Rząd przyjął długo oczekiwany Krajowy Program Działań wobec Chorób Otępiennych

Poprawa jakości życia osób z chorobami otępiennymi oraz ich opiekunów jest głównym celem Krajowego Programu Działań wobec Chorób Otępiennych do 2030 r. To pierwszy w Polsce dokument strategiczny, który kompleksowo odnosi się do tego problemu.

Potrzeba przyjęcia programu była niezwykle istotna z punktu widzenia szybko postępującego starzenia się społeczeństwa oraz zwiększającej się liczby osób żyjących z zaburzeniami poznawczymi. Te zjawiska są obecne w całej Europie. Choroby otępienne, w tym choroba Alzheimera, dotyczą nie tylko pacjentów – wpływają też na funkcjonowanie ich rodzin i całego systemu opieki. Skala problemu sprawiła, że ten temat znalazł się wysoko na agendzie międzynarodowej: Światowa Organizacja Zdrowia i Parlament Europejski od lat apelują o traktowanie chorób otępiennych jako priorytetu zdrowia publicznego i o tworzenie krajowych strategii w tym obszarze. Polska, przyjmując Krajowy Program Działań wobec Chorób Otępiennych, dołączyła do grupy państw, które zdecydowały się odpowiedzieć na to wyzwanie w sposób systemowy. Do tej pory działania w tym obszarze były rozproszone, a osoby z zaburzeniami otępiennymi i ich opiekunowie często pozostawali bez jasnej ścieżki wsparcia.

– Polska była jednym z nielicznych krajów, które dotychczas nie posiadały takiej polityki, mimo że jej przyjęcie zadeklarowaliśmy już w 2017 roku jako członek Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). O wprowadzenie programu od lat zabiegały zarówno środowiska pacjenckie, jak i towarzystwa naukowe, dlatego jego uruchomienie stanowi niezwykle ważną decyzję dla nas wszystkich. Co program oznacza dla pacjentów, dla opiekunów, dla systemu ochrony zdrowia? To, czy zmiany okażą się realne, a nie jedynie deklarowane, będzie zależało od skali wsparcia, jakie otrzyma. I nie chodzi wyłącznie o Ministerstwo Zdrowia, które koordynowało prace nad programem, lecz o konieczność ścisłej współpracy międzyresortowej, obejmującej m.in. Ministerstwo Edukacji, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Sprawiedliwości oraz Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Ten rok jest szczególnie ważny dla neurologii – choroby układu nerwowego stały się jednym z priorytetów Ministerstwa Zdrowia i Rady Ministrów na najbliższe lata. Warto podkreślić, że Krajowy Program Działań wobec Chorób Otępiennych oraz priorytet „Zdrowe serce, zdrowy mózg” mają wiele wspólnych elementów, takich jak profilaktyka i edukacja, wczesna diagnostyka, kompleksowa opieka i rehabilitacja. To istotne aspekty, o których należy pamiętać, planując konkretne działania – mówi prof. dr hab. n. med. Halina Sienkiewicz-Jarosz, przewodnicząca Krajowej Rady do spraw Neurologii, prezes elekt Polskiego Towarzystwa Neurologicznego, pracownik I Kliniki Neurologicznej Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

Koordynacja opieki – czego do tej pory brakowało

Program podchodzi do problemu szeroko – obejmuje zarówno ochronę zdrowia, jak i pomoc społeczną. Mówi o lepszej koordynacji opieki nad osobami z zaburzeniami poznawczymi, tak aby pacjent i jego bliscy nie musieli samodzielnie poruszać się po rozproszonym systemie świadczeń. Istotnym elementem jest także wsparcie opiekunów nieformalnych, którzy często przez lata sprawują opiekę bez wystarczającego wsparcia instytucjonalnego.

Wczesna diagnostyka jako warunek skutecznej opieki

Jednym z filarów programu jest wczesna diagnostyka, która ma ogromne znaczenie dla dalszego przebiegu choroby. W przypadku np. choroby Alzheimera, odpowiadającej za większość przypadków chorób otępiennych, rozpoznanie na wczesnym etapie pozwala nie tylko szybciej rozpocząć leczenie, lecz także lepiej zaplanować opiekę i przygotować pacjenta oraz jego rodzinę na kolejne etapy choroby. Program ma wzmocnić rolę podstawowej opieki zdrowotnej i lepiej wykorzystać narzędzia przesiewowe w codziennej praktyce.

– Wczesne rozpoznanie otępienia ma ogromne znaczenie. Z jednej strony część pacjentów z potwierdzoną chorobą Alzheimera, spełniających kryteria kwalifikacji do leczenia, będzie mogła skorzystać z terapii antyamyloidowych. Z drugiej – chociaż diagnoza jest z pewnością szokiem zarówno dla chorego, jak i dla rodziny – umożliwia lepsze zaplanowanie opieki medycznej, świadome podejmowanie decyzji życiowych i terapeutycznych, a nawet uporządkowanie kwestii prawnych. Od lat dysponujemy lekami działającymi objawowo. Nie usuwają one przyczyny choroby, jednak u około jednej trzeciej pacjentów obserwujemy początkową poprawę, u kolejnych dochodzi do stabilizacji stanu, a leczenie pozwala wydłużyć okres lepszego funkcjonowania. Oczywiście nie możemy zapominać o innych objawach i trudnościach, z którymi mierzą się pacjenci z otępieniem – takich jak zaburzenia snu czy objawy depresyjne i lękowe. Skuteczne leczenie tych problemów może pozytywnie wpływać nie tylko na funkcje poznawcze, lecz przede wszystkim na jakość życia chorych – podkreśla prof. dr hab. n. med. Halina Sienkiewicz-Jarosz.

Działania długofalowe: edukacja, dane i innowacje

Program zakłada też działania długofalowe: edukację, budowę systemów gromadzenia danych oraz rozwój badań i innowacji. Wszystkie te elementy mają wspólny cel: stworzenie przyjaznego i przewidywalnego systemu wsparcia dla osób z chorobami otępiennymi i ich bliskich.

Od strategii do praktyki

Przyjęcie Krajowego Programu Działań wobec Chorób Otępiennych wyznacza nowy kierunek w podejściu państwa do problemu tej grupy chorób. Dokument porządkuje cele i działania, ale jego rzeczywiste znaczenie będzie zależało od konsekwentnej realizacji zapisanych w nim założeń oraz decyzji podejmowanych w kolejnych latach. Dla osób żyjących z chorobami otępiennymi i ich opiekunów najważniejsze będzie to, czy zapowiadane zmiany przełożą się na wcześniejszą diagnozę, lepszą organizację opieki i realne wsparcie w codziennym życiu. Program ma charakter ramowy i wyznacza kierunki działań, które będą rozwijane w kolejnych latach poprzez konkretne decyzje organizacyjne i finansowe.