123RF
Sezon na kaszel
Redaktor: Iwona Konarska
Data: 22.11.2021
Źródło: PTMR
| Tagi: | leczenie kaszlu mokrego, infekcje |
Kaszel jest jednym z najczęściej zgłaszanych objawów infekcji układu oddechowego. Zachęcamy do zapoznania się z artykułem lek. Mateusza Babickiego z Katedry Medycyny Rodzinnej Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu.
W okresie jesienno-zimowym jedną z najczęstszych przyczyn wizyt lekarskich są infekcje układu oddechowego. W zależności od umiejscowienia stanu zapalnego symptomatologia może być różna, od objawów miejscowych, takich jak:
• katar,
• kaszel,
• ból gardła,
• ból ucha,
• chrypka,
po objawy ogólnoustrojowe:
• stany podgorączkowe/gorączka,
• dreszcze,
• osłabienie,
• bóle kostno-stawowe,
• bóle mięśniowe.
Jednym z najczęściej zgłaszanych objawów jest kaszel, który występować może zarówno w infekcjach górnych, jak i dolnych dróg oddechowych, ale także w wielu innych schorzeniach, o czym nie wolno zapominać. Mianem kaszlu określamy mimowolny odruch lub wywołany świadomie wytężony manewr wydechowy polegający na nagłym wydaleniu powietrza z dolnych dróg oddechowych, którego celem jest usunięcie zalegającej wydzieliny lub ciała obcego. W literaturze jest wiele podziałów kaszlu, m.in. z uwagi na czas trwania:
• ostry – trwający krócej niż 3 tygodnie,
• podostry 3–8 tygodni,
• przewlekły trwający powyżej 8 tygodni,
czy też jego charakter:
• suchy oraz mokry (produktywny), który to jest bardzo często spotykany w codziennej praktyce.
Kaszel mokry (produktywny), jak sama nazwa wskazuje, jest to kaszel spowodowany nadprodukcją śluzu, który jest aktywnie usuwany z dróg oddechowych. Towarzyszyć mogą mu dodatkowe objawy zgłaszane przez pacjenta, takie jak: ból w klatce piersiowej, uczucie zalegania wydzieliny w drogach oddechowych, uczucie ciała obcego w gardle oraz niemożność odkrztuszenia wydzieliny, a w ciężkich przypadkach utrudniony swobodny oddech (uczucie duszności). Objaw ten może być bardzo nieprzyjemny i uciążliwy dla pacjenta.
Przyczyn kaszlu produktywnego jest bardzo dużo. Najczęstszą z nich są infekcje układu oddechowego, zarówno o etiologii wirusowej, jak i bakteryjnej. Stan zapalny może obejmować zapalenie płuc, oskrzeli, a także zatok przynosowych, w tym także zespół ściekania wydzieliny po tylnej ścianie gardła. Rzadszym czynnikiem etiologicznym są infekcje grzybicze, gdzie w wydzielinie znaleźć można grudki oraz czopy. W przypadku przewlekle utrzymującego się kaszlu nie należy zapominać o innych przyczynach mokrego kaszlu, które wymagają dalszej diagnostyki.
Leczenie kaszlu mokrego
W leczeniu kaszlu mokrego stosuje się leki mukoaktywne, które działają głównie poprzez ułatwienie usuwania wydzieliny, a także zmniejszają jej produkcję w drogach oddechowych. Z uwagi na mechanizm działania wyróżnia się kilka grup leków. Co ważne, w przypadku stosowania terapii mukoaktywnej należy poinformować pacjenta o konieczności stosowania preparatów w godzinach porannych/popołudniowych, unikając godzin nocnych z uwagi na ryzyko nasilenia kaszlu.
1. Leki sekretolityczne (wykrzytuśne) to grupa leków, które poprzez zwiększenie objętości wydzieliny wskutek jej nawodnienia ułatwiają wykrztuszenie. Do tej grupy leków zalicza się inhalacje z soli hipertonicznej (3–7 proc.) oraz gwajafenezynę.
2. Leki mukolityczne, których mechanizm działania opiera się na zmniejszaniu lepkości wydzieliny poprzez rozbijanie mostków dwusiarczkowych wchodzących w skład wydzieliny dróg oddechowych. Do tej grupy leków zaliczamy: karbocysteinę, erdosteinę oraz N-acetylocysteinę, a także mukolityczne leki peptydowe, np. dornazę.
