Atopowe zapalenie skóry i łuszczyca – gdy skóra głowy wymaga szczególnego postępowania

Co łączy łuszczycę i atopowe zapalenie skóry? Obie choroby mają podłoże genetyczne. Są nieuleczalne i przewlekłe, a zmiany skórne wymagają ciągłej pielęgnacji. Z powodu podobnych objawów i miejsc diagnozowania bywają mylone.

Czy jest coś nowego w terapiach wspomagających leczenie – zarówno w atopowym zapaleniu skóry, jak i łuszczycy? Tak, zwiększa się wspomagająca rola preparatów dermokosmetycznych. Niwelują one skutki uboczne terapii, szczególnie uczucie ściągnięcia skóry i swędzenie.



Charakterystyka zmian łuszczycowych skóry głowy
Zacznijmy od definicji i epidemiologii. Łuszczyca jest jedną z najczęstszych chorób skóry o podłożu zapalnym, a uściślając – jest to przewlekłe schorzenie zapalne związane z procesami autoimmunizacyjnymi. Objawy to rumieniowato-złuszczające zmiany skórne, także owłosionej skóry głowy. Procentowy rozkład zmian wskazuje właśnie na skórę głowy jako miejsce najczęściej nimi objęte i – dodajmy – trudne w pielęgnacji oraz próbach łagodzenia objawów. I tak, zmiany pojawiają się na głowie (43–65 proc.), potem w kolejności na twarzy (40–49 proc.), w okolicach genitalnych (14–43 proc.), na dłonie i/lub stopach (12–16 proc.). Szczególnie narażone są także paznokcie (23–60 proc.).

Łuszczyca skóry głowy charakteryzuje się czerwonymi, zgrubiałymi blaszkami (o różnym stopniu złuszczania) ze srebrnobiałą łuską w obrębie linii włosów albo rozciągającą się na czoło, uszy oraz kark. Jest to wynik nieprawidłowej przemiany komórek naskórka. Dojrzewają one zbyt szybko, zanim samoistnie złuszczy się starsza warstwa. Zjawiskiem towarzyszącym bywa wypadanie włosów.

Depresja i poczucie stygmatyzacji
Miejsca objęte zmianami łuszczycowymi są często widoczne (np. właśnie jest to skóra głowy), a to oznacza, że choroba negatywnie wpływa na życie pacjentów i to w wielu aspektach, zarówno społecznych, jak i osobistych, a także zawodowych. Ich stan psychiczny jest porównywany do samopoczucia osób chorujących na depresję czy choroby nowotworowe. Poczucie stygmatyzacji jest ogromnym stresorem wpływającym na codzienność, najboleśniej odczuwanym przez osoby młode i aktywne.

Szczególnie trudna jest sytuacja, gdy dochodzi do nasilenia objawów. Nie pozostaje to obojętne dla stanu psychicznego pacjenta – wywołuje obniżenie nastroju, powoduje niską samoocenę, wiąże się ze stresem, zaburzeniami snu, nadmiernym spożyciem alkoholu i intensywnym paleniem papierosów, a to wzmacnia objawy i koło się zamyka.



Oczekiwania pacjentów
Kiedy specjalista zastanawia się nad terapią lub łagodzeniem objawów, bierze pod uwagę stopień ciężkości łuszczycy i występowanie chorób towarzyszących. Jednak jednym z najważniejszych czynników są oczekiwania pacjentów.

W przypadku niewielkiego stopnia ciężkości łuszczycy w 70–80 proc. przypadków wystarczającym leczeniem jest terapia miejscowa, która obejmuje również skórę głowy. Jednak sam fakt, że skóra głowy jest owłosiona, że jest to lokalizacja trudna do leczenia, powoduje, że terapia jest trudniejsza.

