
• władze są zobowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku (art. 68 ust. 3)².
  

Ustawa o ochronie praw pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta w art. 20 ust. 2 wskazuje, że „prawo do poszanowania godności obejmuje także prawo do umierania w spokoju i godności”³.

Jednocześnie nie ma w Polsce żadnych aktów prawnych zakazujących wizyt zwierząt towarzyszących w szpitalach i innych stacjonarnych jednostkach opieki zdrowotnej. Szpitale same wprowadzają takie regulacje w swoich regulaminach. Należy poddać analizie prawnej, czy regulaminy te nie są w sprzeczności z aktami prawnymi, w tym z ustawą zasadniczą.

Zagrożenia

Istnieją przesłanki możliwości transmisji zakażeń, w tym zoonotycznych związanych z kontaktem ze zwierzętami. Należy odróżnić aktywności z udziałem zwierząt (animal-assisted activities – AAA), które polegają na zapewnianiu kontaktu ze zwierzęciem specjalnie szkolonym i przygotowanym do kontaktu z pacjentami pod nadzorem jego opiekuna od wizyt zwierząt osobistych (zwierząt towarzyszących) będących własnością pacjenta. Amerykańskie Towarzystwo Epidemiologii w Ochronie Zdrowia Ameryki (Society for Healthcare Epidemiology of America – SHEA) wydało precyzyjne zalecenia dotyczące zarówno wizyt zwierząt przewodników, zwierząt szkolonych, jak i zwierząt towarzyszących⁴. Wskazuje się na różnicę pomiędzy ryzykiem epidemiologicznym i wymaganiami profilaktycznymi kontaktu ze zwierzętami używanymi do zooterapii a ryzykiem związanym z kontaktem ze zwierzęciem osobistym. SHEA nie zaleca szczególnych restrykcji w przypadku zwierząt towarzyszących.

Karta praw pacjenta do kontaktu ze zwierzętami towarzyszącymi 

Uznając, że więź człowieka ze zwierzęciem towarzyszącym stanowi istotną część życia, źródło wsparcia emocjonalnego oraz element godności osobistej, ustanawia się Kartę jako wyraz prawa pacjenta do podtrzymywania tej więzi także w trakcie hospitalizacji i opieki medycznej, w której zapisane są:

• Prawo do godności i więzi. Każdy pacjent ma prawo do podtrzymywania więzi emocjonalnych ze swoim zwierzęciem towarzyszącym, traktując je jako integralną część swojego życia rodzinnego i osobistego.
• Równość w odwiedzinach. Pacjent ma prawo, aby obecność zwierzęcia towarzyszącego była traktowana na równi z prawem do odwiedzin członków rodziny i osób bliskich.
• Prawo do pożegnania. Pacjenci w stanie terminalnym mają szczególne prawo do spotkania i pożegnania się ze swoim zwierzęciem. Odmowa takiego spotkania stanowi naruszenie godności człowieka.
• Zasady bezpieczeństwa i odpowiedzialności. Odwiedziny zwierząt powinny być organizowane w sposób zapewniający bezpieczeństwo i komfort pacjenta, innych chorych, personelu oraz samego zwierzęcia, z zachowaniem należytych środków higienicznych i organizacyjnych. 
• Wsparcie terapeutyczne. Kontakt pacjenta ze zwierzęciem towarzyszącym jest uznawany za formę wsparcia emocjonalnego i terapeutycznego, a jego znaczenie powinno być uwzględniane w procesie opieki medycznej. 
• Obowiązek instytucji. Placówki medyczne i opiekuńcze zobowiązane są do opracowania i wdrożenia procedur umożliwiających odwiedziny zwierząt towarzyszących, przy jednoczesnym poszanowaniu dobra wszystkich pacjentów.
• Prawo do miłości i obecności. Człowiek ma niezbywalne prawo do doświadczania miłości, bliskości i obecności swojego zwierzęcia także w czasie choroby i odchodzenia, bez barier administracyjnych i regulaminowych. 

Dyskusja i zakończenie

Wprowadzenie „Karty praw pacjenta do kontaktu ze zwierzętami towarzyszącymi” stanowi krok w kierunku humanizacji systemu opieki zdrowotnej. Dokument ten nie tylko podkreśla znaczenie emocjonalnego i duchowego wymiaru choroby, lecz także otwiera przestrzeń dla nowego rozumienia prawa pacjenta – prawa do więzi, relacji i bliskości. Realizacja zapisanych w Karcie zasad wymaga współpracy interdyscyplinarnej: lekarzy, psychologów, etyków, prawników, personelu pielęgniarskiego oraz przedstawicieli organizacji zajmujących się dobrostanem zwierząt. Z perspektywy bioetycznej Karta stanowi wyraz poszanowania autonomii i podmiotowości pacjenta oraz jego relacyjnej natury. Jej przyjęcie może przyczynić się do przekształcenia praktyki medycznej w kierunku bardziej empatycznym i zintegrowanym, w którym człowiek i jego zwierzę są postrzegani jako współzależna jedność emocjonalna.

Osoby zainteresowane wyrażeniem poparcia dla Karty mogą to zrobić na stronie internetowej: www.docs.google.com/karta.

Artykuł Tomasza Dzierżanowskiego, kierownika Kliniki Medycyny Paliatywnej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, opublikowano w „Medycynie Paliatywnej” 3/2025.

Piśmiennictwo:

1. Zając A, Koziak W, Bętkowska A, Dzierżanowski T. The role and significance of animals as a therapeutic element in palliative care. Palliat Med 2025; 17: 159-166. DOI: 10.5114/pm. 2025.154139.
2. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.
3. Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Dostępne na: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu- 20090520417.
4. Murthy R, Bearman G, Brown S, Bryant K, Chinn R, Hewlett A, et al. Animals in healthcare facilities: recommendations to minimize potential risks. Infect Control Hosp Epidemiol 2015; 36: 495-516. DOI: 10.1017/ice.2015.15.

Kontakt ze zwierzęciem jako część terapii Kontakt ze zwierzęciem może pozytywnie wpływać na całokształt funkcjonowania człowieka. 

Przeczytaj także: „Prawo pacjenta do kontaktu ze zwierzęciem to kwestia godności”.