• Erdosteina – prolek, który po aktywacji do formy aktywnej, oprócz działania mukolitycznego nasila również klirens śluzowo-rzęskowy, działa przeciwzapalnie, wykazuje również działanie mukoregulujące.
• N-acetylocysteina – dodatkowo wykazuje korzystny wpływ na klirens śluzowo-rzęskowy, zmniejsza zdolność bakterii do adhezji nabłonkowej, a także ma działanie antyoksydacyjne.
3. Leki mukokinetyczne – jak sama nazwa wskazuje, mechanizm działania leków opiera się na poprawie transportu śluzowo-rzęskowego oraz zmniejszeniu przylegania śluzu do ścian nabłonka. Do tej grupy leków zaliczamy bromheksynę oraz ambroksol.
• Bromheksyna – oprócz mechanizmu mukokinetycznego wykazuje również działanie wykrztuśne.
• Ambroksol – dłużej działający metabolit bromheksyny o zbliżonym profilu działania.
4. Mukoregulatory stabilizujące wydzielanie śluzu. Do tej grupy zaliczamy karbocysteinę.
• Karbocysteina oprócz działania mukoregulatorowego wykazuje również działanie mukolityczne oraz ułatwia odkrztuszanie. Wykazuje również aktywność antyoksydacyjną oraz przeciwzapalną. Mechanizm jej działania opiera się na zwiększaniu ilości sialomucyn oraz zmniejszaniu ilości fukozy w wydzielinie dróg oddechowych, doprowadzając do zmian biochemicznych śluzu powodując jego upłynnienie oraz zmniejszenie lepkości. Dodatkowo zmniejsza opory w drogach oddechowych i pobudza wydzielanie IgA. Dodatkową zaletą karbocysteiny jest również to, że działa wszędzie tam, gdzie występują mukoproteiny, więc w układzie oddechowym, przewodzie pokarmowym, drogach moczowo-płciowych oraz w uchu wewnętrznym. Ponadto przy równoczesnym stosowaniu z antybiotykoterapią zwiększa jego stężenie w śluzie oraz hamuje adhezję bakteryjną do nabłonka dróg oddechowych. Z uwagi na profil działania stanowi jeden z podstawowych wyborów w leczeniu kaszlu produktywnego oraz zapaleniu ucha środkowego, znacznie redukując ryzyko interwencji chirurgicznej.
5. Preparaty ziołowe opierające się na tymianku, bluszczu, a także pierwiosnku.
W przypadku leczenia kaszlu należy pamiętać o zaleceniach ogólnych, takich jak:
• odpowiednie nawodnienie pacjenta,
• unikanie alergenów, dymu tytoniowego oraz substancji drażniących,
• wietrzeniu pomieszczeń lub stosowaniu nawilżacza powietrza.
Reasumując, kaszel stanowi jeden z najczęstszych objawów klinicznych infekcji układu oddechowego. W przypadku kaszlu mokrego (produktywnego) należy stosować leki mukoaktywne, które poprzez rozrzedzenie wydzieliny, zmniejszenie jej lepkości a także nasileniu transportu rzęskowego przyczyniają się do skrócenia czasu trwania kaszlu. W każdym przypadku długo utrzymującego się kaszlu należy poszukiwać jego innych przyczyn.
Tytuł pochodzi od redakcji.
Bibliografia:
1. Begic, E.; Begic, Z.; Dobraca, A.; Hasanbegovic, E. Productive cough in children and adolescents – view from primary health care system. Med. Arch. 2017, 71, 66.
2. Shields, M.D.; Bush, A.; Everard, M.L.; McKenzie, S.; Primhak, R.; British Thoracic Society Cough Guideline Group BTS guidelines: Recommendations for the assessment and management of cough in children. Thorax 2008, 63 Suppl 3, iii1–iii15.
3. Krenke, R.; Chorostowska-Wynimko, J.; Dąbrowska, M.; Bieńkowski, P.; Arcimowicz, M.; Grabczak, E.M.; Mastalerz-Migas, A. Management of cough in adults – recommendations for family physicians. Lek. POZ 2018, 4, 425–452.
