. Konferencja Postępy Neuropsychiatrii i Neuro- psychologii odbyła się 29–30 listopada 2007 r. w Poznaniu. Podobnie jak w roku ubiegłym, organizatorami konferencji byli: Klinika Psychiatrii Dorosłych Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, skąd pochodzą redaktor naczelny oraz sekretarz pisma, Zakład Neuropsychologii Klinicznej Collegium Medicum w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, którego kierownik (prof. Alina Borkowska) jest redaktorem części neuro-psychologicznej, Sekcja Psychofarmakologii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego oraz wydawnictwo Termedia, wydawca czasopisma Neuropsychiatria i Neuropsychologia. Wykłady podzielone zostały na cztery odrębne sesje zatytułowane Neurofarmakologia i neurobiologia, Psychopatologia, Genetyka molekularna i Neurologia. Sesję neurofarmakologiczną rozpoczynał wykład inauguracyjny The role of omega-3 fatty acids in the treatment of depression, który wygłosił prof. Robert Haim Belmaker, aktualny prezydent elekt Collegium Internationale Neuro-psychopharmacologicum (CINP), najstarszej na świecie organizacji psychofarmakologicznej. Profesor Belmaker jest obecnie jedną z wybitniejszych postaci, jeśli chodzi o psychiatrię biologiczną. Wsławił się swymi badaniami nad rolą drugich przekaźników wewnątrzkomórkowych, takich jak układ cyklicznego monofosforanu (cAMP) i fosfatydyloinozytolu w patogenezie zaburzeń psychicznych i mechanizmie działania jonów litu. Otrzymał wiele prestiżowych nagród naukowych, m.in. za poszerzenie wiedzy odnośnie do znaczenia inozytolu w czynności ośrodkowego układu nerwowego. Podczas wykładu zaprezentował wyniki własnych badań potwierdzające terapeutyczne znaczenie kwasów tłuszczowych omega-3 w leczeniu depresji. Metoda taka stosowana jest obecnie również w Klinice Psychiatrii Dorosłych UM w Poznaniu, gdzie preparat kwasów tłuszczowych pod nazwą Eye-Q, zawierający dawkę dobową 2200 mg kwasu ejkozopentanowego (EPA), 700 mg kwasu dokozaheksaenowego (DHA), 240 mg kwasu gammalinolenowego (GLA) i 40 mg witami- ny E, podawany jest w celu potencjalizacji działania leków przeciwdepresyjnych w depresji lekoopornej. Dotychczasowe doświadczenia w tym względzie wydają się być zachęcające. Profesor Belmaker ma polskie korzenie. Jego rodzice mieszkali w Błoniu k. Warszawy i nazywali się Belmacher. Podczas pobytu w Polsce odwiedził wielu członków rodziny zarówno z Błonia, jak i niektórych miejsc zagłady polskich Żydów. Referat prof. Jerzego Vetulaniego był poświęcony neurobiologii układu nagrody. Z właściwą sobie swadą i dowcipem prof. Vetulani prowadził słuchaczy przez tajniki fizjologiczne i kliniczne tego układu. Substrat anatomiczny układu nagrody, którego istnienie jako centrum motywacji postulowano od wielu lat, został odkryty przypadkowo w czasie stymulacji mózgu. Według prof. Vetulaniego układ ten odgrywa istotną rolę w przenoszeniu genów do następnych pokoleń poprzez nagradzanie zachowań prokreacyjnych i prozdrowotnych. Mimo identyfikacji szeregu anatomicznych elementów tego układu nadal uważa się, że centralną funkcję pełni tutaj szlak dopaminergiczny biegnący od pola brzusznego nakrywki do jądra półleżącego przegrody mózgu, a dopamina postrzegana jest jako główny neuroprzekaźnik związany z czynnością układu nagrody, czyli motywacją do działania i odczuwaniem przyjemności. Zaburzenia czynności układu nagrody prowadzą