Charakterystyka zmian w atopowym zapaleniu skóry
W atopowym zapaleniu skóry traci ona barierę ochronną, jest podatna na działanie czynników alergicznych oraz jest wrażliwa na substancje chemiczne i zanieczyszczenie środowiska. Efektem jest również wypadanie osłabionych i wysuszonych włosów. Stres, infekcje czy kontakt z alergenami pogłębiają problemy. Gdy pod włosami pojawia się szorstka skóra, pacjent odczuwa świąd. W przypadku AZS skóry głowy widoczne mogą być liczne krostki, które po zdrapaniu tworzą strupki. Wykwity mogą być suche, ale pojawiają się też wysiękowe. Ponieważ jest ich dużo, niekiedy tworzą plamę lub rumień.

Wyróżnia się trzy podstawowe fazy kliniczne AZS. Faza ostra, która pojawia się u mniej niż 10 proc. pacjentów, to pęcherzyki oraz sączące się zmiany rumieniowe. W fazie podostrej powstają suche łuszczące się rumieniowate grudki i blaszki. Najczęstsza jest łagodna manifestacja atopowego zapalenia skóry.

W AZS podstawowe znaczenie ma dysfunkcja bariery naskórkowej, związana z mutacją genetyczną. Inne czynniki sprzyjające uszkodzeniu tej bariery to niska lub wysoka temperatura otoczenia, drażnienie preparatami kosmetycznymi, zanieczyszczenie środowiska, zaburzenie mikrobiomu, niska wilgotność, uszkodzenie mechaniczne.

Skóra atopowa jest delikatna i wymaga specjalnych procesów pielęgnacyjnych, które gwarantuje prawidłowe nawilżenie. Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego zaleca się krótkie kąpiele (poniżej pięciu minut), w letniej wodzie, z użyciem delikatnych środków myjących przeznaczonych do skóry atopowej. Analogicznie odnosi się to do mycia głowy.

W AZS ważne jest utrzymanie odpowiedniego nawilżenia skóry, jej higiena i unikanie czynników wyzwalających. Bardzo ważne jest poznanie optymalnych warunków kąpieli. Wykazano, że nie tylko nawilża ona skórę, ale także łagodzi objawy, usuwa alergeny i zmniejsza kolonizację Staphylococcus aureus.

Stwierdzono, że branie prysznica lub kąpanie się częściej niż raz dziennie w porównaniu z jedną kąpielą dziennie wiązało się ze znacznie częstszymi przypadkami świądu.



Odbicie w lustrze a stan psychiczny pacjenta
Dążąc do maksymalizacji zadowolenia pacjenta z terapii, należy dobrać postać preparatu wspomagającego do typu i lokalizacji łuszczycy lub atopowego zapalenia skóry. W przypadku zajęcia owłosionej skóry głowy dobre efekty daje zastosowanie preparatów w postaci roztworów, szamponów oraz pianek. Ich skuteczność zwiększa się w przypadku skóry cienkiej, lepiej uwodnionej i ukrwionej. Sama formuła szamponu oznacza, że jego użycie jest przyjaznym uzupełnieniem właściwej terapii. Celem jest usunięcie najbardziej dokuczliwego objawu czyli świądu – konieczne jest głębokie oczyszczenie powierzchni włosów, dostarczenie substancji aktywnych oraz intensywna regeneracja i nawilżanie skóry.

W szamponach stosowanych do leczenia chorób skóry głowy zwracamy uwagę na aktywne składniki, m.in. zatrzymujące wodę, umożliwiające impregnację warstwy rogowej naskórka i w rezultacie przywracające jej miękkość. Wszystkie te substancje powodują, że skóra głowy jest wzmocniona, bardziej elastyczna i nawilżona. Jest zregenerowana. Wykluczone są drażniące substancje pieniące.

Rośnie rola dermokosmetyków
Specjalistyczny szampon do pielęgnacji włosów i skóry głowy ze zmianami łuszczycowymi oraz AZS jest kombinacją nawilżająco-łagodzącą z pantenolem, aloesem, alantoiną, betainą, peptydami i postbiotykiem. Taki skład sprawia, że skutecznie oczyszcza skórę głowy z rogowaciejącego naskórka, zmiękcza łuskę i ułatwia jej usuwanie. Ponadto szampon nawilża skórę głowy, niweluje uczucie spinania i ściągania skóry, łagodzi, koi i redukuje uczucie świądu, a także ma korzystny wpływ na wzrost i wzmocnienie włosów.