4. Doniec, Z.; Mastalerz-Migas, A.; Krenke, K.; Mazurek, H.; Bieńkowski, P. Rekomendacje postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci dla lekarzy POZ. Lek. POZ 2016, 2, 305–321.
5. O’Connell, O.J. Is extended-release guaifenesin no better than a placebo? Respir. Care 2014, 59, 788–789.
6. Hoffer-Schaefer, A.; Rozycki, H.J.; Yopp, M.A.; Rubin, B.K. Guaifenesin has no effect on sputum volume or sputum properties in adolescents and adults with acute respiratory tract infections. Respir. Care 2014, 59, 631–636.
7. Braga, P.C.; Allegra, L.; Rampoldi, C.; Ornaghi, A.; Beghi, G. Long-lasting effects on rheology and clearance of bronchial mucus after short-term administration of high doses of carbocysteine-lysine to patients with chronic bronchitis. Respiration 1990, 57, 353–358.
8. Carpagnano, G.E.; Resta, O.; Foschino-Barbaro, M.P.; Spanevello, A.; Stefano, A.; Di Gioia, G.; Serviddio, G.; Gramiccioni, E. Exhaled Interleukine-6 and 8-isoprostane in chronic obstructive pulmonary disease: effect of carbocysteine lysine salt monohydrate (SCMC-Lys). Eur. J. Pharmacol. 2004, 505, 169–175.
9. Rahman, I.; MacNee, W. Antioxidant pharmacological therapies for COPD. Curr. Opin. Pharmacol. 2012, 12, 256–265.
10. Pignataro, O.; Pignataro, L.D.; Gallus, G.; Calori, G.; Cordaro, C.I. Otitis media with effusion and S-carboxymethylcysteine and/or its lysine salt: a critical overview. Int. J. Pediatr. Otorhinolaryngol. 1996, 35, 231–241.
11. Cazzola, M.; Floriani, I.; Page, C.P. The therapeutic efficacy of erdosteine in the treatment of chronic obstructive bronchitis: a meta-analysis of individual patient data. Pulm. Pharmacol. Ther. 2010, 23, 135–144.
12. Rubin, B.K. The pharmacologic approach to airway clearance: mucoactive agents. Paediatr. Respir. Rev. 2006, 7 Suppl 1, S215-9.
13. Kaszel Available online: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/70135,kaszel (accessed on Oct 27, 2021).
• katar,
• kaszel,
• ból gardła,
• ból ucha,
• chrypka,
po objawy ogólnoustrojowe:
• stany podgorączkowe/gorączka,
• dreszcze,
• osłabienie,
• bóle kostno-stawowe,
• bóle mięśniowe.
Jednym z najczęściej zgłaszanych objawów jest kaszel, który występować może zarówno w infekcjach górnych, jak i dolnych dróg oddechowych, ale także w wielu innych schorzeniach, o czym nie wolno zapominać. Mianem kaszlu określamy mimowolny odruch lub wywołany świadomie wytężony manewr wydechowy polegający na nagłym wydaleniu powietrza z dolnych dróg oddechowych, którego celem jest usunięcie zalegającej wydzieliny lub ciała obcego. W literaturze jest wiele podziałów kaszlu, m.in. z uwagi na czas trwania:
• ostry – trwający krócej niż 3 tygodnie,
• podostry 3–8 tygodni,
• przewlekły trwający powyżej 8 tygodni,
czy też jego charakter:
• suchy oraz mokry (produktywny), który to jest bardzo często spotykany w codziennej praktyce.
Kaszel mokry (produktywny), jak sama nazwa wskazuje, jest to kaszel spowodowany nadprodukcją śluzu, który jest aktywnie usuwany z dróg oddechowych. Towarzyszyć mogą mu dodatkowe objawy zgłaszane przez pacjenta, takie jak: ból w klatce piersiowej, uczucie zalegania wydzieliny w drogach oddechowych, uczucie ciała obcego w gardle oraz niemożność odkrztuszenia wydzieliny, a w ciężkich przypadkach utrudniony swobodny oddech (uczucie duszności). Objaw ten może być bardzo nieprzyjemny i uciążliwy dla pacjenta.