u człowieka do zachowań destrukcyjnych, takich jak hazard, niepohamowane zakupy, zaburzenia odżywiania czy używanie substancji psychoaktywnych. Jedną z funkcji neuronów dopaminergicznych jest sygnalizacja bodźców zwiastujących nagrodę na podstawie oceny ich wartości uwzględniającej wydarzenia bieżące i przewidującej przyszłe. Ostatnim mówcą tej sesji był dr Robert Filipkowski z Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie, który wygłosił wykład Neurogeneza u dorosłych – jakie są skutki niedoboru? Neurogeneza dorosłych jest procesem powstawania nowych neuronów w mózgu dorosłych ssaków, w tym ludzi, zachodzącym m.in. w zakręcie zębatym formacji hipokampa. Zainteresowanie tym procesem w psychiatrii w ostatnich latach zostało pobudzone obserwacjami dotyczącymi możliwej roli neurogenezy w patogenezie i leczeniu depresji. Doktor Filipkowski w sposób systematyczny przedstawił wyniki badań zarówno eksperymentalnych, jak i klinicznych świadczące za tą hipotezą i przeciw niej. Artykuł dr. Filipkowskiego na ten temat ukazał się w 2. zeszycie Neuropsychiatrii i Neuropsychologii z 2007 roku. Sesję psychopatologiczną otwierał referat prof. Janusza Rybakowskiego poświęcony neurobiologicznym aspektom psychoterapii. Już w roku 1895 Zygmunt Freud opracował projekt koncepcji przedstawienia procesów psychicznych za pomocą odpowiednich układów neuronalnych, jednak ze względu na brak w tym czasie odpowiednich metod badawczych jego realizacja nie została nawet rozpoczęta. Kilka lat temu powstało natomiast The International Neuro-Psychoanalysis Society – towarzystwo próbujące zintegrować neurologię i psychoanalizę na gruncie neuroscience. Niewątpliwie istotnym wsparciem dla ich wysiłków są wyniki prac laureata Nagrody Nobla z 2000 roku Erica Kandela wskazujące, że proces uczenia związany jest z konkretnymi zmianami biologicznymi w układzie nerwowym. Również prace kliniczne i neurobiologiczne potwierdzają postulowane przez teoretyków psychoanalizy znaczenie wczesnej fazy rozwoju dla powstania zaburzeń psychicznych w wieku dorosłym. Przełomem w tym zakresie stały się możliwości śledzenia procesów psychicznych za pomocą nowoczesnych metod neuroobrazowych. Dały one możliwości obrazowania procesów poznawczych i emocjonalnych zarówno świadomych, jak i nieświadomych, jak również obrazowanie zmian w mózgu przebiegających pod wpływem psychoterapii. W referacie przedstawiono porównanie zmian zachodzących w mózgu pod wpływem psychoterapii i farmakoterapii na podstawie wyników ostatnich badań neuroobrazowych. Omówiono również odzwierciedlenie efektów różnych form farmakoterapii na poziomie procesów neuropsychologicznych. Profesor Waldemar Szelenberger, członek komitetu redakcyjnego Neuropsychiatrii i Neuropsychologii, największy wśród polskich psychiatrów specjalista z zakresu elektrofizjologii i zaburzeń snu, przedstawił wykład pt. Patofizjologia bezsenności. Zagadnieniu bezsenności przypisuje się ostatnio duże znacznie, gdyż objawy tego zaburzenia mogą dotyczyć 1/3 populacji. Profesor Szelenberger w sposób systematyczny przedstawił klasyfikację i patogenezę bezsenności w kontekście równowagi czynności różnych struktur mózgowych oraz substancji chemicznych – tych podtrzymujących czuwanie i tych podtrzymujących sen. Prawdopodobnie jedną z przyczyn bezsenności jest uszkodzenie mechanizmu wyłączającego stan czuwania. Ze względów organizacyjnych w tej sesji prof. Wojciech Kozubski przedstawił referat pt. Zespoły dysocjacyjne i konwersyjne w neurologii przewidziany w sesji neurologicznej, do której przeniesiony został referat psychopatologiczny dr. Wiktora Dróżdża. Zaburzenia dysocjacyjne w chorobach układu nerwowego mają długoletnią historię, w końcu XIX wieku uświetnioną nazwiskami takich neurologów, jak Charcot i Babiński. W chwili obecnej ocenia się, że objawy takie mogą występować u ok. 15–30% osób klasyfikowanych jako chorzy neurologiczni. Profesor Kozubski omówił problemy kliniczne i diagnostyczne tych zaburzeń, w tym dysocjacyjnych zaburzeń ruchu i podstawy oraz psychogennych napadów rzekomopadaczkowych. Zwrócił również uwagę na obecne tendencje terapeutyczne w tym zakresie. Sesja genetyczno-molekularna dotyczyła w głównej mierze problematyki genetyki molekularnej schizofrenii i uzależnienia alkoholowego. Doktor Barbara Lipska, pierwszy mówca sesji, przedstawiła referat pt. DISC1 pathway in schizophrenia and neurodevelopment. Doktor Lipska jest członkiem komitetu redakcyjnego Neuropsychiatrii i Neuropsychologii i pracuje obecnie w Narodowym Instytucie Zdrowia Psychicznego w zespole badawczym kierowanym przez prof. Daniela Weinbergera, jednego z twórców neurorozwojowej koncepcji schizofrenii. Kilka lat temu dr Lipska opracowała jeden ze zwierzęcych modeli schizofrenii polegający na uszkodzeniu hipokampa we wczesnym okresie życia za pomocą kwasu ibotenowego. W swojej prezentacji przedstawiła najnowsze wyniki badań zespołu nad genetyką molekularną schizofrenii ze szczególnym uwzględnieniem genu DISC-1 (Disrupted in Schizophrenia). Gen DISC-1 należy do nowej generacji genów podatności do zachorowania na schizofrenię, który wykryto poprzez eksperyment natury, gdy w jednej ze szkockich rodzin, w których występowały częste przypadki chorób psychicznych, stwierdzono translokację chromosomu w miejscu lokalizacji tego genu. Gen DISC-1 zarówno samodzielnie, jak i poprzez liczne interakcje z innymi genami wpływa w istotny sposób na rozwój mózgu. W wielu badaniach stwierdzono asocjację pomiędzy polimorfizmami genu DISC-1 a występowaniem schizofrenii, jak również choroby afektywnej dwubiegunowej. Krótkie omówienie najnowszych tendencji w zakresie badań genetyczno-molekularnych w schizofrenii pióra Barbary Lipskiej ukazało się również w 2. numerze Neuropsychiatrii i Neuropsychologii z roku 2007. Profesor Krzysztof Wędzony, obecny dyrektor Instytutu Farmakologii PAN w Krakowie, przedstawił wykład pt. Czynniki epigenetyczne w etiologii schizofrenii. Najkrócej mówiąc, chodzi tu o modyfikację DNA genów poprzez procesy metylacji. Zagadnienie to budzi w ostatnich latach wzrastające zainteresowanie w genetyce: od niedawna funkcjonuje odrębne czasopismo naukowe Epigenetics. Również w badaniach dotyczących genetyki schizofrenii i choroby afektywnej dwubiegunowej identyfikuje się coraz większą liczbę miejsc genomu i coraz większą liczbę genów, w których procesy metylacji DNA mogą odgrywać rolę i modyfikować predyspozycję genetyczną do tych chorób. Ostatnim mówcą tej sesji był prof. Jerzy Samochowiec, kierownik Katedry Psychiatrii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie, najwybitniejszy w naszym kraju specjalista w zakresie genetyki molekularnej uzależnienia alkoholowego. Zagadnienie to stanowiło zresztą temat jego wystąpienia, w którym omówił aktualną