Co ciekawe, istnieją doniesienia naukowe potwierdzające zasadność stosowania oleju konopnego w atopowym zapaleniu skóry. Wprawdzie badania skupiały się na aplikowaniu środka na inne partie ciała niż skóra głowy, jednak można wnioskować, że także aplikacja na skalp ma podobne działanie.

Innym ze wskazań do stosowania preparatu może być łuszczyca skóry głowy. Olejek konopny na łuszczycę działa najprawdopodobniej poprzez hamowanie proliferacji komórek naskórka za sprawą zawartych w nim kannabinoidów.

Jakość życia
Zarówno łuszczyca, jak i AZS są chorobami całych rodzin. Pacjent cierpi całodobowo, a wraz z nim najbliżsi, świadomi, że przebieg choroby można złagodzić, ale nie da się jej wyleczyć. Reżim pielęgnacyjny i dietetyczny odbija się na całej rodzinie, która jest poddawana ciągłemu stresowi – jej członkowie są niewyspani, rozdrażnieni, z obniżonym nastrojem. Jak wynika z badań Polskiego Towarzystwa Chorób Atopowych, aż 80 proc. dzieci i młodych ludzi z AZS doświadczyło stygmatyzacji i wykluczenia.

W 28 krajach przeprowadzono przekrojowe badanie MEASURE-AD, w którym udział wzięło 1558 pacjentów z AZS, zakwalifikowanych do leczenia. Jakość życia chorzy ocenili jako mocno obniżoną, o nasileniu od umiarkowanego do ciężkiego. Podobne dane dotyczą łuszczycy. I w tym miejscu wracamy do dermokosmetyków, także szamponów, które łagodzą objawy, wzmacniają terapię. I poprawiając stan skóry, wpływają na stan psychiczny chorego.

Krótki przewodnik po składnikach szamponu albo odżywek zalecanych w łuszczycy lub AZS
Pantenol – włosy są bardziej nawilżone, miękkie w dotyku, a skalp mniej przesuszony, odpowiednio odżywiony, podrażnienia złagodzone. Łatwo przenika przez skórę i jest absorbowany przez włosy.
Aloes – nawilża, ma właściwości przyciągania i zatrzymywania wilgoci we włosach. Zostaje w całkowity sposób usuwany z włosów, więc nie nadbudowuje się na ich powierzchni, jego pH wykazuje właściwości wygładzające łuski. Poza tym łagodzi swędzenie skóry głowy.
Alantoina – zmiękcza i uelastycznia naskórek, ma delikatne działanie keratolityczne (złuszcza zrogowaciały naskórek), polecana w pielęgnacji wrażliwej i delikatnej skóry głowy.
Betaina – działa łagodząco na skórę głowy.
Peptydy – pobudzają krążenie, tym samym poprawiając ukrwienie skóry głowy.
Postbiotyk – delikatnie i skutecznie oczyszcza włosy i skórę głowy.
D-pantenol – łagodzi wszelkie podrażnienia, zapewnia ochronę przed uszkodzeniami, a także przyspiesza porost włosów.
Olej konopny – daje silny efekt nawilżenia, zatrzymuje wilgoć i zapobiega nadmiernej utracie wody ze skóry głowy, wpływa na poprawę krążenia.
Masło Shea – wzmacnia włosy po zabiegach, wygładza i uelastycznia. Dodatkowo reguluje poziom nawilżenia skóry głowy. Dzięki dużej zawartości lipidów wspomaga odbudowę bariery hydrolipidowej.
Ekstrakt z rumianku – nawilża włosy oraz wspomaga proces ich regeneracji.
Witamina E – skutecznie neutralizuje reaktywne formy tlenu (tzw. wolne rodniki), które bezpośrednio odpowiadają za starzenie się organizmu.

Iwona Konarska

Korzystałam z doniesień naukowych opracowanych przez lek. Damiana Matusiaka i Marka Meissnera na potrzeby portalu dermatologicznego Termedii, a także z artykułów naukowych opublikowanych w tym serwisie.