Przyczyn kaszlu produktywnego jest bardzo dużo. Najczęstszą z nich są infekcje układu oddechowego, zarówno o etiologii wirusowej, jak i bakteryjnej. Stan zapalny może obejmować zapalenie płuc, oskrzeli, a także zatok przynosowych, w tym także zespół ściekania wydzieliny po tylnej ścianie gardła. Rzadszym czynnikiem etiologicznym są infekcje grzybicze, gdzie w wydzielinie znaleźć można grudki oraz czopy. W przypadku przewlekle utrzymującego się kaszlu nie należy zapominać o innych przyczynach mokrego kaszlu, które wymagają dalszej diagnostyki.
Leczenie kaszlu mokrego
W leczeniu kaszlu mokrego stosuje się leki mukoaktywne, które działają głównie poprzez ułatwienie usuwania wydzieliny, a także zmniejszają jej produkcję w drogach oddechowych. Z uwagi na mechanizm działania wyróżnia się kilka grup leków. Co ważne, w przypadku stosowania terapii mukoaktywnej należy poinformować pacjenta o konieczności stosowania preparatów w godzinach porannych/popołudniowych, unikając godzin nocnych z uwagi na ryzyko nasilenia kaszlu.
1. Leki sekretolityczne (wykrzytuśne) to grupa leków, które poprzez zwiększenie objętości wydzieliny wskutek jej nawodnienia ułatwiają wykrztuszenie. Do tej grupy leków zalicza się inhalacje z soli hipertonicznej (3–7 proc.) oraz gwajafenezynę.
2. Leki mukolityczne, których mechanizm działania opiera się na zmniejszaniu lepkości wydzieliny poprzez rozbijanie mostków dwusiarczkowych wchodzących w skład wydzieliny dróg oddechowych. Do tej grupy leków zaliczamy: karbocysteinę, erdosteinę oraz N-acetylocysteinę, a także mukolityczne leki peptydowe, np. dornazę.
• Erdosteina – prolek, który po aktywacji do formy aktywnej, oprócz działania mukolitycznego nasila również klirens śluzowo-rzęskowy, działa przeciwzapalnie, wykazuje również działanie mukoregulujące.
• N-acetylocysteina – dodatkowo wykazuje korzystny wpływ na klirens śluzowo-rzęskowy, zmniejsza zdolność bakterii do adhezji nabłonkowej, a także ma działanie antyoksydacyjne.
3. Leki mukokinetyczne – jak sama nazwa wskazuje, mechanizm działania leków opiera się na poprawie transportu śluzowo-rzęskowego oraz zmniejszeniu przylegania śluzu do ścian nabłonka. Do tej grupy leków zaliczamy bromheksynę oraz ambroksol.
• Bromheksyna – oprócz mechanizmu mukokinetycznego wykazuje również działanie wykrztuśne.
• Ambroksol – dłużej działający metabolit bromheksyny o zbliżonym profilu działania.
4. Mukoregulatory stabilizujące wydzielanie śluzu. Do tej grupy zaliczamy karbocysteinę.
• Karbocysteina oprócz działania mukoregulatorowego wykazuje również działanie mukolityczne oraz ułatwia odkrztuszanie. Wykazuje również aktywność antyoksydacyjną oraz przeciwzapalną. Mechanizm jej działania opiera się na zwiększaniu ilości sialomucyn oraz zmniejszaniu ilości fukozy w wydzielinie dróg oddechowych, doprowadzając do zmian biochemicznych śluzu powodując jego upłynnienie oraz zmniejszenie lepkości. Dodatkowo zmniejsza opory w drogach oddechowych i pobudza wydzielanie IgA. Dodatkową zaletą karbocysteiny jest również to, że działa wszędzie tam, gdzie występują mukoproteiny, więc w układzie oddechowym, przewodzie pokarmowym, drogach moczowo-płciowych oraz w uchu wewnętrznym. Ponadto przy równoczesnym stosowaniu z antybiotykoterapią zwiększa jego stężenie w śluzie oraz hamuje adhezję bakteryjną do nabłonka dróg oddechowych. Z uwagi na profil działania stanowi jeden z podstawowych wyborów w leczeniu kaszlu produktywnego oraz zapaleniu ucha środkowego, znacznie redukując ryzyko interwencji chirurgicznej.