wiedzę na temat badań sprzężeń i badań asocjacyjnych (genów kandydujących). Przedstawił również nowe metody identyfikacji genów kandydujących uzależnienia alkoholowego możliwe w badaniach eksperymentalnych, takie jak techniki knock-out, selekcjonowanie zwierząt transgenicznych czy poszukiwanie genów odpowiedzialnych za procesy samopodawania i warunkowania przyjmowania alkoholu. Artykuł prof. Samochowca na ten temat jest dostępny w 2. zeszycie Neuropsychiatrii i Neuropsychologii z 2007 roku. Pierwszym wykładowcą sesji neurologicznej była prof. Alina Borkowska, która przedstawiła zagadnienie neuropsychologii łagodnych zaburzeń poznawczych (mild cognitive impairment – MCI). Łagodne zaburzenia poznawcze jako odrębna jednostka chorobowa jest nadal tworem in statu nascendi, a jej diagnostyka kliniczna, neuropsychologiczna i neuroobrazowa stanowi przedmiot licznych kontrowersji. Profesor Borkowska przedstawiła współczesny stan badań nad neuropsychologiczną oceną MCI również w kontekście badań własnych, wskazujących, że ocena funkcji kory przedczołowej za pomocą testu sortowania kart Wisconsin oraz testu N-back może być użyteczna dla diagnostyki tego schorzenia. Tematem wykładu prof. Anny Członkowskiej, kierownika Kliniki Neurologii Instytutu Psychiatrii i Neurologii i członka komitetu redakcyjnego Neuropsychiatrii i Neuropsychologii, było zagadnienie neuroprotekcji w kontekście możliwości terapii udarów mózgu. Potencjalne leki neuroprotekcyjne działające poprzez hamowanie niedotlenienia i śmierci komórek nerwowych budzą olbrzymie zainteresowanie jako terapia udarów mózgowych. Spośród ponad 1000 wykrytych substancji o działaniu neuroprotekcyjnym zaledwie w przypadku kilku z nich możliwe były badania kliniczne. Dotychczas jednak żaden z tych środków nie został wprowadzony do lecznictwa ze względu na brak udowodnionej skuteczności lub działanie toksyczne. Artykuł prof. Członkowskiej na ten temat pod znamiennym tytułem Sukcesy i porażki badań nad neuroprotekcją w udarze niedokrwiennym mózgu został opublikowany w 2. numerze Neuropsychiatrii i Neuropsychologii z 2007 roku. Doktor Wiktor Dróżdż z Zakładu Neuro- psychologii Klinicznej Collegium Medicum w Byd-goszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu przedstawił zagadnienie zaburzeń psychicznych u chorych z wirusowym zapaleniem wątroby typu C (HCV) leczonych interferonem. Infekcja HCV powoduje zmiany w mózgu stwierdzane w badaniach neuroobrazowych, kolejne zmiany powoduje stosowanie w tym schorzeniu w celach terapeutycznych interferonu C. Najczęstszym powikłaniem psychopatologicznym leczenia interferonem C u takich pacjentów jest depresja. W swoich badaniach własnych dr Dróżdż wykazał, że depresja w następstwie terapii interferonem C przybiera najczęściej obraz kliniczny depresji dysforycznej, fenomenologicznie podobnej do mieszanego stanu depresyjnego w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej. Konferencja, podobnie jak poprzednia, cieszyła się dużą popularnością, gromadząc kilkuset słuchaczy, głównie psychiatrów i neurologów. Wieczorem 29 listopada uczestnicy konferencji mieli możliwość uczestnictwa w niecodziennym spektaklu pt. Pacjent. Ciało i Umysł. Psychodrama i Debata w wykonaniu znakomitej aktorskiej rodziny Marii i Jana Peszków. Kolejna konferencja Postępy Neuropsychiatrii i Neuropsychologii odbędzie się w Poznaniu 27–28 listopada 2008 roku.