5. Preparaty ziołowe opierające się na tymianku, bluszczu, a także pierwiosnku.
W przypadku leczenia kaszlu należy pamiętać o zaleceniach ogólnych, takich jak:
• odpowiednie nawodnienie pacjenta,
• unikanie alergenów, dymu tytoniowego oraz substancji drażniących,
• wietrzeniu pomieszczeń lub stosowaniu nawilżacza powietrza.
Reasumując, kaszel stanowi jeden z najczęstszych objawów klinicznych infekcji układu oddechowego. W przypadku kaszlu mokrego (produktywnego) należy stosować leki mukoaktywne, które poprzez rozrzedzenie wydzieliny, zmniejszenie jej lepkości a także nasileniu transportu rzęskowego przyczyniają się do skrócenia czasu trwania kaszlu. W każdym przypadku długo utrzymującego się kaszlu należy poszukiwać jego innych przyczyn.
Tytuł pochodzi od redakcji.
Bibliografia:
1. Begic, E.; Begic, Z.; Dobraca, A.; Hasanbegovic, E. Productive cough in children and adolescents – view from primary health care system. Med. Arch. 2017, 71, 66.
2. Shields, M.D.; Bush, A.; Everard, M.L.; McKenzie, S.; Primhak, R.; British Thoracic Society Cough Guideline Group BTS guidelines: Recommendations for the assessment and management of cough in children. Thorax 2008, 63 Suppl 3, iii1–iii15.
3. Krenke, R.; Chorostowska-Wynimko, J.; Dąbrowska, M.; Bieńkowski, P.; Arcimowicz, M.; Grabczak, E.M.; Mastalerz-Migas, A. Management of cough in adults – recommendations for family physicians. Lek. POZ 2018, 4, 425–452.
4. Doniec, Z.; Mastalerz-Migas, A.; Krenke, K.; Mazurek, H.; Bieńkowski, P. Rekomendacje postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci dla lekarzy POZ. Lek. POZ 2016, 2, 305–321.
5. O’Connell, O.J. Is extended-release guaifenesin no better than a placebo? Respir. Care 2014, 59, 788–789.
6. Hoffer-Schaefer, A.; Rozycki, H.J.; Yopp, M.A.; Rubin, B.K. Guaifenesin has no effect on sputum volume or sputum properties in adolescents and adults with acute respiratory tract infections. Respir. Care 2014, 59, 631–636.
7. Braga, P.C.; Allegra, L.; Rampoldi, C.; Ornaghi, A.; Beghi, G. Long-lasting effects on rheology and clearance of bronchial mucus after short-term administration of high doses of carbocysteine-lysine to patients with chronic bronchitis. Respiration 1990, 57, 353–358.
8. Carpagnano, G.E.; Resta, O.; Foschino-Barbaro, M.P.; Spanevello, A.; Stefano, A.; Di Gioia, G.; Serviddio, G.; Gramiccioni, E. Exhaled Interleukine-6 and 8-isoprostane in chronic obstructive pulmonary disease: effect of carbocysteine lysine salt monohydrate (SCMC-Lys). Eur. J. Pharmacol. 2004, 505, 169–175.
9. Rahman, I.; MacNee, W. Antioxidant pharmacological therapies for COPD. Curr. Opin. Pharmacol. 2012, 12, 256–265.
10. Pignataro, O.; Pignataro, L.D.; Gallus, G.; Calori, G.; Cordaro, C.I. Otitis media with effusion and S-carboxymethylcysteine and/or its lysine salt: a critical overview. Int. J. Pediatr. Otorhinolaryngol. 1996, 35, 231–241.
11. Cazzola, M.; Floriani, I.; Page, C.P. The therapeutic efficacy of erdosteine in the treatment of chronic obstructive bronchitis: a meta-analysis of individual patient data. Pulm. Pharmacol. Ther. 2010, 23, 135–144.
12. Rubin, B.K. The pharmacologic approach to airway clearance: mucoactive agents. Paediatr. Respir. Rev. 2006, 7 Suppl 1, S215-9.
13. Kaszel Available online: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/70135,kaszel (accessed on Oct 27, 2021).
Patronat naukowy portalu: